اسد در وضعیت حمله

چرخش اوضاع در سوریه غیرقابل باور بوده است. در بهمن ماه سال گذشته، نیروهای بشار اسد دست به حمله ای برای بازپس گیری حلب زدند. حلبی که زمانی پرجمعیت ترین شهر سوریه محسوب می شد، اما از سال 2012 میان دولت اسد و جنگجویان شورشی دوپاره شد. در حملۀ سال گذشته، نیروهای بشار اسد نه تنها از شهر عقب رانده شدند، بلکه شورشیان به سمت غرب رفتند و از شهر ادلب نیز به آنان حمله کردند. یک سال از آن زمان گذشته و بشار اسد بار دیگر به حلب حمله کرده است. این بار اما در آستانۀ موفقیت است.
 
به گزارش فرارو به نقل از اکونومیست، تقریباً پنج سال از آغاز جنگ در سوریه می گذرد و دولت سوریه با قدرت به عرصه بازگشته است. برخلاف فراز و فرودهای پیشین در این جنگ خونین، این بار اوضاع تعیین کننده است. در جنگی که مدتهاست به جنگی نیابتی بدل شده است، متحدان اسد ظاهراً بیش از حامیان دشمنان او به پیروزی در این جنگ متعهد هستند؛ و نشان چندانی نیز از تغییر وضعیت نیست.
 
حلب حالا تقریباً به طور کامل محاصره شده است. آنها زهرا و نُبل، دو شهرک شیعی شمال غرب حلب را بازپس گرفته اند و آخرین مسیر تامین مایحتاج شورشیان از مرز ترکیه را قطح کرده اند. حملات هوایی روسیه، راه را برای آنان باز کرده است. ظاهراً روسها نواحی غیرنظامی را به همان شدت خطوط مقدم بمباران می کنند.
 
احتمالاً نیروهای اسد قصد دارند که ابتدا وارد روستاهای اطراف حلب شوند و سپس به سمت ادلب در غرب حلب حرکت کنند. جادۀ به حلب تنها جاده ای است که از بخش تحت اختیار شورشیان در حلب خارج می شود و هنوز باز است و از یک کریدور پنج کیلومتری که دو موضع نیروهای اسد را در شمال غرب سوریه از هم جدا می کند، می گذرد. دولت به صورت مرتب این جاده را زیر آتش خود دارد. حزب الله و جنگجویان شیعه تنها 20 کیلومتر از دو شهر در استان ادلب فاصله دارند که اگر تصرف شوند، راه را برای پیشروی رژیم در این استان باز خواهد کرد.
 

 
سازمان ملل هشدار داده است که 300000 نفری که در حلب تحت کنترل شورشیان زندگی می کنند، در خطر محاصره و قحطی قرار دارند. مسئولان شهری حلب فهرستی از غذا، سوخت و مایحتاج درمانی و بهداشتی را که برای جان سالم بردن از محاصره به آن نیاز خواهد شد را به سازمانهای کمک رسان ارایه کرده اند. محاصره ای پیش بینی می شود که چند ماهی طول بکشد، چرا که حلب بزرگتر از آن است که به سرعت سقوط کند. هزاران نفر دیگر نیز به مرز ترکیه گریخته اند. باها جبالی، عکاسی در حلب، می گوید: "مردم دستپاچه شده اند."
 
اکونومیست مدعی است که ایران از مدتها پیش هزاران شبه نظامی عراقی و شیعه را به سوریه فرستاده بود. اما در واقع این دخالت روسیه در پاییز امسال بود که تفاوت اصلی را رقم زد. روسیه بخش عمدۀ حملاتش را به شورشیان اختصاص داده است. روسیه این را می داند که غرب رژیم اسد را به نسبت داعش قابل تحملتر می داند و از این موضوع به نفع خود استفاده می کند.
 
آمریکا که مدعی است بر جنگ با داعش تمرکز دارد، بدون هیچ نشانۀ ملموسی، امیدوار است که روسیه به اجبار اسد به آمدن بر سر میز مذاکره کمک کند. عجیب نیست که دور اول مذاکرات صلح در سوییس در هفتۀ گذشته تقریباً به محض گشایش به دلیل آغاز حمله به حلب، شکست خورد. بشار اسد و متحدانش تنها دلیل مذاکره را گرفتن حکم تایید سازمان ملل بر پیشرویهای اخیر خود می دانند.
 
