طبابت‌های ایران برای بیماری جهان اسلام

نویسنده: محمدمهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: سیزدهمین نشست سران کشورهای اسلامی در حالی در واپسین روزهای هفته گذشته برگزار شد و به پایان رسید که شعار «اتحاد و همبستگی برای صلح» برای آن برگزیده شده بود. اتحاد و صلح! دو حلقه مفقوده در خاورمیانه سال های اخیر است. کشورهای اسلامی از زمان شکل گیری سازمان کنفرانس اسلامی در سال 1969 تاکنون روابط پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته اند. تفاوت های موجود در نظام سیاسی، مذهب، نوع روابط بین المللی و موقعیت های متفاوت ژئوپلیتیکی سبب شده است تا با وجود این درک که کشورهای اسلامی نیازمند اتحاد و همبستگی هستند، هیچ گاه همبستگی و همگرایی لازم بین این کشورها شکل نگیرد. با این وجود در سال های اولیه تشکیل سازمان همکاری های اسلامی، آرمان فلسطین و کمک به آزادی قدس از دست رژیم صهیونیستی که از اهداف اولیه و اصلی بیان شده در منشور این سازمان است، تا حدودی مواضع این کشورها را به هم نزدیک می کرد. شکاف و بحران اصلی از آنجا آغاز شد که رژیم اشغالگر قدس در سیاستی طرح ریزی شده کوشید تا خود را از سیبل دشمنی کشورهای اسلامی نجات داده و برای ایجاد یک غیریت جایگزین، تنش های قوم گرایانه و ایران هراسانه را در بین کشورهای عرب ترویج کند. زمزمه های عملیاتی شدن این سیاست از نشست های پنهانی شیوخ عرب خلیج فارس با مقامات اسرائیلی و گشایش دفتر حافظ منافع اسرائیل در برخی از این کشورها آغاز شد و حال به نقطه ای رسیده است که می توان گفت تمامی دشمنان استراتژیک اسرائیل به طرف های مورد غضب برخی کشورهای اسلامی تبدیل شده اند.

ترکیب کشورهای شرکت کننده در سیزدهمین نشست سران کشورهای اسلامی، جو حاکم بر آن و متن و محتوی بیانیه پایانی که هرگز قرائت نشد همگی حاکی از آن است که:

اول : تنش ها و اختلافات بین کشورهای اسلامی در مقطع کنونی به اوج خود رسیده است. خلاف آرمان اولیه شکل گیری این سازمان، در این نشست، نه خبری از گفتگو و رایزنی های چندجانبه برای حل بحران های جدی جهان اسلام بود و نه حتی برخورد دوستانه و نزدیکی بین سران کشورهای اسلامی. ایران و عربستان که از بازیگران مهم جهان اسلام هستند، روابط دیپلماتیک ندارند و تمامی روابط و رایزنی آنها در راستای اهداف جهان اسلام به یک عبور سرد از مقابل یکدیگر خلاصه شد. رئیس جمهور مصر به دلیل اختلافات موجود با ترکیه اساساً در این نشست شرکت نکرد و بر خلاف عرف رایج نشست های این سازمان حاضر نشد به طور رسمی ریاست این سازمان را به ترکیه تقدیم کند. روابط ایران و ترکیه نیز در سال های اخیر همراه با تنش بوده است؛ هر چند مقامات دو کشور تلاش می کنند این جو سیاسی نامطلوب را تغییر دهند.

دوم: متن بیانیه پایانی قرائت نشده که بدون اجماع نظر همه کشورهای حاضر و البته از قبل تدارک دیده شده بود، حاکی از آن است که عربستان که همواره داعیه رهبری جهان اسلام را داشته است، حال مهمترین مجمع کشورهای اسلامی را به ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود تبدیل کرده است و با طراحی بیانیه در غیاب ایران در کشور خود کوشیده بود تا حمله نظامی به یمن را مثبت جلوه داده و با طرح لزوم همراهی همه کشورهای اسلامی در این امر، نوعی فرار به جلو انجام داده و بر نتیجه فلاکت بار سیاست خارجی تهاجمی خود سرپوش بگذارد. از سوی دیگر متهم کردن ایران و حزب الله لبنان در چهار بند این بیانیه به خوبی نشان می دهد که تلاش برای ایجاد همبستگی اسلامی در قالب این سازمان جای خود را به جدیت در تأمین منافع اسرائیل داده است.

بر این اساس به نظر می رسد خطر نفوذ و تأثیر اسرائیل بر برخی کشورهای اسلامی و ابزاری شدن سازمان همکاری های اسلامی دو تهدید جدی هستند که وحدت و همبستگی جهان اسلام و در نتیجه صلح در خاورمیانه را تهدید می کنند. در چنین شرایط پیچیده ای ایران به این جمع بندی می رسد که بیماری جهان اسلام حادتر از آن است که با انتقاد و خط و نشان کشیدن های متقابل بتوان درمانی برای آن جست. در نتیجه کادر دیپلماسی ایران کوشید با اتخاذ رویکردی مسالمت جویانه و بدون اتهام زنی به دیگر سران اسلامی، خطر رشد افراط گرایی در منطقه و البته خطر اسرائیل را به همگان گوشزد کند تا شاید این پیکره ناتوان راهی برای درمان خود یافته و برای بازگشت به وظیفه اصلی خود یعنی تامین وحدت امت اسلامی و آزادی قدس حرکتی کند.

انتشار اولیه: یکشنبه 29 فروردین 1395 / انتشار مجدد: سه شنبه 7 اردیبهشت 1395