ماجرای برکناری اردوغان از شهرداری استانبول + تصاویر
پس از کودتای سال 1980، تمام فکر و ذکر ارتش این بود که چطور هیبت از دست رفته ی دولت را بدان بازگرداند، خصوصا که قانون اساسی 1962، از ترس سیطره ی محافظه کاران، تا حدی از هیبت دولت کم کرده بود. ولی ظاهرا همین امر، خود موجب از بین رفتن ثبات سیاسی و به هم ریختن اوضاع در جامعه گردیده بود.
به گزارش انتخاب ؛ از همین رو ارتش در قانون اساسی ای که در سال 1982 ارائه کرد، باز هم به نظام تک مجلسی برگشته و مجلس سنا را از قانون اساسی حذف نمود. ضمنا جایگاه رئیس جمهور هم در این قانون اساسی جدید تقویت گردید. (فرمانده ارتش، کنعان اِورن در کرسی رئیس جمهوری قرار گرفت.) طبق قانون اساسی جدید شورای دفاع ملی هم با حضور برخی فرماندهان نظامی تشکیل شد تا بر کار دولت نظارت کند. در قانون اساسی جدید، ورود هر حزبی به پارلمان منوط شده بود به کسب دست کم ده درصد آرا. دلیل گنجاندن این بند در قانون، به حاشیه راندن احزاب کوچک و ساختن نظامی با ثبات تر بود.
ارتش، برای اینکه بتواند جریانات راست گرا و چپ گرا را (که عامل به هم ریختگی اوضاع در دهه ی هفتاد بودند) کنترل نماید، احزابی جدیدی را راهی میدان سیاست نمود که در رأس آنان می توان از دو حزب «ملی گرای دموکراتیک» (به عنوان یک حزاب راست گرای میانه) و حزب «خلقی» (به عنوان یک حزب چپ گرای میانه) یاد کرد.
اما بر خلاف چیزی که ارتش تمایل داشت، ملت به سمت حزب جدیدی که توسط تورگوت اوزال تشکیل شده بود رو کردند. تورگوت اوزال مسئول برنامه ریزی اقتصادی در دولت محافظه کار سلیمان دمیرل بود که تا پیش از کودتا مسئولیت اداره ی کشور را در دست داشت. اوزال به واسطه ی تجربیات طولانی اش در مدیریت و حضور در شرکت های خصوصی، بلافاصله پس از انقلاب از طرف حاکمان نظامی کشور برگزیده شد تا مسئول نظارت بر برنامه ی اقتصادی کشور باشد.
به گزارش انتخاب ؛ از همین رو ارتش در قانون اساسی ای که در سال 1982 ارائه کرد، باز هم به نظام تک مجلسی برگشته و مجلس سنا را از قانون اساسی حذف نمود. ضمنا جایگاه رئیس جمهور هم در این قانون اساسی جدید تقویت گردید. (فرمانده ارتش، کنعان اِورن در کرسی رئیس جمهوری قرار گرفت.) طبق قانون اساسی جدید شورای دفاع ملی هم با حضور برخی فرماندهان نظامی تشکیل شد تا بر کار دولت نظارت کند. در قانون اساسی جدید، ورود هر حزبی به پارلمان منوط شده بود به کسب دست کم ده درصد آرا. دلیل گنجاندن این بند در قانون، به حاشیه راندن احزاب کوچک و ساختن نظامی با ثبات تر بود.
ارتش، برای اینکه بتواند جریانات راست گرا و چپ گرا را (که عامل به هم ریختگی اوضاع در دهه ی هفتاد بودند) کنترل نماید، احزابی جدیدی را راهی میدان سیاست نمود که در رأس آنان می توان از دو حزب «ملی گرای دموکراتیک» (به عنوان یک حزاب راست گرای میانه) و حزب «خلقی» (به عنوان یک حزب چپ گرای میانه) یاد کرد.
