تشکیل مجلس اعلای شیعیان لبنان تحقق آرزویی تاریخی بود

دیپلماسی ایرانی: در سالگرد تاسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان، ترجمه گفت وگوی امام موسی صدر با مجله الاسبوع العربی را برای اولین بار منتشر می کنیم که در آن موسس این مجلس می گوید تشکیل آن نتیجه تلاشی پنج ساله بود:

موضوع: گفت وگوی مطبوعاتی ـ چرا شما شیعیان را بازخواست می کنید و از مجالس مذهبی فِرَق دیگر سؤالی نمی کنید؟
مکان: بیروت
مناسبت: پس از تأسیس مجلس اعلای شیعیان و انتخاب امام موسی صدر به ریاست این مجلس، برخی صداها و پرسش های مغرضانه درباره ضرورت تأسیس مجلس و چگونگی انتخاب امام صدر به ریاست آن طرح شد. این گفت وگو که با مجله الاسبوع العربی صورت گرفت، به همین سبب است.
منابع: مجله الاسبوع العربی ۲۶/۵/۱۹۶۹

مقدمه: مجلس اعلای شیعیان، چرا تأسیس شد و اهدافش چیست؟ آیا تأسیس آن با مجلس اعلای اسلامی تعارض دارد، چنانکه گفته شده هدف آن انشعاب شیعیان از اهل سنت بوده است، یا چنانکه برخی دیگر می گویند سازمان گفت وگو و وحدت را تسهیل می کند؟ چرا شماری از آقایان علما انتخابات هیئت شرعی را تحریم کردند؟ آیا اوضاع کنونی تعویق و تأخیر را ایجاب می کند یا خود این اوضاع تأسیس مجلس را ضروری می کند تا صدای این فرقه نیز در کنار صداهای دیگر برای برون شد از بحران و به ویژه، بحران جنوب لبنان شنیده شود؟
برای یافتن پاسخ این پرسش ها و پرسش های دیگر، چاره ای جز دیدار با علامه سید موسی صدر رئیس مجلس اعلای شیعیان نبود
چرا این مجلس تأسیس شد و چرا در این زمان مشخص، و اهداف آن چیست؟

تصور می کنم علت تأسیس مجلس اعلای شیعیان، همان علتی است که تأسیس دیگر مجالس فرقه های لبنان را ایجاب کرده است که در حقیقت سبب ظهور هر تشکیلات دیگری در جهان است. حقیقت این است که شیعیان، نیروها و امکانات فراوان و عظیمی دارند که لبنان و فرزندان این فرقه فقط از بخش ناچیزی از آن بهره مند بوده اند و این به سبب نبودِ سازمان و تشکیلات بوده است. همه می دانند که اکنون شیعیان فاقد هرگونه تشکیلات دینی یا اجتماعی و یا سیاسی است. این وضع به بروز مشکلی منجر شده که بدان اشاره کردم.

شیعیان به رغم امکانات گسترده ای که در زمینه انسانی و فرهنگی و اقتصادی دارند و نیز به رغم تاریخ درخشانی که بنا به اطلاعات من به لحاظ نسبی در میان شیعیان کشورهای دیگر و غالب فِرَق دیگر لبنانی بی نظیر است، به مشکلات دینی و اجتماعی و فرهنگی بزرگی مبتلا هستند.
برای مثال، میزان بی سوادی شیعیان در لبنان در مقایسه با دیگر فرقه ها بیشتر است و شاید به حدود دو برابر می رسد. عده کودکان آواره شیعه بسیار است و بسیاری از روستاهای شیعه نشین مسجد و روحانی و مدرسه ندارند. در زمینه اجتماعی، این فرقه به لحاظ عادات قبیله ای و عقب ماندگی مناطق مسکونی مشکلات بزرگی دارد.
مشکل هجوم به بیروت و حاشیه نشینی شیعیان در مناطق اطراف بیروت نیز مزید بر علت است. این همه، ایجاب می کند این فرقه دوباره سازماندهی شود تا نیروهای فراوان پراکنده اش در خدمت فرزندان آن و نیز در خدمت لبنان قرار گیرد. در چنین اوضاعی همکاری و تلاش مشترک بیشتر با دولت و دیگر فرقه ها تسهیل خواهد شد.
آنچه گفتم خلاصه ای از اسباب و عوامل تأسیس مجلس اعلای شیعیان است که نخبگان با اخلاص این فرقه را واداشت تا از پنج سال پیش خواهان تأسیس این مجلس شوند. البته، مرحله اخیر تلاش ها از پنج سال پیش شروع شد و پیش از آن هم مراحل دیگری پیموده شده که از بیست سال هم فراتر می رود، ولی در آن مراحل فقط در حد درخواست بود و اقدام عملی صورت نگرفته بود. طبعاً طرح تأسیس مجلس به زمان کنونی مربوط نمی شود و پیش از این باید مراحلی طی می شد و به طور تصادفی در این زمان تحقق یافت. من تأسیس مجلس را در این مقطع و به صورت اتفاقی، به فال نیک می گیرم، چراکه لبنان و فرزندان این سرزمین در اوضاع کنونی برای بقا و توسعه و رهایی از دشمن خطرناک به هماهنگی نیروها و بسیج خدمات و توانایی ها در زمینه های مختلف نیاز بیشتری دارند.

