همکاری ایران و روسیه؛ هم استراتژی، هم تاکتیک

نویسنده: حسین ملائک *

دیپلماسی ایرانی: سفر رئیس جمهوری روسیه به ایران از آن جهت که با سیستم امنیتی مستقل و شخصی خود جناب آقای پوتین و بدون توقف در فرودگاه و بدون حضور مقام همتراز خود به دیدار عالیترین مقام سیاسی ایران رفت و یک نسخه کپی از قرآن (مربوط به آخرین خلیفه بنی امیه که توسط عباس میرزا در جنگ های قاجار و روس را که به پاس رشادت های والی گنجه به وی هدیه کرده بود و بعدا در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می شد) را به مشارالیه تقدیم نمود، اهمیت چندانی ندارد. در این فرایند هیچ نقطه ابهامی از آن جهت که ریز و مراحل برنامه قبلا با مقامات تشریفات ریاست جمهوری هماهنگ شده بود وجود نداشته و رفتار غیر عرف دیپلماتیکی که تعبیر خروج از نرم های موجود برای یک کشور مستقل مثل ایران است مشاهده نمی شود. تنها نکته خاکستری در این مسیر تاخیر ورود آقای پوتین برای شرکت در اجلاس سران گازی و انتظار مدعوین برای بیش از یک ساعت است که در ملاقات های اینچنینی کم سابقه نیست.

سفر آقای پوتین به ایران دومین سفر ایشان طی ٨ سال گذشته و به قولی سومین سفر عالی ترین مقام روسی به ایران در طول تاریخ دو کشور است که با سفر استالین در خلال جنگ جهانی دوم آغاز شد. چند موضوع اما به این سفر ارزش فوق العاده اگر نگوییم استراتژیک داده است که در تاریخ بعد از انقلاب کمتر دیده شده است.

اول شکل و محتوای ملاقات:

رهبری ایران بیش از ده سال است که روسای جمهور و نخست وزیران کشورهای خارجی را ملاقات می نمایند. اما اکثر این ملاقات ها در چهارچوب روابط رسمی بوده است. تنها دو ملاقات یکی ملاقات آقای اردوغان و خانواده ایشان در دو سال پیش در مشهد و دیگری ملاقات اخیر پوتین از اهمیت ویژه ای برخوردار است. طولانی شدن ملاقات از یک ساعت به دو ساعت مفهومی جز باز شدن بحث جدی بین دو رهبر ندارد. بحث جدی بین دو کشور نیز موضوعی جز همکاری متقابل ایران و روسیه در جبهه سوریه نمی تواند باشد. اینکه دو کشور در عالیترین سطح جزییاتی را در مورد یک موضوع و جوانب اصلی کار را با هم و رودررو و بدون واسطه مورد مذاکره و بحث و احیانا تفاهم قرار دهند ارزش سیاسی فوق العاده ای دارد.

بنظر می رسد در تحلیل فضای حاکم بر مذاکره دو طرف بیشتر همکاری در یک جهان دو قطبی است ( البته ایران به وضوح اما روسیه با تامل). در این جهان یک قطب قطعی و شرور آن آمریکاست که نقشه ای بلند مدت برای منطقه دارد و جهت گیری ضد روسی و ایرانی آن واجد توجه زیاد و محلی برای تنظیم استراتژی مشترک می باشد. تمجید از روسیه و ابتکارات آقای پوتین در یک سال و نیم اخیر حاکی از حمایت ضمنی ایران از مواضع و تحرکات روسیه در بحران اوکراین و نیز و تاییدی جدی و راهبردی بر حضور روسیه در سوریه و نیز گشودن فصل مشترکی برای همکاری دو کشور در این مسیر است. این امتیاز بزرگی است که دولت روسیه باید قدر آن را بداند.

این ملاقات روابط شخصی و دوستی دو رهبر را افزایش خواهد داد که می تواند منشا سیاستگذاری های مهمی در آینده باشد. اینگونه روابط شخصی تاکنون با معدود کشورهای دوست ایران برقرار بوده است که البته واجد همکاری استراتژیک نبوده اند.

دوم رد و بدل تعهدات:

دو کشور تعهدات مشخصی را در این جلسه رد و بدل کردند که ارزش استراتژیک دارد. طرف ایرانی تایید کرد که در مورد سوریه به هیج وجه با رقبا و یا به اصطلاح آمریکا مذاکره ای نخواهد کرد و البته برای این اقدام خود دلایل تاریخی و سیاسی نیز دارد. طرف روسی نیز با متحد و مطمئن خواندن ایران بعنوان یک همکار در منطقه و جهان تعهد داد که پشت پرده اقدامی علیه منافع ایران انجام ندهد و در صورت بروز اختلاف آن را رودررو حل و فصل نماید. بنابراین می توان اینگونه استنباط کرد که از نظر ایران و روسیه حفظ ساختار فعلی نظام سوریه و حمایت از راه حل سیاسی مورد قبول مردم سوریه بعد از آتش بس و آرامش می تواند هماهنگی دو کشور را با قوت بیشتری ادامه دهد.

تاکید بر بلند مدت بودن از فهم روابط و اجرایی بودن تصمیماتی که در سطوح رهبری دو کشور اتخاذ می گردد و نیز توسعه روابط در عرصه فن آوری، هوا فضا و تکنولوژی های پیشرفته از جمله تعهداتی است که از این ملاقات می توان برداشت نمود.

سوم: ورود به اخلاق سیاسی:

همواره در افواه عموم ایرانیان سیاست های روسیه با خود محوری علیه منافع ایران در مقاطع تاریخ گذشته همراه بوده است. از جنگ های ایران و روس که بگذریم نقش آفرینی منفی شوروی در کشاکش های دوره دولت مرحوم مصدق با موضوع عدم عودت طلاهای مربوط به ایران که مورد نیاز دولت مصدق بود در سال ١٣٣٢ و یا توافق " گور – چرنومردین " که تمام تلاش های جناب آقای هاشمی رفسنجانی برای گسترش همکاری با روسیه را تقریبا به بن بست کشاند در دهه گذشته همگی از یک اخلاق سیاسی غیرمحکم دلالت دارد اما به نظر می رسد که این مسیر شاید مورد تجدید نظر جدی توسط طرف روس قرار گرفته باشد.

اما دو رهبر در این ملاقات پایبندی خود را به اخلاق سیاسی مورد نظر خود که تامین کننده آرامش روانی طرف مقابل است، بیان کردند. تاکید آقای پوتین که ما برخلاف برخی ها به شرکایمان از پشت خنجر نمی زنیم وجوهی از این اخلاق سیاسی را به نمایش می گذارد.

به هرترتیب افزایش فهم استراتژیک بین ایران و روسیه و همکاری تعریف شده بین دو کشور می تواند برای ایران ارزش افزوده ای قابل تامل بوجود آورد که باید از آن هم از زاویه استراتژی و هم تاکتیک حراست کرد.

* سفیر سابق ایران در چین و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی

انتشار اولیه: یکشنبه 8 آذر 1394 / انتشار مجدد: جمعه 13 آذر 1394