دورخیز روسیه برای ساخت نیروگاه در منطقه

نویسنده: بنت رمبرگ

دیپلماسی ایرانی: جویندگان طلا در خاورمیانه غوغا به پا کرده اند، اما این مرتبه به دنبال طلا نمی گردند؛ بلکه به دنبال فروش رآکتور هستند. تا اینجای کار، روسیه از همه جلوتر است. مسکو تنها رآکتور عملیاتی منطقه، رآکتور نیروگاه هسته ای بوشهر را ساخته است و اواخر امسال یا سال آینده ساخت 4 رآکتور را در ترکیه آغاز خواهد کرد و این رآکتورها از اوایل دهه 2020 توانایی تولید برق را خواهند داشت. روسیه همچنین توافقنامه هایی با الجزایر، مصر، ایران و اردن امضا کرده و اکنون به دنبال ورود به بازار عربستان سعودی است.

دیگر کشورها اکنون به دنبال جبران وقت هدر رفته هستند. کره جنوبی قراردادی را برای ساخت 4 تاسیسات در امارات متحده عربی امضا کرده است و انتظار می رود اولین آنها در سال 2017 عملیاتی شود. آرژانتین، کانادا، چین، جمهوری چک، فنلاند، فرانسه، ژاپن و انگلیس نیز دیگر کشورهایی هستند که سعی دارند با امضای توافقنامه ای برای ساخت رآکتور، بخش های تشکیل دهنده آن و یا قراردادهای خدماتی از فرصت موجود کمال استفاده را ببرند. طبق بخش 123 قانون انرژی اتمی آمریکا، کشور مقصد می بایست برای دریافت مواد هسته ای و یا تجهیزات و تشکیلات مربوط به یک سری ضوابط منع گسترش تسلیحات هسته ای پایبند باشد و این مسئله آمریکا را برای ماجراجویی در بازار نوظهور، محدود کرده است. با این حال، آمریکا تشکیلات هسته ای را برای امارات فراهم و به این کشور خدمات مهندسی ارائه می کند. همچنین طبق گزارش های وزارت بازرگانی آمریکا، شرکت های جی ای هیتاچی و توشیبا وستینگ هاوس بر سر ساخت رآکتور، قراردادهایی با اکسلون امضا کرده اند.

اما آنچه که در این فرصت طلبی ها در بازار موجود نادیده گرفته می شود مخاطرات امنیتی ساخت و نصب رآکتورها در خاورمیانه است و موضوع تنها به نگرانی های متداول در مورد احتمال استفاده تسلیحاتی از آنها نیست. خطر اصلی این است که تاسیسات هسته ای احتمالا خود به هدفی برای جنگجویان نهیلیست خاورمیانه تبدیل خواهند شد و این مسئله ممکن است به چرنوبیلی دیگر و یا تکرار فاجعه فوکوشیما بیانجامد.

خطر تا چه اندازه جدی است؟ تاریخ تصویر پیچیده ای از این موضوع ارائه می کند. از یک سو، تاکنون هیچ تروریست و یا کشوری حمله ای موفق به یک رآکتور عملیاتی تولید برق نداشته است. برای نمونه می توان به جنگ داخلی در یوگوسلاوی و رسیدن هواپیماهای نظامی صربستان به رآکتور اسلوونی اشاره کرد؛ هیچ حمله ای صورت نگرفت و ملی گراهای صربستان نیز به تاسیسات هسته ای حمله نکردند.

اما مثال یوگوسلاوی نمی تواند نمونه مناسبی برای آسودگی خیال در خاورمیانه باشد. خاورمیانه تنها منطقه ای است که سابقه حمله به رآکتورها در آن سابقه دارد. اگرچه خوشبختانه هیچ یک از این حملات از جمله بمباران های هوایی متداول بوشهر توسط عراقی ها در جنگ دهه 1980 با ایران، تخریب رآکتورهای اوسیراک عراق و الکبر سوریه در سال های 1981 و 2007، تاسیسات در حال ساخت را تخریب نکرد. تنها موارد اقدام نظامی علیه یک تاسیسات عملیاتی، حملات موشکی و خمپاره ای سال های 1991 و 2014 عراق و جنبش حماس به رآکتور تسلیحاتی دیمونا اسرائیل بود که با شکست مواجه شد.

