تزاری که بر همه کرسی‌ها می‌نشیند

پنجشنبه گذشته 15 می کاخ سفید نخست‌وزیری روسیه (که با کاخ سفید ریاست جمهوری آمریکا تشابه اسمی دارد) شاهد برگزاری اولین جلسه کابینه به ریاست مردی بود که پیش از هدایت روسیه را در کاخ کرملین به دست داشت.

 

 این هیاتی که با حضور ولادیمیر پوتین، نخست‌وزیر کنونی و رییس‌جمهور سابق روسیه شمارش به 25 نفر رسیده (پیش از پوتین تعداد اعضای کابینه 22 نفر بود اما پوتین در آخرین روزهای ریاست‌جمهوری با افزایش اختیارات نخست ‌وزیر سه پست جدید به کابینه افزود) پیش از این نیز دوشنبه هفته قبل در کاخ کرملین گرد هم آمده بودند تا در مراسمی که بیشتر جنبه تشریفاتی داشت با امضا و موافقت دیمیتری مدودیف، رییس‌جمهور جدید روسیه و همکار مطیع پوتین، به طور رسمی در پست‌های جدید وزارت منصوب شوند.

 

در دیدار دوشنبه کرملین که خبر آن در سایت رسمی دولت روسیه (www.government.ru) منتشر شد، پوتین هنگامی که وارد دفتر مدودیف شد تا فهرست اسامی وزرای کابینه جدید را به او بدهد به اشتباه و عادت همیشگی (یا شاید از سر نوعی بازی سیاسی) بر صندلی ریاست‌جمهوری نشست و بعد بلافاصله آن طور که این سایت نقل کرده است، خطاب به مدودیف گفت: «این جا دیگر جای شماست».

 

اما شاید همان طور که پوتین نیز انتظار آن را داشت مدودیف به این بهانه که صندلی‌ها تفاوتی با هم ندارند از عوض کردن صندلی‌ها امتناع کرد و به این ترتیب اولین تصاویر پوتین نخست‌وزیر و مدودیف رییس‌جمهور در دفتر کار ریاست جمهوری در کاخ کرملین در حالی پخش شد که پوتین بر کرسی ریاست ‌جمهوری نشسته بود.

 

 

این عمل که در رسانه‌های روسی و موافق پوتین به مثابه نمادی از همکاری و دوستی موجود بین رییس‌جمهور و نخست‌وزیر روسیه نقل شده بود به عقیده بسیاری از تحلیل‌گران و رسانه‌های منتقد دولت روسیه پیامی جدی بود از سوی پوتین برای مردم روسیه و سایر کشورهای جهان: تزار پوتین هنوز این قدرت را دارد که روی هر صندلی که بخواهد بنشیند.

 

به نوشته هفته‌نامه انگلیسی زبان «مسکو نیوز» در فهرست اعضای کابینه که دوشنبه هفته گذشته به امضای مدودیف رسید ترکیب کابینه پیشین روسیه حفظ شده است و فقط تنها تعدادی از وزارتخانه‌ها و پست‌های حساس به عهده افرادی ذی‌نفوذی محول شده است که همراه پوتین از کرملین به کاخ سفید آمده‌اند.

 

این هفته‌نامه که دیدگاهی نزدیک به کرملین و پوتین دارد از اصلاحاتی در برخی نهادهای دولتی و برخی وزارتخانه‌ها خبر داده است که موجب حذف و انحلال شماری از نهادهای دولتی و پدید آمدن شماری دیگر شده است.

 

تا این جا و به زعم هفته‌نامه «مسکونیوز» اتفاق خاصی نیافتاده که نگران کننده باشد. در بسیاری از کشورهای دموکراتیک جهان نیز زمانی که انتخابات منجر به تغییر حزب حاکم نمی‌شود کابینه‌های جدید ترکیبی مشابه کابینه‌های قبل دارند و البته طبیعی است که تعدادی از وزرای مسئول در امور حساس (مانند وزارت کشور، وزارت خارجه و ...) تغییر کنند تا افرادی که با رییس‌جدید کابینه هماهنگی بیشتری دارند جانشین آن‌ها شوند. اما زمانی که خبرگزاری رویترز جمعه از تصمیم جدید پوتین بعد از اولین جلسه کابینه خبر داد، ظاهر اوضاع به شیوه دیگری عیان شد.

 

 خبرگزاری رویترز نوشت پوتین قصد دارد حلقه ویژه‌ای درون کابینه تشکیل دهد (در واقع کابینه‌ای درون کابینه) که از وزرای وزارتخانه‌های کلیدی تشکیل شده است. این شیوه تشکیل لایه‌های متعدد درونی در نظام اداری دولتی از شیوه‌های معمول پوتین است که در زمانی که او در کاخ کرملین نیز حضور داشت اجرا شده بود.

