اکنون زمان استقلال کردستان عراق نیست

نویسنده: داو فریدمن

دیپلماسی ایرانی: بسیاری در این فکر هستند اقلیم کردستان عراق که به صورت خودمختار اداره می شود، سرانجام چه زمانی اعلام استقلال خواهد کرد؟ به نظر می رسد شرایط فعلی برای این جدایی مساعد به نظر نمی رسد: جنگ با داعش، قیمت پایین نفت در بازارهای جهانی، تضعیف حکومت مرکزی و قرار گرفتن در آستانه ورشکستگی به دلیل آشفتگی های سیاسی و اقتصادی که منطقه کردستان در دو دهه گذشته با آن دست و پنجه نرم کرده، شرایط را آشفته کرده است.

با این وجود مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق، در چند ماه اخیر به دنبال اعلام استقلال بوده است. بارزانی از اواخر سال گذشته به حزب خود (دموکرات کردستان) دستور داده تا با همکاری احزاب دیگر در این منطقه مقدمات برگزاری همه پرسی استقلال را فراهم کنند.

این در حالی است که دولت ترکیه و شبه نظامیان پ‍.ک.ک به جز شمال غربی، در تمام مناطق مرزی درگیری های دیرین مسلحانه دارند. به ویژه از زمانی که مذاکرات صلح کرد ها و دولت ترکیه در پاییز گذشته شکست خورد، پ‍.ک.ک نیروهای خود را در مناطق شهری تقویت کرده و به نیروهای نظامی و پلیس حمله کرد، تلفات غیرنظامیان را به عنوان خسارت های ناخواسته کم اهمیت جلوه داده، و در زیرساخت های ارزشمند خط لوله خرابکاری می کند. در مقابل، ارتش ترکیه نیز عملیات های گسترده نظامی را در مناطق جنوب شرقی به راه انداخته که تاکنون تلفات سنگینی بر جای گذاشته است.

پ‍.ک.ک اشتراکات بسیار کمی با بارزانی محافظه کار دارد که در سال های اخیر تلاش داشته تا روابط نزدیکی با آنکارا برقرار کند. با این حال، شبه نظامیان کرد در ترکیه تاثیر عمیقی بر سرنوشت سیاسی کردستان عراق دارند. اقتصاد کردستان عراق که شدیدا به درآمدهای حاصل از صادرات منابع طبیعی وابسته است، برای بازارهای جهانی به ترکیه نیازمند است. اقلیم کردستان در صورت جدایی از بغداد بیش از امروز به ترکیه وابسته خواهد شد. تا زمانی که خشونت ها در ترکیه ادامه یابد، امنیت خطوط لوله نفت و گازی که اقتصاد ترکیه و اقلیم کردستان به آن وابسته است در خطر خواهد بود. بنابراین به جای کارزار سیاسی برای استقلال، بارزانی و حزب او بهتر است که بر چالش پ‍.ک.ک، اصلاحات اقتصادی، استراتژی نظامی و بازبینی روابط خود با بغداد تمرکز کنند.

از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ حزب دموکرات کردستان به رهبری بارزانی به دنبال نظارت بر اکتشافات و تولید نفت خود بود اما فروش مستقل آن یک رویای غیرممکن بود. حزب دموکرات کردستان نفت خود را از طریق بغداد به فروش می ‎رساند و در مقابل ۱۷ درصد از بودجه دولتی عراق را دریافت می کرد. اما در طول سال های اخیر روابط کرد ها و دولت مرکزی عراق متشنج شد. حزب دموکرات کردستان فروش نفت از طریق بغداد را متوقف کرد و پس از کشمکش های بسیار در اواخر ۲۰۱۳ فروش نفت را راسا آغاز کرد و از آن پس ترکیه به شریک استراتژیک اقلیم کردستان برای فروش نفت و گاز تبدیل شد.