با این حال، رآکتورها هنوز اهدافی جذاب برای حملات هستند.حزب الله چندین مرتبه تهدید کرده است در صورت بروز جنگ با اسرائیل، با موشک رآکتور هسته ای تسلیحاتی دیمونا را خواهد زد. ایران نیز این رآکتور را در فهرست اهداف بالقوه خود قرار داده است. اکنون با توجه به خشونت های داعش و گروه های مشابه آن در منطقه و فلسفه آخرالزمان آنها، احتمال حمله به یک نیروگاه هسته ای عملیاتی را نمی توان نادیده گرفت. همچنین با توجه به شیوه اقدام نیروهای دفاعی در خاورمیانه، امکان تضمین امنیتی تاسیسات هسته ای وجود ندارد.

اگر تروریست ها به یک نیروگاه هسته ای در خاورمیانه حمله کنند، آنگاه نشت مواد هسته ای به سیستم های مهار رآکتور و توانایی کارکنان در جلوگیری از انتشار آلودگی بستگی خواهد داشت و این مسئله حتی برای کشورهای پیشرفته نیز چالشی دشوار محسوب می شود. تروریسم موجود، درگیری های داخلی و جنگ در زمان معامله رآکتورها، تنها شرایط را پیچیده تر می سازد.

با این حال، منطقه به شدت در زمینه انرژی با کمبود مواجه است. کشورهایی با منابع غنی گاز و نفت همچون الجزایر، ایران، عربستان سعودی و دیگر کشورها با کاهش منابع سوخت فسیلی مواجه هستند. دیگر کشورهای منطقه نیز همچون مصر و اردن منابع سوخت فسیلی محدودی دارند. اما همه کشورهای منطقه خاورمیانه در بررسی جایگزینی که به طور فزاینده مورد توجه قرار می گیرد، اشتراک دارند و آن انرژی خورشیدی است.

در شماری از کشورها از جمله الجزایر، مغرب و امارات متحده عربی، انرژی خورشیدی اکنون بخشی از سیستم تامین انرژی را تشکیل داده است. امارات در سال 2013 بزرگترین نیروگاه انرژی خورشیدی وقت را راه اندازی کرد. مصر، ایران و اردن نیز در سال های 2014 و 2015 به افزایش چشمگیر سازه های خورشیدی متعهد شدند و عربستان سعودی از برنامه خود برای تامین یک سوم برق مورد نیاز کشور از انرژی خورشیدی تا سال 2040، خبر داد. اما ریاض قصد دارد علاوه بر کاهش اتکا به سوخت های فسیلی، 18 رآکتور هسته ای تولید برق نیز بسازد تا انرژی که در شب ها از طریق سازه های خورشیدی قابل تامین نیست را جبران کند.

با توجه به اینکه شیوه های ذخیره انرژی و نیروگاه های خورشیدی پیشرفت کرده و در مقایسه با نیروگاه های هسته ای به شیوه ای مناسب تر و ارزان تر برای تولید برق تبدیل شده است، توجیه استفاده از انرژی هسته ای دشوارتر می شود. نیروگاه هایی که با سوخت گاز و یا نفت کار می کنند نیز به صورت پشتیبان ایفای نقش خواهند کرد.

تصمیم گیرندگان در خاورمیانه می بایست از خود بپرسند آیا بازی با رولت روسی (شرط بندی بر سر مرگ و زندگی) ارزش خطر کردن را دارد؟! برنامه ریزان انرژی در منطقه تنها مدت زمان اندکی را برای بازبینی تصمیم خود فرصت دارند؛ پیش از آنکه رآکتورها در کل منطقه پخش شوند.

منبع: فارن افرز / مترجم: طلا تسلیمی