ترکیه به چه فکر می کند؟

رضا خوئی

چند روزی است که نیروی هوایی ترکیه مواضع داعش و پ.ک.ک. را در سوریه و عراق بمباران می کند. این رفتار ترکیه سؤالات زیادی را در اذهان پدید آورده است. ترکیه که از بدو تولد داعش سیاست مسامحه  ومماشات با آنها را در پیش گرفته و از درگیری مستقیم و هدف قرار دادن آنها ابا میکرد چه شده است که اکنون مواضع و قرارگاههای آنها را در ناحیه مرزی سوریه مورد حملات هوایی و آتشباری توپ و تانک قرار داده است؟ یا با پ.ک.ک. که روند حل و فصل مسائل فیمابین را گام به گام پیش می بردند و به مرحله ای رسیده بودند که عبدالله اوجالان رهبر محبوس این گروه موضوع تشکیل کنگره این حزب برای اعلام خلع سلاح و پایان مبارزات مسلحانه را در پیام نوروزی خود گنجاند چه اتفاقی افتاد که به یک باره همه این دستاوردها را نادیده گرفته و زمینه را برای تکرار دوران درگیری و کشتار سالهای نود فراهم آورد؟

واقعیت آنست که از یک سو سیاستهای لجوجانه ترکیه در سوریه به اهداف خود نرسیده و از نظر افکار عمومی داخلی و محافل سیاسی – مطبوعاتی بین المللی تحت فشار شدید قرار گرفته است. تا جائیکه آمریکا متحد باصطلاح استراتژیک او از زبان بالاترین مقامات خود سیاستهای این کشور در سوریه را مورد انتقاد قرار داده اند. اوباما رئیس جمهور و جو بایدن معاون وی صراحتا از سیاست درهای باز ترکیه در ورود و خروج تروریستها به سوریه اظهار نا خشنودی نموده اند. بارها در روزنامه های غربی از جمله نیورک تایمز و واشنگتن پست در خصوص همکاریهای ترکیه با داعش مقالات متعددی منتشر شده است. ولی هر بار مقامات ترکیه و به ویژه اردوغان رئیس جمهور این ادعاها را رد کرده و انها را به دشمنی با ترکیه متهم کرده است.

از سوی دیگر پیروزیهایی که کردهای سوریه در مبارزه با داعش به دست آوردند و یک نوار ممتد سرزمینی در امتداد مرز با ترکیه ایجاد کردند ترکیه را نگران کرده و این بیم بر اومستولی شد که اگر همچنان این پیروزیها ادامه داشته باشد و سه مرکز کرد نشین سوریه به هم بپیوندند احتمال تشکیل دولت کردی در شمال سوریه تقویت خواهد شد و ارتباط زمینی ترکیه با سرزمینهای عربی بکلی قطع خواهد شد.

کردهای سوریه و پ.ک.ک. در تحولات نظامی داخل سوریه و عراق در نقش نیروی زمینی نیابتی آمریکا ظاهر شده و با حمایت هوایی نیروهای ائتلاف ضمن کسب موفقیتهای قابل توجهی در مبارزه با داعش زیر چتر حمایتی آمریکاقرار گرفته اند. این شرایط موجب تغییر ماهیت نگاه غرب به انان از گروههای تروریستی به گروههای مبارزه با تروریزم شده است. این وضعیت موجب تنش سیاسی بین ترکیه و آمریکا شده است.

نرسیدن حزب عدالت و توسعه به اهداف خود در انتخابات اخیر این کشور نیز مزید بر علت شده و دولت ترکیه را بجائی رساند که دیگر در خود نه قدرت ادامه تحمل فشارهای مربوط به اتهام همکاری با داعش را می دید و نه تحمل احتمال تشکیل دولت کردی در شمال سوریه را. و لذا با بهانه قرار دادن کشته شدن یک نظامی خود در مرز به دست نیروهای داعش و انفجار انتحاری پر حرف و حدیث شهر سوروچ، اقدام به انجام عملیات نظامی هوایی در منطقه تحت تسلط داعش در شمال سوریه نمود و تفاهمات سیاسی خود با آمریکا مبنی بر صدور مجوز استفاده از پایگاههای نظامی ترکیه توسط نیروهای ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا را علنی کرد. به این ترتیب سعی کرد با تبدیل تهدید به فرصت هم از شدت فشارهای وارده بر خود در رابطه با اتهام همکاری با داعش بکاهد و هم نسبت به اصلاح رابطه خود با آمریکا بپردازد. بسیاری از صاحب نظران ترکیه احساس می کنند که در شرایط حاضر به این اصلاح رابطه به شدت نیاز دارند. چرا که بر این باور هستند که با حصول تفاهم هسته ای با ایران، نقش کشورمان در منطقه پر رنگ خواهد شد و موجب عقب راندن ترکیه از صحنه تحولات منطقه ای خواهد شد. این تحلیل جای نقد و بررسی دارد و بطور قطع و یقین یک خطای محاسباتی است. ایران و ترکیه دو قدرتی در منطقه هستند که با همکاری و پشتیبانی همدیگر قادر به مدیرت تحولات منطقه هستند و هر کدام با کمک  دیگری می تواند موجب بازگشت کم هزینه صلح و ثبات به منطقه و آغاز روند بازسازی و توسعه گردند.

 در این میان پ.ک.ک. نیز از شرایط بی ثبات سیاسی داخل ترکیه و نبود دولت دائم استفاده نمود و به پشتوانه پیروزی اخیر اکراد در انتخابات مجلس با هدف گرفتن امتیازاتی از دولت برای ادامه روند حل و فصل مسئله کردی، بیانیه خاتمه آتش بس را صادر کرد. متعاقب آن اقدام به ترور تعدادی از پلیسها و نظامیان این کشور در نقاط مختلف نمود. این اقدامات مجوز های مشروعی را برای دولت ترکیه فراهم آورد تا با توسل به اصل "دفاع مشروع" همزمان با انجام حملات هوایی به مواضع داعش در نقاط مرزی ، پایگاههای پ.ک.ک. در شمال عراق را نیز مورد هدف قرار بدهد. به این ترتیب ترکیه با انجام این حملات هم از شدت فشارهای وارده به خود در رابطه با ادعای مماشات با داعش کاست و هم با نمایش قدرت به افکار عمومی ترکیه چنین القاء کرد که دولت همچنان مقتدر است و با هر گونه اقدامی که امنیت این کشور را به خطر بیندازد توان مقابله دارد. ضمن اینکه سرمایه گذاری لازم را برای انتخابات احتمالی آینده انجام داد. به نظر اغلب ناظرین سیاسی – مطبوعاتی ترکیه، حزب عدالت و توسعه چندان مایل به تشکیل دولت ائتلافی با تنها نامزد باقیمانده در صحنه یعنی حزب جمهوریخواه خلق نیست و با وقت گذرانی به دنبال آنست که شرایط را برای برگزاری انتخابات زود رس فراهم آورد. چرا که بر این باور است که با اسیب شناسی انتخابات اخیر و اصلاح اشتباهات خود قادر خواهد بود در انتخابات احتمالی آینده آرای لازم برای تشکیل دولت تک حزبی را به دست خواهد آورد.