پیشروی‌ روسیه در برابر امریکا به کمک ایران

ریچارد وایتز*

دیپلماسی ایرانی: از ابتدای آغاز جنگ روسیه در شبه جزیره کریمه که تابستان گذشته کلید خورد، غرب به استراتژی تحمیل تحریم های اقتصادی و انزوای بین المللی روسیه با هدف مجبور ساختن کرملین به توقف حمایت های خود از شورشیان در شرق اوکراین روی آورده است. اما سلسله موفقیت هایی که اخیرا ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه به دست آورده – به ویژه در رابطه با ایران، کره شمالی و پاکستان – تکاپوی این استراتژی را خنثی کرده است.

شکی نیست که موضع بی اعتنایی غربی ها به پوتین در نشست مجموعه بیست در ماه گذشته میلادی که استرالیایی ها میزبان آن بودند و رهبران غرب در آن جا جمع شده بودند، بر سیاست های روسیه تاثیر مستقیم گذاشت. رهبران غرب در دیدارهای دو جانبه خود در استرالیا درباره نقض استقلال اوکراین و حوادثی که در روابط اقتصادی آن با غرب به وجود آمد، با یکدیگر مفصل گفت وگو کردند. نشستی که باعث ترک زودهنگام پوتین از نشست شد و اعلام کرد که تحریم های غرب بیش از آن که به روسیه آسیب بزند به ضرر اقتصاد اروپا خواهد بود.

پوتین به همین بسنده نکرد و توافقات بزرگ و پراهمیت و حیاتی ای را با کشورهای دیگر منعقد کرد که برای غرب اهمیتی حیاتی دارند، توافقاتی که می توانند از نفوذ دیپلماتیک روسیه حمایت کنند و جایگاه و ارزش آن را بسیار تقویت کنند، از جمله نزدیکی روابط با چین که همچنان در این کش مکش بی طرف مانده است. پوتین همچنین در دیداری که اخیرا با وی انجام شده، گفته است که دولت او متعهد می شود در پشت دیوار آهنین جدید، یک کشور منزوی در عرصه جهانی نباشد.

با ایران، کرملین بانکی مشترک تاسیس کرد که به شرکت های روسی اجازه می دهد که تجارت دو جانبه با ایران را بدون هر گونه هشدار یا استفاده از ارزهای غربی یا نگرانی نسبت به تحریم های مالی غرب توسعه دهند. این معامله بر اساس توافق تهاتر "نفت در برابر کالا" در تابستان گذشته انجام شد. به موجب این توافق روسیه می تواند در برابر دریافت روزانه 500 هزار بشکه نفت از ایران کالاهای خود را به این کشور بفرستد.

همچنین همکاری های دو جانبه امنیتی دو کشور نیز توسعه یافتند. نیروهای روسی توانستند برای سه روز با ناوگان دریایی ایران در دریای خزر آزادانه مانور نظامی برگزار کنند. تا کنون، تلاش های شدید برای تضعیف روابط روسیه با ایران – همچنین به طور هم زمان با هم پیمان اصلی آن در خاورمیانه: سوریه – نیز بارها به شکست انجامیده است. در اکتبر 2014 سفیر روسیه در سازمان ملل، ویتالی چورکین، از این که ایالات متحده ایران و سوریه را در پیمان بین المللی مبارزه با داعش شرکت نداده است، انتقاد کرد. دو کشوری که او آنها را «دو هم پیمان منطقه ای در مبارزه با تروریسم در منطقه» توصیف کرد.

علاوه بر آن روسیه توافقی را با ایران امضا کرد که به شرکت های آن تضمین می داد که بازیگر اصلی در بخش انرژی هسته ای مسالمت آمیز ایران باشند، حتی اگر توافق نامه هسته ای به زودی امضا شود و تحریم های قدرت های غربی علیه ایران لغو شوند. به موجب شرایط این توافق نامه روسیه به ایران کمک می کند که حداقل دو نیروگاه هسته ای جدید بسازد و تعداد تاسیسات هسته ای اش را نیز به 8 دستگاه برساند.

این نیروگاه های جدید – که به سبک نیروگاه های هسته ای ایران که روس ها در بوشهر ساختند خواهند بود – تحت نظارت سازمان بین المللی انرژی اتمی فعالیت خواهد کرد و به جز سوخت هسته ای ساخت روسیه، سوخت دیگری استفاده نخواهند کرد، که به موجب آن سوخت مصرف شده نیز به روسیه باز خواهد گشت تا ایران نتواند اقدام به توسعه تکنولوژی هسته ای خطرناک کند. علاوه بر آن روسیه موافقت کرد که کارشناسان هسته ای ایرانی بیشتری آموزش دهد تا شاید بتواند به ایران کمک کند که بتواند بخش های دیگری از غنی سازی اورانیوم را خودش انجام دهد.

