توافق هسته‌ای به سرنوشت بیانیه الجزایر دچار می‌شود؟

نویسنده: شیرین هانتر *

دیپلماسی ایرانی: افرادی در کنگره و جاهای دیگر که مخالف توافق هسته ای آمریکا با ایران هستند، وجود دارند که به اقداماتشان برای مهار و منزوی کردن سیاسی و اقتصادی ایران که از حداقل از سال 1991 جریان دارد، پایان نمی دهند. قبل از آن که جوهر توافق هسته ای خشک شود، آنها شروع به فکر کردن درباره راه های جلوگیری از اجرایی شدن توافق و بازگشت ایران به جامعه بین الملل کردند.

اشتیاق این مخالفان غیرمنتظره نیست. از همان ابتدا آنها ایران را متهم به دستیابی به تسلیحات هسته ای می کردند و به دنبال فشار بیشتر برای تضعیف اقتصاد این کشور بودند. به طور مثال آنها زمانی که ایران با انجام اقداماتی موافقت کرده بود و کارشناسان بی طرف بر غیرممکن بودن دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای مهر تایید زده بودند، در سال 2004 تحریم ها را اعمال کردند.

آن گونه که هیلاری کلینتون وزیر خارجه سابق می گوید هدف نهایی این «تحریم های فلج کننده» تشدید اختلافات و دودستگی های داخلی ایران بوده است. تحریم ها با ایجاد مشکلات شدید اقتصادی موجب تحریک نارضایتی داخلی می شد که می تواند منجر به تحولات سیاسی و در نهایت تغییر حکومت شود. در پرتوی مشکلات به وجود آمده در عراق و افغانستان، به نظر می رسید ایالات متحده از گزینه نظامی منصرف شد، اما در عین حال گزینه نظامی را همچنان بر روی میز نگه داشته بود. در عوض ایالات متحده تصمیم گرفت تا استراتژی بی ثباتی داخلی ایران از طریق ابزارهای مختلف از جمله تحریم های اقتصادی را دنبال کند.

انعطاف پذیری ایران در مذاکرات با کشورهای گروه ۱+۵ تا حدودی به دلیل همین فشارهای اقتصادی بوده است. به طور طبیعی یکی از اهداف ایران برای مذاکرات و دستیابی به برجام، حذف تحریم ها بود که همراه با آسیب های اقتصادی بوده است. البته ایران همچنان نگران ادامه یافتن تحریم ها در زیر سایه موضوعات دیگر همچون نقض حقوق بشر است. برجام موجب پایان دادن به تحریم های مربوط به مسئله هسته ای و حذف موانع مناسبات اقتصادی میان ایران و جهان خواهد شد. از زمان امضای توافق ایران امیدوار است تا روابط اقتصادی با اروپا به ویژه در زمینه سرمایه گذاری اقتصادی و مسافران اروپایی موجب بهبود اوضاع اقتصادی شود.

قانون لغو ویزا

هم اکنون با یک اقدام ناگهانی از سوی کنگره روبه رو شده ایم، لایحه ای که محدودیت هایی بر سر برنامه لغو ویزای ایالات متحده ایجاد می کند، لایحه اچ.آر 158 که در مجلس نمایندگان و سنا تصویب شده است. پس از تحولات اخیر در پاریس و سن برناردینو ، طبیعی بود که کنگره نگاه مجددی به این برنامه داشته باشد تا مانع از ورود برخی از شهروندان اروپایی شود.

اما تغییرات صورت گرفته در این برنامه فراتر از یک فیلتر ساده برای کسانی بوده است که با این مسائل در ارتباط بوده اند، بلکه شامل کسانی می شود که در چند سال گذشته به سوریه و عراق سفر کرده اند. این لایحه کنگره تاثیر عمده ای هم بر ایران می گذارد. براساس این قانون هر تاجر یا توریست اروپایی که در طول پنج سال گذشته به ایران سفر کرده باشد -علاوه بر افراد با تابعیت دوگانه- با فرآیند طولانی اخذ ویزا روبه رو می شود و شاید اصلاً نتواند ویزای ورود به ایالات متحده را بگیرد.