حامیان اپوزیسیون نیز میان خود دچار اختلاف هستند. کشورهای حاشیۀ خلیج فارس از اینکه آمریکا به جای اسد با داعش مبارزه می کند، عصبانی هستند. در 21 بهمن ماه، ترکیه به خاطر همکاری آمریکا با کردهای سوریه به این کشور تاخت. آمریکا در سوریه از یگان های مدافع خلق حمایت می کند که شاخۀ پ.ک.ک در سوریه است. ترکیه پ.ک.ک را گروهی تروریستی می داند.

 یگان های مدافع خلق در اتحادی غیرعلنی با دولت اسد است. جنگجویان این حزب در حال عزیمت برای کنترل بخشی از نواحی ای هستند که دولت در اطراف حلب و در مرز با ترکیه پس گرفته است. این توافق غیرعلنی به زودی رسمی خواهد شد. شایعه شده که روسیه قولی به کردها داده است که حامیان غربیشان از آن ابا دارند؛ یک ناحیۀ کردی پیوسته در شمال شرق سوریه که به پایگاه قدرت کردها بدل خواهد شد.
 
شورشیان اذعان دارند که امید آخر آنها ارسال نیروی زمینی از سوی کشورهای حاشیۀ خلیج فارس است. هر چند این کشورها می گویند که هدف اصلیشان مبارزه با داعش خواهد بود. حدود 30000 جنگجو از گروههای مختلف زیر چتر یک گروه به نام جیش الحلب (یعنی ارتش حلب) برای دفاع از شهر گرد آمده اند. در سایر نقاط، انتخاب سخت تر است: در شهر تل ریفات در نزدیکی مرز، جنگجویان شورشی محلی هایی هستند که حالا با پیچیده شدن اوضاع ترجیح می‍ دهند به اتفاق خانواده هایشان فرار کنند. این که نیروی بالقوۀ کشورهای حاشیه خلیج فارس متشکل از چه عناصری باشد مشخص نیست، اما حتی اگر چنین امری به واقعیت بپیوندد نیز کار چندانی از آنها در مقابل قدرت آتش دولت برنمی آید.
 
حتی در جنوب سوریه که شورشیان به لطف حمایت منسجم تر و سازماندهی شده تر متحدانشان وضعیت بهتری دارند، بشار اسد توانسته بار دیگر با کمک روسیه به پیشروی هایی دست پیدا کند. ماه پیش، ارتش سوریه شیخ مسکین، یکی از پایگاه های قدرت شورشیان را بازپس گرفت. فابریس بلانش، پژوهشگر انستیتوی واشنگتن، می گوید: "روسیه، ایران و اسد می دانند که آمریکا به خاطر این که در سال انتخابات است، ضعیف عمل می کند و دست و پای اوباما برای گرفتن تصمیمات بزرگ بسته است و از همین فرصت برای نابود کردن اپوزیسیون استفاده می کنند."
 
اردن هم بعید است که کمک چندانی به شورشیان بکند. آنها از موج پناهجویان سوری خسته هستند و علاقه ای به کاری که بر پیچیدگی های این جنگ فرسایشی بیافزاید ندارند. ترکها می گویند که به صورت مستقیم در سوریه دخالت نخواهند کرد، مگر اینکه آمریکایی ها هم وارد عرصه شوند؛ با این وجود، در حال برپا کردن یک منطقۀ حائل هستند.

سازمانهای امدادگر ترکیه، به جای اینکه هزاران نفری را که بین حلب و مرز آواره هستند را به ترکیه راه بدهند، به خاک سوریه رفته اند و کمپهای جدید را در آنجا سامان می دهند. اما مشخص نیست که چنانچه رژیم اسد تصمیم به حمله به این کمپها بگیرد، مسئول دفاع از آنها چه کشوری خواهد بود. هر نوع اقدامی در برهه، با خطر درگیری مستقیم با روسیه همراه است. بدین ترتیب حلب ممکن است آیندۀ سوریه، منطقه و فراتر از اینها را رقم بزند.