اشتباه محاسباتی عربستان در ارسال پیام به ایران

نویسنده: لورا روزن

دیپلماسی ایرانی: قطع روابط دیپلماتیک ریاض و تهران، به دنبال اعدام روحانی اهل تشیع به دست دولت عربستان و حمله به سفارت این کشور در تهران، مذاکرات صلح سوریه و مبارزه با داعش را به خطر انداخته و واشنگتن را به تقلای جلوگیری از فراگیری پیامدهای این حادثه بر انگیخته است.

در پاسخ به اعلام خبر قطع روابط ریاض با تهران و مهلت 48 ساعته به دیپلمات های ایرانی برای ترک عربستان، وزارت خارجه آمریکا از عربستان خواست که ضمن حفظ رابطه دیپلماتیک، از اقداماتی که می تواند فرقه گرایی را در منطقه تشدید کند، اجتناب نماید.

جان کربی، سخنگوی وزارت خارجه در جمع خبرنگاران گفت: «آنچه که ما به دنبال آن هستیم این است که تنش هایی که به دنبال اعدام های اخیر در عربستان به وجود آمده، کاهش یابد و روابط دیپلماتیک بازیابی شود تا بتوان روی موضوعات مهم دیگر تمرکز کرد.» به گفته کربی، آمریکا بارها از طرفین خواسته است که تنش ها را کاهش دهند.

جان کری نیز که پس از سپری شدن تعطیلات سال نو میلادی به تازگی به واشنگتن بازگشته بود، تلاش کرد تا با مذاکرات تلفنی دو طرف را به آرامش دعوت کند و از تلاش های پنج ماه اخیر برای سر یک میز قرار گرفتن ایران و عربستان در مذاکرات صلح سوریه، دفاع نماید. کری در سوم ژانویه با وزیر خارجه ایران و در چهارم با عادل الجبیر تماس تلفنی گرفت. وی همچنین با بازرس سازمان ملل در امور سوریه نیز تماس داشته است. مذاکرات صلح سوریه قرار است میان نمایندگان دولت سوریه و نیروهای معارض در اواخر ژانویه آغاز شود.

استفان دی میستورا که قرار است با نمایندگان معارضان در عربستان دیدار کند و پس از آن وارد تهران شود، اعلام کرده است که اختلافات جدید ایران و عربستان می تواند تلاش های آن را برای پیشبرد مذاکرات از میان ببرد.

میستورا در مصاحبه با نیویورک تایمز، تحولات اخیر میان ایران و عربستان را بسیار نگران کننده توصیف و اعلام کرده که به هر قیمت ممکن، باید جلوی نتایج خشونت بار آن در منطقه گرفته شود.

ایلان گولدنبرگ، یکی از مقامات ارشد سابق دولت آمریکا ضمن محکوم کردن حمله به سفارت عربستان در تهران، تصمیم عربستان مبنی بر اعدام شیخ نمر در برهه کنونی را بسیار عجیب خوانده است، چرا که عربستان به خوبی می دانسته که چنین اقدامی، در مقطع حساس کنونی تا چه اندازه واکنش های فرقه ای را به دنبال خواهد داشت.

به گفته گلدنبرگ: «آمریکا رقابت ایران و عربستان را یکی از مهم ترین روندهای تشدید بی ثباتی در منطقه می بیند.» وی که هم اکنون رئیس بخش برنامه امنیت خاورمیانه در مرکز امنیت آمریکای نوین است، اعلام کرده که آمریکا این تنش ها را به عنوان مانعی جدی می بیند و مشخص نیست که کاری از عهده آمریکا برای حل این مشکل برآید.

گلدنبرگ معتقد است که هنوز برای قضاوت در مورد نتایج این حادثه بر روند صلح سوریه زود است، اما بعید است که ایران و عربستان حاضر شوند بار دیگر سر یک میز مذاکره قرار بگیرند.

فیلیپ گوردن، مشاور سابق آمریکا در امور خاورمیانه نیز گفته است که به نوعی بازی به خانه اول بازگشته است. رویکرد آمریکا به منطقه بسته به شیوه تعامل عربستان و ایران است و باید مجددا تلاش شود تا این دو بازیگر، قرار گرفتن بر سر یک میز مذاکره را بپذیرند.

به گفته وی اقدام عربستان در اعدام شیخ نمر و قطع روابط با ایران نوعی ارسال پیام به دیگران در صحنه داخلی و بین المللی در مورد ادراک عربستان نسبت به توسعه طلبی ایران در منطقه است، اما عربستان در مورد چگونگی دریافت این پیام دچار اشتباه محاسباتی شده است.

گوردن که هم اکنون از اعضای ارشد شورای روابط خارجی است این اقدامات عربستان را نشانی از عدم امنیت خواند. به گفته وی: «یکی از نگرانی عربستان این است که دیگران (از جمله دولت آمریکا) به این نتیجه برسند که علی رغم همه اختلافات، می توان با ایران همکاری کرد. با در نظر گرفتن این دغدغه، عربستان درصدد است که نشان بدهد این روند ممکن نیست و باید یک طرف را انتخاب کرد.»

رابرت فورد، سفیر سابق آمریکا در سوریه نیز قطع روابط میان عربستان و ایران را خاموش شدن شعله های کم فروغ موفقیت مذاکرات صلح می داند. به تعبیر وی: «امکان موفقیت مذاکرات صلح بسیار کمتر از آن است که بتوان در ژانویه این مذاکرات را آغاز نکرد. نه ایران و روسیه در یک طرف و نه محور عربستان، ترکیه و قطر در طرف دیگر، هیچ یک حاضر به اعمال فشار بر نیروهای خود در سوریه، جهت واگذاری امتیازات لازم برای حصول به توافق نیستند.»

به گفته فورد: «تنش های اخیر میان عربستان و ایران می تواند این دو بازیگر را در مواضع قبلی خود مستحکم تر کند. افزون بر این، انتظار می رود که در روزهای آتی ترکیه و عربستان کمک های خود را به نیروهای معارض در سوریه افزایش دهند. به این نکته نیز باید توجه کرد که اهرم فشار آمریکا در مقابل عربستان هم اکنون محدود شده است. به همین ترتیب، واشنگتن از اهرم فشاری مقابل روسیه یا ایران برخوردار نیست.»

به گفته رندا اسلیم، کارشناس مرکز خاورمیانه واشنگتن روند تصمیم گیری ریاض همواره برای واشنگتن در هاله ای از ابهام قرار داشته است، اما به نظر می رسد که در دوران بن سلمان تصمیم ها بیشتر بر پایه نظر یک حلقه فکری گرفته می شود که از قضا، نیروهای معتدلی در این حلقه فکری قرار ندارند.

هم اکنون روند تصمیم گیری عربستان نسبت به قبل مبهم تر است و به افراد کمتری محدود شده است. این گروه کوچک تصمیمات دیگری نیز اتخاذ خواهد کرد و متاسفانه افرادی که به نوعی نقش تعدیل کننده داشته باشند، در این گروه حضور ندارند.

با این وجود آمریکا باید تلاش کند تا با برقراری رابطه با ایران و آمریکا، اجازه ندهد این موقعیت بدتر شود.

به گفته اسلیم: «آمریکا باید همه اهرم های فشار خود مقابل عربستان و ایران را بکار ببرد و از آن دسته از رهبران منطقه که مورد اعتماد سیاستگذاران سعودی هستند، برای ارسال پیام به عربستان و ایران و درخواست دست نگه داشتن از تشدید اختلافات استفاده کند.»

منبع: المانیتور/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 25