اما بر خلاف چیزی که ارتش تمایل داشت، ملت به سمت حزب جدیدی که توسط تورگوت اوزال تشکیل شده بود رو کردند. تورگوت اوزال مسئول برنامه ریزی اقتصادی در دولت محافظه کار سلیمان دمیرل بود که تا پیش از کودتا مسئولیت اداره ی کشور را در دست داشت. اوزال به واسطه ی تجربیات طولانی اش در مدیریت و حضور در شرکت های خصوصی، بلافاصله پس از انقلاب از طرف حاکمان نظامی کشور برگزیده شد تا مسئول نظارت بر برنامه ی اقتصادی کشور باشد.
تورگوت اوزال
فرصت طلایی
دهه ی هشتاد، فرصتی طلایی برای محافظه کاران بود. دلیل اول اینکه تمام همّ و غمّ ارتش در داخل کشور معطوف به جنبش چپ بود (که آن را نقشه ا ی طراحی شده از طرف شوروی می شمرد) و به همین دلیل (شاید برای اولین بار در تاریخ) به سمت جریانات محافظه کار تمایل نشان داد. ارتش حتی به عنوان یکی از راهکارهای مقابله با تبلیغات چپ ها، از تدریس دروس دینی در مدارس سخن به میان آورد.
دلیل دوم اینکه آن روزها، روزهای برتری سرمایه داری در سراسر جهان بود، از سیاست های رونالد ریگان در آمریکا و مارگارت تاچر در انگلیس گرفته تا رو آوردن چین (در دوران رهبری دنگ شیائو پنگ) به سمت اقتصاد آزاد. اینها موجب شده بود که جهت گیری راستگرایانه ی اقتصادی در کشوری که خود را بخشی از غرب تعریف می کرد، امری مطلوب به نظر برسد [و این هم باز فرصتی بود برای محافظه کاران.]
دهه ی هشتاد، فرصتی طلایی برای محافظه کاران بود. دلیل اول اینکه تمام همّ و غمّ ارتش در داخل کشور معطوف به جنبش چپ بود (که آن را نقشه ا ی طراحی شده از طرف شوروی می شمرد) و به همین دلیل (شاید برای اولین بار در تاریخ) به سمت جریانات محافظه کار تمایل نشان داد. ارتش حتی به عنوان یکی از راهکارهای مقابله با تبلیغات چپ ها، از تدریس دروس دینی در مدارس سخن به میان آورد.
دلیل دوم اینکه آن روزها، روزهای برتری سرمایه داری در سراسر جهان بود، از سیاست های رونالد ریگان در آمریکا و مارگارت تاچر در انگلیس گرفته تا رو آوردن چین (در دوران رهبری دنگ شیائو پنگ) به سمت اقتصاد آزاد. اینها موجب شده بود که جهت گیری راستگرایانه ی اقتصادی در کشوری که خود را بخشی از غرب تعریف می کرد، امری مطلوب به نظر برسد [و این هم باز فرصتی بود برای محافظه کاران.]
تورگوت اوزال و مارگارت تاچر
قطعی شدن جهت گیری راستگرایانه، همان لحظه ای بود که محافظه کاران مدت ها منتظرش بودند تا بتوانند کشور را به سمت سیاست های اقتصادی لیبرال پیش ببرند، سیاست هایی که از طریق طرح های کوچک و متوسط، راه را برای نیروهای اجتماعی جدید باز می کرد و هیمنه ی نخبگان قدیمی را می شکست. این سیاست ها می توانست چندصدایی سیاسی را تثبیت کرده و از نقش ارتش در سیاست کم کند.
به این ترتیب، تورگوت اوزال شخص مناسب، در وقتی مناسب به نظر می رسید. او توانست با استفاده از فرصت، فضای لازم را باز کند. حزب او (حزب «وطن مادری») تمام طیف های راست را در خود جا داده بود و از لیبرال های سیاسی تا افراد دارای گرایش های اسلامی را شامل می شد.
