ناقوس صلح سلطان قابوس

نویسندگان: سیگورد نویباور و الکس واتانکا

دیپلماسی ایرانی: بیشتر ناظران مذاکرات کنونی هسته ای با ایران بر میزان و زمان بندی لغو تحریم ها تمرکز کرده اند. تهران اصرار دارد که تحریم ها بلافاصله پس از دستیابی به توافق هسته ای، لغو شوند و واشنگتن لغو تدریجی تحریم ها را خواستار است. اما مسئله ای که در بیشتر مباحث نادیده گرفته می شود اهمیت نتیجه مذاکرات برای برخی از کشورها همچون عمان است. برای این کشور مخاطرات دیپلماتیک و اقتصادی این مسئله بسیار زیاد است.

سلطان قابوس بن سعید در یک دهه گذشته در راس میانجی گری ها میان تهران و واشنگتن قرار داشت و به دستیابی به توافق اولیه در ماه نوامبر سال 2013 کمک کرد. مشارکت وی را در روند گفتگوها می توان به طور مستقیم به روابط دیرینه عمان با ایران نسبت داد. به علاوه، ایران و عمان احتمالا قصد دارند پس از لغو تحریم های اعمال شده از سوی غرب علیه تهران، روابط تجاری را گسترش دهند و این مسئله مزایای اقتصادی بسیاری برای دو کشور خواهد داشت.

انرژی نقش عمده ای را در این محاسبات ایفا می کند. دو کشور در ماه مارس سال 2014 و در زمان سفر حسن روحانی رئیس جمهور ایران به مسقط، توافقنامه تجاری مهمی را امضا کردند. طبق این توافقنامه، ایران از سال 2015 و از طریق خط لوله راهبردی 420 مایلی گاز در زیر خلیج فارس، سالانه 350 میلیارد فوت مکعب گاز به عمان صادر می کند. ارزش این توافقنامه که تا 25 سال اعتبار دارد به حدود 60 میلیارد دلار می رسد. ایران همچنین اعلام کرد در بندر جدید عمان، 4 میلیارد دلار سرمایه گذاری خواهد کرد و وعده داد در بسیاری از برنامه های پیشرفته سازی زیرساخت سرمایه گذاری کند.

هر دو کشور به دنبال کسب مزایای قابل توجه از نزدیک سازی روابط هستند: ایران به عمان همانند پله ای برای رسیدن به بازارهای آفریقایی می نگرد و عمان می خواهد به نقطه ترانزیت تجارت از طریق ایران به کشورهای آسیای میانه تبدیل شود.

با این حال، مسائل اقتصادی تنها عامل رویکرد عمان (در میانجی گری میان تهران و واشنگتن) نبودند. عمان در بطن سیاست خارجی خود سعی دارد ایران و عربستان سعودی، دو رقیب دیرینه، را از کسب اهرم های نامناسب در منطقه باز دارد. چنین راهبردی نه تنها عمان را از گزند همسایگان بزرگتر این کشور و آشفتگی در منطقه حفظ می کند، بلکه فرصت متمرکز شدن بر توسعه داخلی را برای این کشور فراهم می آورد؛ عمان در 40 سال گذشته، از کشوری فقرزده به اقتصادی نوین ارتقاء یافت. مقامات عمانی وظیفه محافظت از اقتصاد 80 میلیارد دلاری و حفظ رشد اقتصادی که به سختی به دست آمده است را برای حفظ ثبات سیاسی، اساسی می دانند.

عمان اکنون با گشایش به روی تهران، به دنبال دستیابی به توازنی شکننده میان نقش خود به عنوان تنها دوست ایران در شورای همکاری خلیج فارس و همکاری های نزدیک در زمینه دفاع با متحدان غربی و دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس از جمله عربستان سعودی است.