 

دیمیتری پسکوف سخنگوی پوتین جمعه در اظهار نظری درباره دلایل تشکیل این حلقه (یا کمیته) گفت: «هیات دولت به شکل کامل آن گروه بیش از اندازه بزرگی است ... به همین خاطر تصمیم گرفته شد که یک حلقه مدیریتی در آن تشکیل شود تا بتواند راحت‌تر به یک سری مسایل خاص رسیدگی کند بی‌آنکه نیازی به حضور کل اعضای کابینه باشد.»

 

چیزی که درباره این حلقه بیش از مسایل دیگر جلب توجه می‌کند عدم حضور مدودیف به عنوان رییس‌جمهور در آن است. به گفته پسکوف، مدودیف این اختیار را دارد تا در صورت لزوم در جلسات این کمیته که به ریاست پوتین تشکیل می‌شوند شرکت کند اما به پیش‌بینی پسکوف «او هرگز چنین کاری نخواهد کرد» چرا که اهداف این کمیته تنها رسیدگی به امور داخلی دولت است. اما بیان چنین جمله‌ای از سوی سخنگوی پوتین به اعتقاد برخی تحلیل‌گران بیش از آن که جنبه پیش‌بینی داشته باشد نوعی دستور به شمار می‌رود.

 

شخص پوتین پنجشنبه بعد از اعلام تصمیم اخیر خود مبنی بر تشکیل این حلقه که آن را «پریزیدیوم» نامیده است(نوعی هیات رییسه و واژه‌ای که در دوران اتحاد جماهیر شوروی به عالی‌ترین شورای مقننه کشور اتلاق می‌شد) آن را در جهت افزایش کارایی دولتی مفید دانست.

 

در این هیات علاوه بر پوتین، دو معاون اول و پنج معاون دیگرش (وجود هفت معاون برای نخست‌وزیر نیز از جمله امتیازاتی است که به طور خاص پیش از نخست‌وزیری پوتین برای وی در نظر گرفته شد) هفت وزیر کلیدی کابینه نیز حضور دارند که وزیر دفاع و وزیر خارجه از آن جمله هستند.

 

این در حالی است که بر اساس نص صریح قانون اساسی روسیه وزرای خارجه و دفاع این کشور تنها و تنها موظف به پاسخگویی مستقیم به رییس‌جمهور هستند. به عقیده پسکوف تشکیل «پرزیدیوم» به معنای سلب اختیارات ریاست‌جمهوری از مدودیف نیست اما کسی نمی‌تواند انکار کند که دست‌کم تشکیل چنین شورایی وزرای حاضر را موظف به پاسخگویی مستقیم به پوتین نیز می‌کند که این در نهایت به معنای تعمیم یکی از اختیارات ریاست‌جمهوری به مقام نخست‌وزیری است.

 

 

ترکیب کابینه جدید روسیه همان طور که پیش‌تر به نقل از هفته‌نامه «مسکونیوز» گفته شد با حضور پوتین تغییر چندانی (در ظاهر) نداشته است. پوتین، الکسی کودرین، وزیر اقتصاد روسیه را که نماد تضمین سیاست بازار آزاد و موجب دلگرمی سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی است در مقام خود ابقا کرده است به رغم این که او سال‌های زیادی عهده‌دار این سمت بوده است.

 

 سرگئی لاوروف که در زمان ریاست جمهوری پوتین به عنوان وزیر خارجه به طور مستقیم به خود پوتین گزارش می‌داد و در سال‌های آخر به عنوان چهره و نماد روسیه در موضع‌گیری‌های اخیر این کشور در برابر غرب مطرح شده بود، همچنان تصدی وزارت خارجه را به عهده خواهد داشت.

 

دو تن از ذی‌نفوذترین شخصیت‌های سیاسی که همراه پوتین از کرملین به کاخ نخست‌وزیری آمده‌اند عبارتند از سرگئی سوبیانین، فرماندار سابق استان نفت‌خیز و ثروتمند تیومن که زمانی ریاست کارکنان کرملین را در دوران ریاست جمهوری پوتین به عهده داشت و ایگور سچین، معاون سابق بخش اداری دولت که گفته می‌شود نفوذ بسیاری در نظام اطلاعاتی و امنیتی روسیه دارد.