در کره شمالی، روسیه توانست پیشرفت دیپلماتیک بسیار بالایی داشته باشد. در تابستان گذشته پوتین 90 درصد بدهی های کره شمالی به جا مانده از زمان اتحاد جماهیر شوروی را بخشید، بدهی ای که رقم آن بالغ بر 11 میلیارد دلار بود و اعلام کرد یک میلیارد باقی مانده به عنوان بخشی از برنامه "قرض در مقابل کمک" استفاده خواهد شد و این مبلغ را در طرح های بهداشتی و انرژی و آموزشی کره شمالی صرف خواهد کرد. این امر باعث شد تا راه برای طرح های جدید توسعه ای و افزایش سرمایه گذاری های دو جانبه و منطقه ای هموار شود. برای مثال، شرکت های روسی طرحی را برای کمک به بازسازی شبکه های راه آهن در کره شمالی طرح ریزی کردند در مقابل پیونگ یانگ به روسیه مواد معدنی بکر خواهد داد.

علاوه بر آن روسیه بیش از هر کشوری میزبان شماری از رهبران کره شمالی در این سال بود، از جمله چوی ریونگ های، نماینده ویژه برکنار شده کیم جونگ اون، و یکی از مسئولان عالی رتبه در حزب کارگر حاکم بر کره شمالی، او یک هفته کامل را با رهبران سیاسی و اقتصادی روسیه گذراند.  

واقعیت این است که مسئولان روس به صراحت اشاره کرده اند که پوتین آماده است به عنوان اولین رئیس جمهور با کیم که به شدت علاقه مند به تعمیق روابط با روسیه و جبران آن با روابط تنش آمیزش با چین است، دیدار کند.

نوامبر 2014 ماه دیپلماتیک خوبی برای روسیه در پاکستان بود، سرگوی شویگن، نخستین وزیر دفاع روسی بود که از سال 1969 تا کنون از پاکستان دیدن می کرد. وی در طول مدت اقامتش در اسلام آباد با نواز شریف، نخست وزیر پاکستان توافق بی سابقه ای را در زمینه آموزش نیروهای مشترک نظامی امضا کرد، همچنین دیدارهای متبادل و گفت وگوهای گسترده ای را درباره بسیاری از مسائل امنیتی منطقه انجام داد.

علاوه بر آن کرملین از شدت مخالفت خود با عضویت کامل پاکستان در سازمان همکاری های شانگهای (که شامل چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان می شود) کاست. همچنین دولت روسیه با فروش 20 فروند بالگرد تهاجمی سنگین از نوع "20 Mil Mi-35 Hind E" جهت استفاده در مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر موافقت کرد.

تا کنون روسیه از فروش ادوات نظامی پیشرفته به پاکستان به منظور جلوگیری از تخریب روابطش با هند خودداری می کرد. اما با افزایش روابط استراتژیک میان روسیه و هند – که در چارچوب آن نهاد مشترکی برای فروش و تحویل سلاح روسیه به دولت افغانستان ایجاد شد – پوتین توانست اعتماد کافی برای تقویت روابط با پاکستان را به دست آورد. در این میان عقد توافقات دو جانبه میان روسیه و هند در جریان سفر اخیر پوتین به هند نشان داد که اعتماد او به گسترش روابط با هندی ها به جا بوده است.

همه اینها ممکن است باعث افزایش نفوذ روسیه و چین که هر دو به مصلحت خود می بینند که در ایران، کره شمالی و پاکستان نفوذ کنند، می شود و هم زمان این فرصت را برای روسیه مهیا می کند که بتواند خود را از انزوای بین المللی خارج کند. روسیه ثروت هنگفت گازی دارد و باعث وسوسه شدید چین شده است. همین وسوسه سبب شد دو کشور قرارداد گازی به ارزش 400 میلیارد دلار برای 30 سال آینده امضا کنند.

به حق می توان گفت که مانورهای اخیر روسیه در پیچیده شدن تلاش های دیپلماتیک امریکا تا اندازه بسیاری موثر بوده است. از این طریق طرف های فعال منطقه ای توانستند از فشارهای امریکا در قضایایی مثل منع گسترش تسلیحات هسته ای و مبارزه با تروریسم فرار کنند.

با همه اینها پوتین در این قضایا هیچ کدام از توافقات بین المللی را زیر پا نگذاشت، در حالی که او توانست جلوی پیشرفت های امریکا را علیه روسیه که به دلیل تغییر سیاست هایش در اوکراین و سوریه و کشورهای دیگر در پیش گرفته بود، بگیرد. در نتیجه وضعیت امنیت جهانی خطرناک فعلی از این نیز خطرناک تر خواهد شد.

*ریچارد وایتز، مدیر مرکز تحلیل سیاسی – نظامی موسسه هدسون

منبع: الجزیره / ترجمه: سید علی موسوی خلخالی

انتشار اولیه: شنبه 27 دی 1393 / انتشار مجدد: جمعه 3 بهمن 1393