۴۳ نفر از ۹۵ عالم دینی انتخابات را تحریم کرده اند. علت آن چیست؟ و آیا این تحریم سبب از بین رفتن نمایندگی حقیقی این مجلس نمی شود؟
شک نیست که هر کار بزرگ و کوچکی با رویکردهای مختلفی مواجه می شود و چه بسا، این آرای مختلف کار را به کمال آن نزدیکتر و تحرک آن را بیشتر و اجرای آن را دقیق تر کند. موضع مخالفان این طرح نیز از این اصل کلی مستثنا نیست. کسانی که از آقایان علما انتخابات را تحریم کرده اند چند دسته اند. دسته ای از آنان خواهان به تأخیر افتادن انتخابات به منظور زمینه سازی و مقدمه چینی برای دستیابی به اجماع بوده اند و زمانی که مطمئن شدند دستیابی به اجماع ممکن نیست، در جلسه حاضر شدند و رأی دادند. شمار این دسته ۱۲ تن است. برخی از آقایان علما هم که در سن کهولت قرار دارند و اصلاً در مسیر مخالفت قرار نداشته اند، هدفشان از امضای بیانیه تحریم، تلاشی شریف برای فراهم آوردن فضای مناسب برای تحقق این طرح بود و آنان هرگز با اصل طرح مخالفت نداشته اند و حتی دو تن از این آقایان به رغم مشکلات شدید جسمانی در مجمع عمومی حضور یافتند و رأی دادند.

خلاصه بگویم که بنا به آمارهای دقیق ما، شمار مخالفان از ۲۶ عالم دینی فراتر نمی رود. با این حال، ما اعضای مجلس امیدواریم که کار ما سندی قاطع برای این برادران باشد که با سلامت نیت و درستی هدف و دقت رفتار در تحقق این آرزوی تاریخی شیعیان، به آنان اطمینان خاطر بخشیم.
گفته می شود که مجلس اعلای شیعیان برای انشعاب شیعیان از اهل سنت تأسیس شده است.

من تعجب می کنم که چرا این سؤال متوجه شیعیان می شود و نه متوجه هیچ فرقه دیگری. مثلاً وقتی در سال ۱۹۵۵ و به موجب قانون شماره هجده که امور اهل سنت را در لبنان سامان می بخشد، مجلس اعلای شرعی تشکیل شد، چرا چنین سؤالی مطرح نشد؟ در ماده اول آن قانون به صراحت مجلس را متعلق به اهل سنت دانسته است. در طی چهارده سالی که از صدور آن قانون گذشته است، آن مجلس به اختیاراتش عمل کرده و هیچ گونه تفرقه و انشعابی میان صفوف مسلمانان پدید نیامده و هیچ سؤالی نیز متوجه آن نبوده است. فِرَق مسیحی نیز مجالس مذهبی خاص خود را دارند که آنان را به یکدیگر نزدیک می کند و تا حدودی که من اطلاع دارم هیچ کدام از آنان در برابر چنین پرسشی قرار نگرفته اند. حقیقت این است که وحدت مذاهب مختلفِ یک دین، مبتنی بر نزدیک شدن آنان به یکدیگر است و نزدیک شدن آنان در گرویِ تفاهم است و تفاهم جز با گفت وگو حاصل نمی شود و شرط اساسی گفت وگو این است که میان نمایندگان حقیقی طرف ها انجام شود. وانگهی، آیا وحدت و تقریب و تفاهم و گفتگو بدون سازمان و تشکیلات امکان دارد؟ امیدوارم که مواضع مجلس اعلای شیعیان در آینده پاسخ عملی به این پرسش باشد.

جمعیت شیعه در لبنان چقدر است؟ وضع اجتماعی شیعیان را چگونه ارزیابی می کنید و برنامه مجلس اعلای شیعیان برای ارتقای وضعیت محرومان شیعه چیست؟
آمار دقیقی از شمار شیعیان لبنان نداریم. اما یک سال پیش در پاسخ درخواستی از دانشگاه استراسبورگ، مقاله ای آماده کردم و در آن به تحلیل وضعیت کنونی شیعیان در سوریه و لبنان پرداختم و آمارهای تقریبی را مبنا قرار دادم. بر اساس این آمارها شمار شیعیان لبنانی ساکن داخل و مقیم خارج تقریباً به ۶۴۵ هزار تن می رسد. اما درباره وضع اجتماعی شیعیان و برنامه ریزی مجلس برای رسیدگی به وضع آنان در پاسخ سؤال اول به بخشی از آن پاسخ گفتم و به زودی، مجلس اعلای شیعیان در نخستین کارهایش جزوه ای را منتشر خواهد کرد که در آن اطلاعات تفصیلی درباره وضعیت شیعیان خواهد آمد.

آیا حضرتعالی پیشنهادهایی برای تحول در مفاهیم دینی با هدف پاسخگویی به نیازهای زمانه دارید؟

معتقدم در لابه لای آموزه های اسلامی، برخی قواعد کلی وجود دارد که وظیفه مجتهدان را در تحول بخشی به اجرای مفاهیم دینی و پاسخگویی دین به نیازهای زمانه تسهیل می کند. شک نیست که مفتوح بودن باب اجتهاد در نزد شیعه ادای این وظیفه را آسان می سازد.
طبیعی است که اجتهاد به معنای خارج ساختن اصول از چارچوب اساسی مقدسشان نیست و در نتیجه، مسئله اجتهاد از تشریع قوانین و تأسیس اصول متفاوت است و در آن صورت آموزه های تحول یافته بُعد قدسی و غیبی خود را حفظ خواهند کرد. در مراکز بزرگ علوم دینی، علمای بزرگی را می یابیم که آرای جدید را مطرح می کنند که با استقبال و اعجاب روبه رو می شود.