چه چیزی ملک سلمان را به قاهره و آنکارا کشاند؟

پادشاه عربستان که از روز پنجشنبه گذشته سفری به مصر و ترکیه داشت و مورد استقبال گرم مقامات این دو کشور قرار گرفت و حتی با این سفر جزایر تیران و صنافیر را از چنگ مصر درآورد، تلاش می کند تا مصر را با خود همراه ساخته و یک ائتلاف سنی را تشکیل دهد که سه ضلع مثلث آن قاهره، آنکارا و ریاض باشند.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه مستقل رأی الیوم در تحلیلی درباره سفرهای اخیر ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان به مصر و ترکیه نوشت: ملک سلمان بعد از گذشت یک سال از بر تخت نشستنش نشان ملی ترکیه را دریافت کرد، قلاده نیل مصر را به گردن آویخت، مدرک دکترای افتخاری از دانشگاه قاهره گرفت، چهار نشست را با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه برگزار کرد، سه نشست دیگر با عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهور مصر داشت، دو ائتلاف یکی "عربی" و یکی "اسلامی" تأسیس کرد، رهبری بزرگترین رزمایش نظامی در تاریخ منطقه یعنی رزمایش رعد شمال را برعهده گرفت، مالکیت کشورش بر جزایر "صنافیر" و "تیران" مصر در ورودی خلیج العقبه را بازپس گرفت، جنگنده های " طوفان قاطع" را برای ورود به جنگ بی پایان به یمن فرستاد، چهار جنگنده را برای جنگ علیه داعش در پایگاه اینجرلیک ترکیه مستقر کرد و چه بسا اگر بادها در جهت بادبان های کشتی های عربستان بوزند، بعدا تلاشش برای سرنگونی نظام سوریه نیز به ثمر بنشیند.

شبیخون دیپلماسی عربستان ملک سلمان را به قاهره و از آنجا به آنکارا کشاند. درحالی که پسرش محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد عربستان و جانشین آینده پدرش نیز به امان و از آنجا به ابوظبی پرواز کرد و در این دو پایتخت با استقبال دو پادشاه مواجه شد تا جایی که ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن که در شهر العقبه از وی استقبال کرد پروتکل رسمی را شکست و بیانیه رسمی را در پایان دیدارش با محمد بن سلمان صادر کرد.

چه اتفاقی افتاده است؟ چرا با چنین شبیخونی مواجهیم؟ آیا این نشانه هول و وحشت است یا نشانه قدرت؟ از این تحرکات آن هم در چنین زمانی از سوی کشوری که به سنگین بودن تحرکاتش شناخته شده است و جزو ملتهب ترین کشورها در منطقه است، چه می توان برداشت نمود؟

دو تحول اصلی پشت این شبیخون عربستان وجود دارد، یکی تلاش برای تشکیل ائتلاف سنی در مقابله با خطر ایران است که این ائتلاف بر مثلث عربستان، ترکیه و مصر متمرکز است و دوم عقب نشینی تدریجی آمریکا از خاورمیانه هم از نظر سیاسی و هم نظامی و رها کردن هم پیمان عربستانی خود که محور استراتژی واشنگتن و جنگ هایش در منطقه در طول هشت دهه بوده است.

پول همان بتونی است که به ترتیب پایه های این ائتلاف را می سازد و محکم می کند. تصمیم گیرنده سعودی پول زیادی به پای ائتلاف های خارجی اش می ریزد و آماده است تمامی ما یملک حیاتی خود از جمله بخشی از شرکت آرامکو را بفروشد و ذخایر نفتی خود را اجاره بدهد یا بخشی از آن را برای حمایت مالی از رویکرد و استراتژی جدید و جنگ هایش در آینده چوب حراج بزند.

درست است که دو ضلع این مثلث یعنی ترکیه و عربستان آماده هستند اما ضلع سوم یعنی مصر می ماند که درحال حاضر از طریق میانجیگری عربستان برای نزدیک کردن قاهره و آنکارا آن هم درحال آماده شدن است. مساله به زمان بستگی دارد و مانع اصلی یعنی اخوان المسلمین آنقدر بزرگ نیست که بزرگترین بلندپروازی منطقه ای را ناکام بگذارد. بعید نیست که در آینده نزدیک شاهد راهکارهایی برای این مساله نیز باشیم. مصر پس از جزایر صنافیر و تیران به یک جزیره سوم برای عربستان تبدیل شده است و تصمیم گیری درباره آن بیش از اینکه در قاهره باشد در ریاض است مگر اینکه حادثه غافلگیرکننده ای بیفتد یا معجزه ای رخ بدهد که تمامی روند کنونی را از بین ببرد.

