چابهار قطب تجاری منطقه

نویسنده: علیرضا رمضانی

دیپلماسی ایرانی: در میان هیات های سیاسی بسیاری که از شانزدهم ژانویه ـ زمان برچیده شدن تحریم های مرتبط با برنامه های هسته ای ـ به ایران سفر کرده اند، هند جزء معدود کشورهایی بوده که یک توافقنامه همکاری اقتصادی با ایران را نهایی کرده است.

نارندرا مودی، نخست وزیر هند، در سفر به ایران ۱۲ توافقنامه را امضا کرد، از جمله توافقنامه توسعه بندر چابهار. هند متعهد شده که به سرعت حدود ۵۰۰ میلیون دلار در منطقه آزاد تجاری سرمایه گذاری کند. دهلی همچنین وعده داده که ۲۰ میلیارد دلار نیز برای توسعه زیرساخت های چابهار هزینه کند، از جمله خط آهنی که این شهر بندری در جنوب ایران را به شمال متصل می کند.

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، ضمن ابراز خوشنودی از این مساله، این توافق را معامله ای سیاسی و منطقه ای خوانده که می تواند هند را از مسیری مطمئن به افغانستان محصور در خشکی و آسیای مرکزی متصل کند.

تهران موقعیت استراتژیک چابهار را فرصتی برای تنوع بخشیدن به شرکای تجاری خود می بیند. در این میان وقتی صحبت از سیاست ایالات متحده در قبال ایران به میان می آید، ایران، که از سیاست های کلان اقتصادی قویا حمایت می کند، شرکای شرقی که مستقلانه عمل می کنند را ترجیح می دهد.

آیت الله خامنه ای در جریان دیدار با نارندرا مودی در ۲۳ ماه می از رویکرد هند برای نپیوستن به ائتلاف غربی و آمریکایی موسوم به کارزار جنگ علیه ترور ابراز خوشنودی کرده و گفتند که جمهوری اسلامی ایران از همکاری بیشتر با هند استقبال می کند، کشوری که یکی از اقتصادهای نوظهور در جهان است. ایشان افزودند که تهران در اجرای تعهدات توافقنامه های دوجانبه با دهلی نو جدی است.

تایید توافقنامه چابهار توسط رهبر ایران، می تواند دلیل موفقیت نخست وزیر هند در سرعت بخشیدن به عقد چنین معامله ای در تهران باشد. هر چند برخی صاحب نظران معتقدند که تهران اکنون به دنبال این است تا از توافق با هند به عنوان ابزاری برای ترغیب دیگر کشورهای منطقه ـ یعنی پاکستان و چین ـ برای سهیم شدن در پروژه چابهار استفاده کند. دهلی از سال ۲۰۰۳ تاکنون به دنبال این پروژه بود اما مقام های ایرانی اخیرا فاش کردند که تهران نخست از پاکستان، رقیب هند، برای توسعه این شهر بندری کمک خواسته است.

تحریم ها (هسته ای) علیه ایران مانعی بزرگی ایجاد کرده بودند، اما اکنون که این تحریم ها برچیده شده اند دهلی نو می تواند با اجرای پروژه توسعه چابهار جلو حرکت کند، پاکستان را غافلگیر کرده و تسلط چین بر منطقه را به چالش بکشد.

کریستین فیر، استادیار دانشگاه جورج تاون، می گوید: «برای هند، ایران تنها راه دسترسی به آسیای مرکزی و روسیه، مهم ترین شرکای منطقه ای دهلی نو است.» فیر همچنین یادآوری می کند که هند به طور قابل توجهی نیازمند منابع هیدروکربنی است و ایران یک منبع مهم باقی خواهد ماند. مساله ای که در دیدار آیت الله خامنه ای و نخست وزیر هند نیز به آن اشاره شد.

توسعه بندر چابهار قرار است که تجارت میان هند و ایران را تسهیل کند اما این توافق قطعا برای هر دو طرف منافع سیاسی نیز دارد. ایران به دنبال توسعه روابط خود با کشورهای شرقی است تا از فشارهای خارجی مانند تحریم های هسته ای به رهبری ایالات متحده در آینده جلوگیری کند. روزنامه تایمز آو ایندیا ۲۴ ماه می گزارش داد که دهلی نو و تهران، در این راستا، برای همکاری در زمینه تروریسم و مشورت درباره ثبات منطقه ای نیز با یکدیگر توافق کرده اند.

به نظر می رسد ایران، به رغم تلاش برای نزدیکتر شدن به هند که رابطه نزدیکی نیز با ایالات متحده دارد، علاقه ای ندارد در ازای همکاری با هند در یک پروژه اقتصادی، رابطه بلندمدت خود با پاکستان و چین را فدا کند. آنچه محافظه کاران و میانه روها در تهران به دنبالش هستند، ایجاد یک قطب اقتصادی با حمایت هند، چین و پاکستان است. یک منبع که ارتباط نزدیکی با یک حزب محافظه کار دارد به المانیتور گفته است که در حال حاضر مقام های ارشد محافظه کار از ایده چرخش کشور به سوی تجارت با بازارهای آسیای مرکزی حمایت می کنند. وی می گوید: «این یک طرح قطعی و روشن است و دولت باید رویکرد مناسب برای تحقق آن را در پیش بگیرد.» و بدون حمایت پاکستان و چین، ایران در تحقق این هدف استراتژیک شکست خواهد خورد.

(در این میان) آنچه دولت ایران در تلاش برای انجام آن است، یافتن منافع مشترک میان رقبای منطقه ای است. حسن روحانی با اعلام این که روابط هند و ایران امروز با چابهار آغاز شده و نتیجه اش توسعه و همکاری همه جانبه اقتصادی و فرهنگی است، گفته که روابط هند و ایران می تواند در دهه پیش رو تقویت شود. وی با این حال تاکید کرده که رابطه نزدیکتر با هند به معنی این نیست که ایران مذاکرات با کشورهای منطقه ای را برای جذب سرمایه گذاری بیشتر در چابهار متوقف می کند. هند تنها قرار است که چندین پایانه را در بندر توسعه دهد و تهران هنوز در تلاش برای جذب مشارکت کشورهای دیگر در توسعه این شهر بندری است.

مهدی هنردوست، سفیر ایران در اسلام آباد، یک هفته پس از سفر نخست وزیر هند به ایران، این علامت را به مقام های پاکستانی داده است که ایران از مشارکت پاکستان در بندر چابهار استقبال می کند. وب سایت هندی Scroll به نقل از یک دیپلمات ایرانی نوشت که تهران، همکاری در چابهار را نخست به پاکستان و چین پیشنهاد داده بود اما آنان چندان تمایلی به این کار نداشته اند. گفته شده، هنردوست در دیدار با مقام های یک اندیشکده پاکستانی، تلاش کرده تا آنان را متقاعد کند که چابهار رقیبی برای بندر گوادر در پاکستان نیست. او گفته که پیشنهاد ایران برای پاکستان و چین همچنان به قوت خود باقی است.

با توجه به روابط نزدیکی که اکنون تهران با اسلام آباد و پکن دارد، دیر یا زود خواهد توانست مشارکت این دو کشور در توسعه بندر چابهار را به دست آورد، همکاری ای که ایران را به آرزوی تبدیل شدن به قطب با نفوذ تجاری در منطقه نزدیکتر می کند.

منبع: المانیتور/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ ۳۰