به موازات این مسائل، رابطه میان مسعود بارزانی و رجب طیب اردوغان در ترکیه عمیق تر شد. به ویژه این که در بحران سوریه نیز اشتراکاتی داشتند: هر دو مخالف حزب اتحاد دموکراتیک، حزب وابسته به پ‍.ک.ک در سوریه بودند. اردوغان حزب اتحاد دموکراتیک را ادامه پ‍.ک.ک در سوریه می دید و بارزانی با هر دو گروه ( پ‍.ک.ک و حزب اتحاد دموکراتیک) بر سر نفوذ سیاسی در مناطق کردنشین در عراق و سوریه درگیر بود.

با وجود ترکیه به عنوان متحدی جدی، شرایط هنوز برای حزب دموکرات کردستان خوب نیست. کاهش شدید قیمت نفت اقتصاد این منطقه را شدیدا تحت تاثیر قرار داده است. به طوری که دولت اربیل مجبور شده تا ریاضت های اقتصادی و اصلاحات ساختاری جدی را آغاز کند. این در حالی است که مشکلات اقتصادی با بحران های سیاسی نیز تشدید شده است.

دوران ریاست بارزانی اوت گذشته بدون هیچ برنامه ای برای جانشینی وی رسما به پایان رسیده است. دوران ریاست وی از طریق یک مصالحه سیاسی میان حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان، جدی ترین رقیب سیاسی، تمدید شده است. هر چند حزب مخالف و اصلاح طلب گوران با این مسئله مخالف بود. اکنون نیز احزاب مخالف از جمله گوران معتقدند که هرگونه تمدید ریاست بارزانی کاملا غیرقانونی است. گوران با وجود اعلام کمیسیون انتخابات مبنی بر این که فراهم کردن مقدمات برگزاری انتخابات نیاز به شش ماه زمان دارد، خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام است.

(در چنین شرایط پرآشوبی) بارزانی درخواست برای برگزاری همه پرسی استقلال را مطرح کرده است. شاید استقلال کردستان کردهای سرسخت (ملی گرا) را خشنود کند اما چالش های جدیدی را نیز به دنبال خواهد داشت، چالش هایی چون مناقشه های مرزی، اختلافات بر سر منابع طبیعی، فرایند انتقال قدرت و بازتعریف روابط میان بغداد و اربیل، که قطعا در بالای فهرست مشکلات پیشروی رهبران اقلیم کردستان خواهد بود.

کردستان همچنین با یک افت شدید در بازارهای داخلی خود روبه رو خواهد شد. بغداد و اربیل شاید مسالمت آمیز تن به جدایی دهند اما قطعا این مسئله بر تولید ناخالص داخلی این کشور تاثیر می گذارد؛ آن هم در شرایطی که تولید ناخالص داخلی عراق همین حالا هم تحت تاثیر جنگ با داعش و اختلافات سیاسی قرار دارد. بنابراین در کوتاه مدت کردستان بیش از همیشه به منابع طبیعی و تجارت مرزی خود با ترکیه برای پرداخت بدهی ها و بقا وابسته خواهد شد. اما ترکیه نیز خود با پ‍.ک.ک و مشکلات اقتصادی جدی درگیر است.

پس این پرسش کاملا بجاست: در چنین شرایطی استقلال و ایجاد کشوری محصور در خشکی که به صادرات منابع طبیعی خود وابسته است، چه معنایی برای حزب دموکرات کردستان دارد؟ آیا بهتر نیست که بارزانی به جای تعقیب شتابزده رویای استقلال خود، به دنبال کمک برای ایجاد توافق های تاریخی میان ترکیه، پ‍.ک.ک و اتحاد دموکراتیک در سوریه باشد؟

منبع: فارن پالسی/ ترجمه: بهاره محبی

انتشار اولیه: یکشنبه 5 اردیبهشت 1395 / انتشار مجدد: شنبه 18 اردیبهشت 1395