بر عکس گذشته ها که تقسیم شدن آرای محافظه کاران بین اربکان و دمیرل به حزب جمهوری خواه خلق این فرصت را می داد که به تفوق سیاسی اش ادامه دهد، این بار انحلال همه ی احزاب توسط ارتش پس از کودتا و زندانی شدن همه ی سیاستمداران، به توگورت اوزال فرصت داد که به تنهایی بر قدرت سیطره پیدا کند [و با قدرت نخست وزیر شود]، خصوصا که او مجبور نبود با محدودیت های نظام 1961 (که از قدرت حزب اکثریت در دوران دمیرل می کاست) دست و پنجه نرم کند و قانون اساسی 1982 (که او طبق آن حکومت می کرد) قدرت سیستم اجرایی را تقویت نموده بود.
به یک معنا می توان دوران اوزال را بازگشت مندرس دانست، ولی این بار با تمایل خود ارتش و در شرایط بین الملی ای که برای تثبیت تغییرات (به شکلی برگشت ناپذیر) مناسب می نمود.
به این ترتیب، تورگوت اوزال شخص مناسب، در وقتی مناسب به نظر می رسید. او توانست با استفاده از فرصت، فضای لازم را باز کند. حزب او (حزب «وطن مادری») تمام طیف های راست را در خود جا داده بود و از لیبرال های سیاسی تا افراد دارای گرایش های اسلامی را شامل می شد.
بر عکس گذشته ها که تقسیم شدن آرای محافظه کاران بین اربکان و دمیرل به حزب جمهوری خواه خلق این فرصت را می داد که به تفوق سیاسی اش ادامه دهد، این بار انحلال همه ی احزاب توسط ارتش پس از کودتا و زندانی شدن همه ی سیاستمداران، به توگورت اوزال فرصت داد که به تنهایی بر قدرت سیطره پیدا کند [و با قدرت نخست وزیر شود]، خصوصا که او مجبور نبود با محدودیت های نظام 1961 (که از قدرت حزب اکثریت در دوران دمیرل می کاست) دست و پنجه نرم کند و قانون اساسی 1982 (که او طبق آن حکومت می کرد) قدرت سیستم اجرایی را تقویت نموده بود.
به یک معنا می توان دوران اوزال را بازگشت مندرس دانست، ولی این بار با تمایل خود ارتش و در شرایط بین الملی ای که برای تثبیت تغییرات (به شکلی برگشت ناپذیر) مناسب می نمود.
رجب طبی اردوغان در کنار نجم الدین اربکان
اما به نظر می رسید که این «فرصت طلایی» در ادامه با مشکل مواجه شد: اولا بعد از برافروخته شدن آتش نبرد بین ارتش و حزب کارگران کردستان در جنوب شرق کشور و ثانیا بعد از سال 1987 که تمام سیاستمداران قدیمی مشمول عفو سیاسی شدند و به این ترتیب دمیرل و اربکان و اجویت به صحنه ی سیاست برگشتند: دمیرل با همان حزب قدیمی خودش، اربکان با حزبی به نام «رفاه» و اجویت از طریق حزب چپ دموکرات. گذشته از این ها سیاستمدار جدیدی هم در صحنه پدیدار شد: اردال اینونو (نوه ی عصمت اینونو) به عنوان رهبر حزب «سوسیال دموکرات».
اردال اینونو
در سال 1989 تورگوت اوزال رئیس جمهور کشور شد و منصب نخست وزیری و ریاست حزب را به جانشین ضعیف خودش مسعود ییلماز سپرد. البته ییلماز موفق نشد رأی دهندگان را درباره ی توانمندی های سیاسی خود قانع کند و نظرات مردمی مجددا متوجه دمیرل شد و او موفق گردید در انتخابات 1991 بیشترین آرا را کسب کرده و به نخست وزیری برسد. در سال 1993 و با فوت ناگهانی اوزال به دلیل بیماری قلبی، دمیرل به عنوان رئیس جمهور نتخاب شد و همین موضوع، طبیعتا صحنه ی سیاسی را با نوعی خلا مواجه کرده و کشور را باز تا حدی به دوره ی دولت های ائتلافی بی ثبات برگرداند.