اما اسرائیل در تمامی تحرکات عربستان و جنگ های کنونی و آینده این کشور هدف نیست و تنها خداوند از نهان ها باخبر است. هدف بی تردید ایران و شیعیان هستند برای همین جای تعجب ندارد که عادل جبیر، وزیر خارجه عربستان بگوید کشورش به توافق نامه صلح میان مصر و اسرائیل (کمپ دیوید) و تمامی تعهدات درباره آن پایبند است. همچنین روزنامه های اسرائیلی می گویند بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی از توافق عربستان و مصر درباره این جزایر اطلاع داشته و پس از موافقت کابینه امنیتی آن را تبریک گفته است.

رهبران کنونی عربستان عقیده سیاسی استراتژیک جدیدی را مطرح کرده و هم پیمانان را پشت سر خود جمع کرده اند. این عقیده سیاسی یک "قومیت سنی" به جای قومیت عربی یا ملی گرایی اسلامی است که عربستان در طول هشتاد سال آن را در پیش گرفته بود. این مساله به مستثنی کردن کامل شیعه و حذف هویت عربی و اسلامی آن و تبدیل شان به پادگان دشمنانی که ایران آن را رهبری می کند، منجر می شود.

پادشاه اردن دو ماه پیش در دیدار با اعضای کنگره آمریکا درباره "جنگ سومی" صحبت کرد که در راه منطقه است. بعید نمی دانیم که مقدمات کنونی به رهبری عربستان و پادشاهش در راستای همین مسیر باشد. ما باید به این مساله توجه داشته باشیم که پادشاه اردن اولین کسی بود که حدود 10 سال پیش از خطر "هلال شیعه" صحبت کرد. این هلال امروزه خود را در دودستگی طایفه ای نشان می دهد که به وضوح در جنگ سوریه و یمن و در عراق و به صورت غیرمستقیم در لبنان شاهد آن هستیم. این مساله اتفاقی نبود که در بیانیه پایانی دیدار محمد بن سلمان و پادشاه اردن به ایران درباره مداخله در امور منطقه و ایجاد فتنه طایفه ای در آن هشدار داده شد.

به نظر می رسد "آش" سنی عربستان در حال پختن است و ترکیبات آن تحریک آمیز است و بو و عطر رسانه ای و مالی آن هم آب دهان بسیاری را در منطقه از جمله کشورهای جهان اسلام راه می اندازد.

در مقاله قبلی گفتیم که رهبران عربستان به خوبی می دانند چه موقع ضربه خود را بزنند. ما گفتیم که عربستان با سوء استفاده از اوضاع وخیم اقتصادی مصر دو جزیره صنافیر و تیران را از چنگ مصر درآورد. اینجا بعد جدیدی را اضافه می کنیم و آن این است که عربستان زمانی که این دو جزیره برای بیش از 12 سال در اشغال اسرائیل بودند هرگز درخواست الحاق این جزایر را مطرح نکرد. عربستان هیچ اشاره ای به مالکیتش بر این جزایر نکرد تا تنشی با اسرائیل پیدا نکند. اما پس از بازپس گیری آن ها از طریق توافق نامه های کمپ دیوید همه چیز تغییر کرد و فشارها و آمادگی های مصر برای قرارداد "چشم پوشی" در مقابل یک بهای مالی هنگفت آشکار شد.

جنگ ژوئن 1967 به دلیل جزایر تیران و صنافیر و تصمیم جمال عبدالناصر، رئیس جمهور فقید مصر برای بستن تنگه آن ها به روی کشتی های اسرائیلی رخ داد. اما ما معتقد نیستیم که جنگ جهانی سوم به دلیل این جزایر رخ بدهد بلکه شاید عکس این مساله اتفاق بیفتد یعنی این دو جزیره به پلی برای عادی سازی روابط در آینده میان "قومیت" سنی عربستان و "قومیت یهودی" در مقابل "قومیت شیعه" تبدیل شود. در چنین زمانه پستی در جهان عرب هیچ چیزی بعید نیست و ما امیدواریم این بار پیش بینی هایمان درست از آب درنیاید.