خشونت، هنجاری رایج در خاورمیانه

نویسنده: رامی جی خوری*

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه این روزها به دلایل مختلف در آشفتگی خونین و تأسف باری به سر می برد. پنج قدرت اصلی خاورمیانه و دو قدرت جهانی همزمان در این منطقه در حال جنگ هستند. ترکیه، ایران، اسرائیل، عربستان سعودی و مصر هر کدام در خاک خود و یا در کشورهای همسایه و یا در هر دو در حال جنگ هستند؛ روسیه و ایالات متحده نیز در گستره ای از خاورمیانه در جنگ های این سرزمین مشارکت می کنند.

قرن هاست که شاهد خشونت سیاسی گاه و بی گاه در خاورمیانه بوده ایم. اما امروز وقوع این خشونت های سیاسی در بخش وسیعی از خاورمیانه به پدیده ای روزمره تبدیل شده است. خشونت هایی که دشمنان و عموم مردم را هدف قرار می دهند و غالبا انعکاس درگیری های فرقه ای هستند. این خشونت های سیاسی برای ایجاد رعب و وحشت در عموم مردم و بعضی گروه های هدف سازمان داده می شوند.
به دلیل وجود عوامل متعدد داخلی و خارجی، خشونت سیاسی در منطقه بسیار رواج یافته است. نیروهای مخالف و شورشی برای رسیدن به اهداف منطقه ای خود دستاویز خشونت می شوند و به همین ترتیب گروه های تروریستی دامنه گسترده تری برای دستیابی به اهداف خود دارند. قدرت های خارجی نیز به صورت حملات مستقیم و یا حمایت های نظامی در خاورمیانه عملیات جنگی انجام می دهند. بهره گیری از خشونت برای تحقق اهداف اجتماعی و سیاسی در خاورمیانه به یک هنجار تبدیل شده است. این خشونت ها تقریبا همیشه با شکست مواجه شده و باعث بروز حرکت های ضد خشونتی شده اند که منجر به زوال و نابودی جوامع امروز خاورمیانه شده است. با مشاهده حملات اسرائیل به فلسطین و یا جنگ عربستان سعودی در یمن که در حال حاضر از سوی کویت، بحرین و قطر و امارات نیز حمایت می شود و عملیات نظامی ایران در سوریه، عراق و لبنان؛ جنگ ترکیه علیه کردها، تشدید درگیری مصر با شبه نظامیان اسلام گرا و مداخله اش در جنگ سوریه و عربستان، همگی نشان از زوال و نابودی رو به رشد منطقه دارد.

معمول شدن مفهوم میلیتاریزم (نظامی گرایی) و مرگ سیاست در خاورمیانه مشکل زا شده است. به نظر می رسد که این میلیتاریزم در حال اشاعه و شدت گرفتن است؛ با در نظر گرفتن حضور تازه قطر و امارات در جنگ عربستان سعودی با یمن. نظامی گرایی همچنین ریشه در عدم وجود مکانیزم مشخص و عدم تمایل عوامل سیاسی به مذاکره و بحث برای حل بحران های جدی دارد؛ روشی که در حل بحران هسته ای ایران به طرز چشمگیری مفید واقع شد. این روند همچنین نشانگر تمایل تمام بخش ها -حکومت، شهروندان، قدرت های محلی و خارجی- به مختل کردن نظم اجتماعی و در نتیجه ایجاد حکومتی بی ثبات و شکننده است. چند پارگی، قدرت های غیرمتمرکز و همچنین هویت های نامعلوم سیاسی و سطح پایین آگاهی اجتماعی، قطبی شدن و انقباض دائم و حتی فروپاشی های گاه و بی گاه حکومت های ملی گرای در حال توسعه در جهان عرب در دهه های اخیر حاصل این ویژگی های ذکر شده است؛ روابط علت و معلولی ای که بعدها تاریخ نویسان و جامعه شناسان سیاسی شرح خواهند داد. وضعیتی که نه تنها در حال عقب نشینی نیست بلکه در حال شدت گرفتن است. با توجه به خشونت ها و عملیات نظامی قدرت های منطقه و دو قدرت خارجی مشارکت کننده در اوضاع منطقه باید منتظر روزهای بدتر بود.

* عضو موسسه سیاست عمومی و امور بین الملل (IFI) دانشگاه آمریکایی بیروت

منبع: agenceglobal/ مترجم: پریسا فرهادی