اوج گیری اسلام گرایان
هیمنه ی راست گرایان (با همه ی شکل های راستگرایی) در این دوره جلب نظر می کند. در همین برهه بود که اسلام گرایان به عنوان یک قدرت جدید در صحنه ظاهر شده و موفق شدند با گذشتن از مرز 10 درصد لازم آرا وارد پارلمان شوند (حزب رفاه در انتخابات سال 1991 با کسب 17 درصد آرا، در جایگاه چهارم قرار گرفت).
اوج گیری اسلام گرایان
هیمنه ی راست گرایان (با همه ی شکل های راستگرایی) در این دوره جلب نظر می کند. در همین برهه بود که اسلام گرایان به عنوان یک قدرت جدید در صحنه ظاهر شده و موفق شدند با گذشتن از مرز 10 درصد لازم آرا وارد پارلمان شوند (حزب رفاه در انتخابات سال 1991 با کسب 17 درصد آرا، در جایگاه چهارم قرار گرفت).
مسعود ییلماز
اما جریان غافلگیر کننده در سال 1995 رخ داد، هنگامی که اسلام گرایان توانستند جایگاه اول را در انتخابات کسب نمایند. حزب وطن مادری به رهبری ییلماز در رتبه ی دوم قرار گرفته و حزب «راه صحیح» به رهبری تانسو چیللر در جایگاه سوم نشست (او پس از رسیدن دمیرل به ریاست جمهوری، جایگزین او در سمت نخست وزیری شده بود). چپگرایان به رهبری اجویت در این انتخابات به کلی سقوط کردند. در نتیجه دولتی ائتلافی بین اربکان و چیلّر تشکیل شد که در آن اربکان نخست وزیر و چیلر معاون او بود.
مسعود ییلماز
طبیعی بود که دولت اربکان مورد رضایت ارتش (که به صورت نرم، به تأثیرگذاری خود بر عرصه ی سیاسی ادامه می داد) نباشد. در نتیجه شورای امنیت ملی در سال 1997 سندی تصویب کرد و قصد داشت اربکان را مجبور به امضای آن نماید. طبق این مصوبه، باید بسیاری از مدارس دینی ای که در دوران حکومت اربکان تشکیل شده بود تعطیل می شد و برخی از طریقت های صوفی گری ملغی می گردید.
این مصوبه در نهایت منجر به استعفای اربکان گردید. چندی بعد دادگاه قانون اساسی دستور انحلال حزب او (حزب رفاه) را به اتهام «ضربه زدن به اصول سکولار جمهوری ترکیه» صادر نمود. فعالیت سیاسی برای خود اربکان هم ممنوع اعلام شد. در نتیجه نیروهای هم سو با او، حزب فضیلت را به رهبری «رجایی کوتان» تأسیس نمودند.
این مصوبه در نهایت منجر به استعفای اربکان گردید. چندی بعد دادگاه قانون اساسی دستور انحلال حزب او (حزب رفاه) را به اتهام «ضربه زدن به اصول سکولار جمهوری ترکیه» صادر نمود. فعالیت سیاسی برای خود اربکان هم ممنوع اعلام شد. در نتیجه نیروهای هم سو با او، حزب فضیلت را به رهبری «رجایی کوتان» تأسیس نمودند.
اربکان، رجایی کوتان، اردوغان
کوتان موفق نشد در انتخابات سال 1999، نظر رأی دهندگان را جلب کند. در این انتخابات گرچه راستگرایان بیش از 50 درصد آراء را به خود اختصاص دادند ولی آرای آنها بین چند حزب پراکنده شده بود: حزب رو به رشد «ملی گرا» به رهبری «دولت باغچه لی» (که تا امروز هم در صحنه ی سیاست ترکیه حضور دارد)، بعد از آن حزب فضیلت و بعد هم حزب های وطن مادری و راه صحیح. اما در مقابل، آرای چپ گرایان با هم تجمیع شده و با ریخته شدن به سبد حزب اجویت، این حزب را در رتبه ی اول انتخابات قرار داد.