 

 اکثریت مردم روسیه معتقدند که این دو نفر کانون‌های اصلی قدرت در روسیه پس از پوتین به شمار می‌روند. در این بین سوبیانین به ریاست کارمندان دفتر نخست‌وزیری تعیین شده و علاوه بر آن به عنوان یکی از پنج معاون پوتین انتخاب شده است و سچین به عنوان یکی دیگر از پنج معاون نخست‌وزیری تعیین شده است که در زمینه حساس انرژی و صنایع پوتین را همراهی می‌کند.

 

در مقابل البته پوتین برای تضمین تداوم روند سیاست‌های خود در کرملین به رغم عدم حضور خود وی جمعی از همکاران تراز دوم خود را برای مدودیف به ارث گذاشته است که البته مدودیف نیز مانند فردی مطیع آن‌ها را به عالی‌ترین مقامات اداری کرملین گمارده است.

 

سرگیی ناریشکین، یکی از معاونان اسبق نخست‌وزیری که در حد خود شخصیت بانفوذی محسوب می‌شود و ویاچسلاو سورکف که از کارمندان قدیمی کرملین و در عین حال مطیع پوتین است از جمله این افراد هستند که از سوی مدودیف به ترتیب به عنوان رییس کارکنان دفتر ریاست‌جمهوری و معاون او انتخاب شده‌اند.

 

در ترکیب کابینه، پوتین علاوه بر افراد نامبرده از مهره قدیمی دیگری، یعنی ویکتور زوبکف، نخست‌وزیر پیشین و رییس اسبق مزارع اشتراکی در دوران اتحاد جماهیر شوروی سابق به عنوان معاون اول نخست‌وزیر استفاده کرده است که البته وظیفه اول او رسیدگی به وضعیت کشاورزی روسیه خواهد بود. ایگور شووالوف که زمانی از جمله مشاوران بلندپایه اقتصادی پوتین در کرملین به شمار می‌رفت به عنوان دیگر معوان اول پوتین انتخاب شده است.

 

حضور این دو نفر در عالی‌ترین پست‌های موجود در کابینه با وعده‌های پوتین در اولین سخنرانی‌اش در دوما (مجلس نمایندگان روسیه) مطابقت کامل دارد. اوئ در این سخنرانی در حالی که تصور می‌رفت بیشتر از سیاست و وضعیت و برنامه‌های سیاسی آینده بگوید بیشتر توجه کابینه‌اش را معطوف به امور اقتصادی نشان داد و به دومایی که بیش از دو سوم کرسی‌هایش را هواداران سرسخت خود او در اختیار دارند وعده داد که تا سال 2011 روسیه را در جمع قدرت‌های اقتصادی برتر جهان قرار خواهد داد.

 

با توجه به ترکیب این کابینه در کل همان طور که از قبل پیش‌بینی می‌شد، به نظر می‌رسد که تغییر شگرفی در صحنه سیاسی روسیه رخ نداده باشد. در واقع پوتین که قبضه قدرت را در روسیه در اختیار داشت به رغم خروج از کرملین همچنان قبضه قدرت را در اختیار دارد و این چیزی نیست که کسی پیش‌بینی‌اش را نکرده باشد.

 

یوگنی گاوریلنکوف، متخصص امور اقتصادی در موسسه «تروایکا دیالوگ» در مسکو در این باره می‌گوید: «در کل شاهد چیز شگفت‌انگیزی نبودیم. بی‌تردید باقی ماندن کودرین [در مقام وزارت اقتصاد] به خاطر سیاست‌های محافظه کارانه‌ای که دارد خبر خوشی است ... به نظر من این مساله‌ای کاملاًٌ منطقی است که افرادی که زمانی در کنار پوتین در کرملین مشغول فعالیت بوده‌اند همراه او به دفتر نخست‌وزیری نقل مکان کنند.»

 

یکی از تغییرات عمده در کابینه پوتین عزل وزیر ارتباطات، لئونید ریمان، بود که پیش‌تر ناچار شده بود بارها سهیم بودن خود در یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های خصوصی ارتباطات را تکذیب کند. صحت یا عدم صحت چنین ادعایی هنوز مشخص نشده است اما با این حال چنین جنجالی به قیمت کرسی وزارت برای ریمان تمام شد.

 

همچنین در کابینه پوتین وزارت صنایع و انرژی به دو وزارتخانه مجزا تبدیل شد و دو وزارتخانه کاملاً جدید به نام‌های وزارت ورزش و گردشگری و وزارت محیط زیست تشکیل شدند. از انتصاب‌های جالب دیگر در کابینه پوتین، ابقای رشید نورگالیف، وزیر کشور روسیه است که قصد دارد برنامه ملی ثبت «ژن»‌های مردم روسیه را به مرحله اجرا بگذارد.