اشتباه نکنید: این یک راه غیرمستقیم برای محدود کردن روابط اقتصادی آینده میان ایران و اروپا است. با در نظر داشتن این واقعیت که اروپایی ها منافع اقتصادی بیشتری در مقایسه با ایالات متحده در ایران دارند، مسئله ویزا می تواند تاثیری ویژه بر تمایل اروپایی ها به گسترش روابط اقتصادی با ایرانی ها پس از لغو تحریم ها داشته باشد.

واکنش اروپایی ها

اروپایی ها از این موضوع غافل نبودند. نمایندگان دیپلماتیک آنها در واشینگتن به دولت و کنگره درباره مشکلات احتمالی این لایحه بر سر مسافرت آزادانه در دو سوی اقیانوس اطلس هشدار داده اند. کشورهای اروپایی که برای دهه ها برای آمریکایی ها ویزا را لغو کرده اند، می توانند در مقابل محدودیت هایی برای مسافران آمریکایی وضع کنند.

علاوه بر این با تبدیل این لایحه به قانون، اجرای برجام هم در معرض خطر قرار گرفته است. برخی از مقامات ایرانی معتقدند که این اقدام نقض برجام است. پس از اجرایی شدن توافق هیچ کدام از طرفین ۱+۵ نباید اقدامی انجام دهند که بر سر اقدامات اقتصادی ایران با دیگر مناطق جهان مانع ایجاد شود. با این اقدام مقامات ایران انتخاب های محدودی دارند اما شاید از اجرای برخی از بخش های برجام خودداری کنند. دولت رئیس جمهور حسن روحانی مطمئناً از سوی تندروها تحت فشار قرار گرفت. این درحالی است که این مخالفان از گزارش اخیر یوکیو آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی مبنی بر پایان یافتن مسئله پی ام ادی، ناراحت بودند. آنها این گزارش را گزارشی مبهم می دیدند که موحب می شد تا غرب این مسئله را باز نگه دارد و ایالات متحده بتواند از آن برای دستیابی به اهدافش در مقابل ایران و به طور گسترده تر در منطقه استفاده کند.

کمی پس از گزارش آمانو، مسئله برنامه لغو ویزا موجب شد تا تندروهای ایرانی مدعی شوند که غرب به ویژه ایالات متحده به برجام افتخار نمی کنند. اخیراً این تندروها پیش بینی کرده اند که توافق هسته ای هم مانند بیانیه الجزایر در سال 1981 که مسئله گروگان های آمریکایی را حل می کرد، به سرانجام نرسد. در حالی که به انتخابات مجلس ایران نزدیک می شویم، تندروها می توانند با استفاده از این مباحث در رقابت با میانه روها و اصلاح طلب ها کرسی های بیشتری به دست بیاورند.

با تصویب این لایحه در سنا تمام ایرانی ها، همچنین مخالفان حکومت هم ناراحت خواهند شد. آنها خواهند پرسید چرا ایران باید برای اقدامات تروریستی شهورندان عربستان سعودی، پاکستان، یمن، افغانستان و دیگر کشورهای عربی و مسلمان مجازات شود؟ این مسئله موجب توقف هرگونه بهبود روابط میان ایالات متحده و ایران خواهد شد.

آنهایی که در کنگره از این لایحه حمایت می کنند و دیگرانی که در بیرون از این نهاد به تصویب آن کمک کردند، مطمئناً از تاثیر منفی آن بر اجرای کامل برجام و آینده روابط ایالات متحده و ایران آگاه هستند. به منظور جلوگیری از به هدر رفتن تلاش های رئیس جمهور اوباما و تمام مقامات آمریکایی که بر روی توافق هسته ای کار کردند، این لایحه باید متوقف شود.

* استاد دانشگاه جورج تاون

منبع: لوب لاگ/ مترجم: حسین هوشمند