آینده روابط ایران و عربستان مبهم است

دیپلماسی ایرانی: سرانجام پس از سال ها مریضی و پس از ماه ها بستری بودن، ملک عبدالله، پادشاه عربستان در سن 91 سالگی یا به گفته منابعی دیگر 93 سالگی درگذشت. شاید بتوان گفت وی معتدل ترین پادشاهان حکومت عربستان تا کنون بوده است. نرمش نسبی ای که در قبال شیعیان عربستان نسبت به پادشاهان قبلی داشت و همچنان تلاش هایی که برای حل بسیاری از تنش های شیعه و سنی (البته تا قبل از آغاز بحران سوریه) در منطقه ایفا می کرد دلایلی است بر این ادعا که وی نسبت به پادشاهان قبلی معتدل تر بوده است. البته پادشاهان سابق عربستان نیز همانند اکثر قریب به اتفاق هیات حاکمه عربستان متاثر از اندیشه های وهابی بود اما با این وجود تلاش می کرد زیر سایه سنگین همین طیف اصلاحاتی را در کشورش اعمال کند. دادن حق رای به زنان در انتخابات بسیار محدود شورای شهر، دادن حق رانندگی و مشارکت های محدود اجتماعی برای زنان از جمله اقدامات او در اصلاحات اجتماعی عربستان بودند.

پادشاه سابق عربستان همچنین از جمله کسانی بود که نسبت به بهبود روابط با کشورهای منطقه تلاش می کرد. از جمله با ایران که در دوره ریاست جمهوری علی اکبر هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی در اوج خود به سر می برد. ملک عبدالله در آن موقع در برابر فشارهای امریکا و کشورهای عربی دیگر ایستاد و در بهبود روابط با ایران پافشاری کرد. حتی در برهه ای تلاش او برای ارتقای روابط حسنه با ایران باعث تنش در روابط عربستان با امارات متحده عربی که بر جزایر سه گانه ادعاهایی را مطرح می کند، شد.

حالا با درگذشت ملک عبدالله روابط ایران و عربستان به کدام سمت و سو خواهد رفت؟ آیا می توان امیدوار بود که روابط تا اندازه ای بهبود یابد و دو کشور در سطح عادی سازی روابط پیش روند؟

پاسخ به این سوال بسیار سخت است. نه تنها نشانه هایی دال بر بهبود روابط با ایران وجود ندارد بلکه بر عکس با مرگ عبدالله احتمال این که روابط تیره تر شود، بسیار بالا است. اولا، تغییراتی که اخیرا در هیئت حاکمه عربستان بعد از مرگ عبدالله ایجاد شد در جهتی نیست که از آن بتوان برداشت بهبود روابط با ایران را کرد. شخص امیر سلمان که از امروز دیگر پادشاه عربستان شده است، شخصا چندان گرایشی به بهبود روابط با ایران ندارد، بلکه بر عکس برای تشدید فشارها علیه ایران تلاش می کند. ثانیا کسانی که در قدرت مانده اند همگی افرادی هستند که ضد ایران محسوب می شوند. مثلا سعود الفیصل، وزیر امور خارجه از جمله افرادی است که با بندر بن سلطان و ترکی فیصل طیفی را تشکیل داده اند که کاملا ضد ایران فعالیت می کند و تضعیف ایران را هدف قرار داده است. سابقه فعالیت های بندر در عراق و سوریه و امریکا و ترکی در دنیای غرب علیه ایران برای همه روشن و مشهور است.

در عین حال ملک عبدالله نتوانست آن تغییراتی که انتظار داشت را در طول مدت حیاتش اعمال کند. مثلا برکناری سعود الفیصل از سمت وزارت امور خارجه و انتخاب عبدالعزیز بن عبدالله، پسرش به جای او تا زمانی که در قید حیات بود، انجام نشد. فیصل که خود بیمار است اصرار دارد برادرش ترکی به جای او انتخاب شود. در حالی که عبدالعزیز بن عبدالله به عنوان جانشین تام الاختیار او انتخاب شده و راه برای رسیدن به این سمت از لحاظ اداری همواره است. گفته می شود عبدالعزیز نسبتا موضعی ملایم تر نسبت به ایران دارد.

از سوی دیگر پیش بینی می شود با مرگ عبدالله، جایگاه شاخه ضد ایرانی که در هیئت حاکمه فعال هستند، تقویت شود. یعنی جایگاه امیر سلمان و سعود الفیصل و ترکی فیصل و بندر بن سلطان که طرفدار اعمال رویکردهای تندتر علیه ایران هستند.

در این میان فضا برای فعالیت افرادی نظیر مقرن بن عبدالعزیز که در حال حاضر ولیعهد عربستان شده و گفته می شود از رویکرد ملایمتری برخوردار است، سخت خواهد شد.

به این ترتیب پیش بینی می شود در عین حالی که جنگ قدرت در داخل عربستان تشدید می شود، فضا برای فعالیت جریان های ضد ایرانی نیز تقویت شود برای همین نمی توان پیش بینی کرد آینده خوبی در انتظار روابط تهران و ریاض باشد.