دولت باغچه لی
اجویت پس از پیروزی، دولتی ائتلافی با حضور احزاب وطن مادری و ملی گرا تشکیل داد که ترکیه را به بحران اقتصادی سال 2001 کشاند. سپس در سال 2002 انتخابات جدیدی برگزا گردید که طی آن هیچ حزبی نتوانست بیش از ده درصد آراء را به خود اختصاص دهد جز حزب تازه تأسیس عدالت و توسعه (که در آن زمان به داشتن ریشه های اسلام گرایانه شناخته می شد) و حزب جمهوری خواه خلق (که از طرف دنیز بایکال، بازتأسیس شده بود و توانست میزان مورد نیاز آرا برای ورود به مجلس را به دست آورد.)
تانسو چیلر و سلیمان دمیرل
نجم الدین اربکان و تانسو چیلّر
چنانکه در بین تحلیل گران معروف است، آن انتخابات، به مثابه «اعلامیه ی فوت» تمام سیاستمداران معروف قدیمی بود. درحالیکه پیش از انتخابات، همه ی تحلیل ها پیرامون این مسئله دور می زد که پس از این انتخابات و با توجه به نتایج آن یا چیلر نخست وزیر خواهد شد یا باغچه لی.
دنیز بایکال در کنار اردال اینونو
رجب طیب اردوغان (که به همراه دوستش عبدالله گل، حزب عدالت و توسعه را در این انتخابات به پیروزی رساندند) در آن زمان و با توجه به سابقه ی چند ساله اش به عنوان شهردار استانبول در دهه ی 90، دارای شهرتی به سزا بود. اردوغان در دوره ی شهرداری اش اقدام به اصلاحاتی در بزرگترین شهر ترکیه نمود ولی پس از انحلال حزب رفاه مجبور به ترک منصبش شده و پس از قرائت چند بیت شعر که از نظر دادگاه، «تحریک مذهبی» تلقی شد، کاندیداتوری مجلس برای شخص او ممنوع اعلام گردید.
اردوغان در دوران تصدی شهرداری استانبول
در نهایت می توان گفت که مرگ ناگهانی اوزال موجب بروز خلئی در دهه نود میلادی در ترکیه شد، دهه ای که می توان آن را «دهه ی سوخته» نامید. در این دهه، «فرصت طلایی» از دست رفت و پس از آن، تأثیرگذاری ارتش در صحنه ی سیاسی کشور (با حضور رهبران سیاسی ضعیف) ادامه پیدا کرد. تا آنکه در دهه ی بعد و در سال 2002 حزب عدالت و توسعه به صحنه آمد. حزبی که می توان مسیرش در قدرت را (دست کم در دهه ی اول آن) ادامه ی مسیری دانست که حزب «وطن مادری» در سال 1983 برای کشور ترسیم نموده بود.
در سایه ی نبود رقبای حقیقی، و با توجه به موفقیت حزب عدالت و توسعه در تثبیت هیمنه اش بر افکار عمومی محافظه کاران، ترکیه از سال 2002 به بعد دیگر شاهد چندپاره شدن آرای محافظه کاران نبود و به این ترتیب، حزب عدالت و توسعه موفق شد به اوج گیری خود ادامه داد و برای بیش از یک دهه، بر صحنه ی سیاسی کشور چنبره بزند. دهه ای که می توان آن را مهم ترین دهه در ورود کشور به «جمهوری جدید» نامید.
منبع: مشرق
در سایه ی نبود رقبای حقیقی، و با توجه به موفقیت حزب عدالت و توسعه در تثبیت هیمنه اش بر افکار عمومی محافظه کاران، ترکیه از سال 2002 به بعد دیگر شاهد چندپاره شدن آرای محافظه کاران نبود و به این ترتیب، حزب عدالت و توسعه موفق شد به اوج گیری خود ادامه داد و برای بیش از یک دهه، بر صحنه ی سیاسی کشور چنبره بزند. دهه ای که می توان آن را مهم ترین دهه در ورود کشور به «جمهوری جدید» نامید.
منبع: مشرق
نظر شما :