این ملاحظات، چرایی اینکه عمان تنها عضو شورای همکاری خلیج فارس بود که در عملیات عربستان سعودی علیه حوثی ها در یمن مشارکت نکرد را نشان می دهند. اما این سیاست عمان چالش های مخصوص به خود را دارد: عربستان سعودی از تلاش عمان برای نزدیکی روابط با ایران و همچنین از تصمیم این کشور در مخالفت آشکار با اتحادی صمیمی تر در شورای همکاری خلیج فارس که به دستیابی عربستان سعودی به موضعی قدرتمندتر در منطقه کمک می کند، نگران و ناراحت است.

با این وجود، موضع گیری بی طرفانه عمان نقش کلیدی یک میانجی را در منطقه برای این کشور به وجود آورده است. سلطان قابوس در سال 2007 از روابط خود با لندن و تهران برای آزادسازی 15 نیروی دریایی انگلیسی که توسط ایران دستگیر شده بودند، استفاده کرد. وی همچنین در سال 2011 در میانجی گری برای آزادی سه کوهنورد آمریکایی که در ایران به جاسوسی متهم شده بودند، نقشی کلیدی داشت. با توجه به این موارد، توانایی قابوس در ترغیب تهران و واشنگتن به حضور سر میز مذاکره در سال 2013، چندان غیر منتظره نبود.

اما شاید یمن دشوارترین آزمون برای قابلیت میانجی گری عمان باشد. هنوز مشخص نیست که آیا مسقط می تواند تهران و ریاض را به گفتگو در مورد بزرگترین و مهلک ترین تهدید برای امنیت منطقه، یعنی دشمنی نیابتی عربستان سعودی و ایران، ترغیب کند یا خیر؟! شاید فراهم کردن زمینه ای برای گفتگوهای پنهانی میان مهره های خارجی و گروه های رقیب داخلی در یمن، بتواند نقطه شروع خوبی باشد و اتحاد عمان با آمریکا و روابط دوستانه این کشور با عربستان سعودی و ایران می تواند در این زمینه مفید باشد.

دلیل تاخیر در چنین روندی دور بودن قابوس از ماجرا در هشت ماه گذشته بوده است؛ وی تا ماه مارس در آلمان تحت درمان بود. اما اکنون که بازگشته احتمالا بار دیگر نقش خود را به عنوان میانجی منطقه ای ایفا می کند.  قابل توجه است که محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در اوایل ماه آوریل مسقط را به عنوان اولین مقصد در تور منطقه ای خود انتخاب کرد تا حمایت خود را از راه حلی سیاسی برای پایان دادن به درگیری در یمن اعلام کند.

اما بعید است که عمان ورای میانجی گری آرام و ساده، خود را در میانه تنش های عربستان سعودی و ایران گرفتار سازد. در مقابل، عمان احتمالا سیاستی سه گانه را در پیش خواهد گرفت: موضع خود را به عنوان کشوری بی طرف حفظ خواهد کرد تا به پلی میان ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تبدیل شود؛ همکاری های اقتصادی خود را با ایران افزایش خواهد داد و در عین حال، در افزایش همکاری های امنیتی با غرب خواهد کوشید.

یکی دیگر از موارد قابل توجه در مورد موضع کنونی عمان، ایدئولوژی حاکم در این کشور است. مذهب غالب در عمان، اباضیه شاخه ای محافظه کار از اسلام است که نه شیعه است و نه سنی. عمان همواره از نفوذ سیاسی و مذهبی عربستان سعودی در نگران بوده و این در حالی است که ایران نیز نگرانی مشابهی دارد. از این رو، ایران و عمان هر دو به تقویت روابط به عنوان سیاستی علیه افزایش نفوذ عربستان سعودی و گسترش ایدئولوژی سلفی، می نگرند.

منبع: فارن افرز / مترجم: طلا تسلیمی

انتشار اولیه: پنج شنبه 17 اردیبهشت 1394 / انتشار مجدد: دوشنبه 28 اردیبهشت 1394