شکست عربستان در برابر ترکیه در پرونده سوریه

دیپلماسی ایرانی: نتایج انتخابات داخلی هجدهمین نشست مجمع شورای ائتلاف ملی مخالفان سوری، حاکی از آن است که خالد خوجا با کسب 56 رای و با اختلاف 6 رای، رقیب خود ناصر الحریری را مغلوب کرده و به عنوان رئیس جدید برگزیده شده است.

دکتر خالد خوجا قبلا به عنوان سخنگو و نماینده مخالفین سوری در ترکیه فعالیت می کرد و اصالتا از ترکمن های سوریه است. او تا مقطع راهنمایی در سوریه به زبان عربی تحصیل کرد. در دوران نوجوانی به خاطر فعالیت های پدرش در گروه اخوان المسلین سوری در سن 15 سالگی به زندان افتاد. پس از رویدادهای حما، خانواده وی از سوریه خارج شد و خالد نیز در سن 17 سالگی از زندان آزاد شده و در سال 1982 به ترکیه رفته و به تحصیلات خود ادامه داد. خالد خوجا تحصیلات دانشگاهی خود را در استانبول و در رشته های علوم سیاسی تا پایان مقطع کارشناسی و در رشته پزشکی تا مقطع دکترا به پایان برده و از آن زمان تاکنون در استانبول زندگی می کند. او بر زبان های عربی، ترکی استانبولی و انگلیسی تسلط دارد.

نگارنده دو بار در مرداد ماه و مهر ماه سال 1392 با خالد خوجا مصاحبه کرده و تا حدی با رویکردها و نگرش های او آشناست. یکی از مهم ترین ویژگی های دکتر خوجا، واقع بینی او در تحلیل موقعیت و جایگاه واقعی مخالفین سوری و همچنین انتقاد از شیوه عملکرد نهادهای سیاسی و نظامی مخالفین است. او در آن دو مصاحبه اعلام کرد که مخالفین، نه در نزد دولت بشار اسد و نه در جامعه ی سوریه، جایگاه خاصی ندارند و در تعریف محورها و ترسیم برنامه های سیاسی مخالفین، مشکلات و ایرادهای فراوانی وجود دارد. در مورد برگزیده شدن خالد خوجا به عنوان رئیس جدید ائتلاف مخالفین سوری، به اختصار می توان به بیان نکات زیر پرداخت:

انتخاب یک فرد ترکمن که مدت ها در ترکیه تحصیل و زندگی کرده و نماینده ائتلاف مزبور در ترکیه بوده، نشان دهنده این است که تلاش های عربستان سعودی برای در اختیار گرفتن سکان هدایت مخالفین تا حد زیادی شکست خورده و فعلا پیروزی از آن ترکیه و قطر است و خط ترکی – اخوانی، از توان مانور بیشتری برخوردار است.

خالد خوجا تنها با اختلاف 6 رای توانسته رقیب خود را شکست دهد و چنین چیزی دقیقا به این معنا است که گونه ای از قطب بندی آشکار و ساختار دوشقه در ائتلاف مخالفین وجود دارد و رسیدن اعضای ائتلاف به وحدت نسبی در میان مدت دشوار است. ذکر این نکته نیز ضروری است که روسا پیشین ائتلاف یعنی هادی البحرا، احمد عاصی الجربا و معاذ الخطیب نیز به همین شیوه به پیروزی رسیده اند و بارها موازنات و صف بندی های داخلی ائتلاف، دستخوش تحولاتی شده که به گواه خود اعضای ائتلاف، این تغییرات ارتباط عمیقی با مداخله جویی کشورهای دیگر دارد.

ائتلاف مخالفین سوری، در شرایطی خوجا را به عنوان رئیس جدید خود برگزیده که پروژه مشترک روسیه و ایران، برای برقرار کردن پل ارتباط و مذاکره بین مخالفین و رژیم بشار اسد همچنان در جریان است و سخن از آن به میان آمده که میخاییل بوگدانوف در دیدار با معاذ الخطیب رئیس پیشین ائتلاف، وعده هایی به او داده و برخی اخبار تایید نشده حاکی از آن است که بعید نیست در یک ساختار توافقی، پست نخست وزیری به الخطیب سپرده شود و بشار اسد صرفا کنترل نیروهای نظامی و امنیتی سوریه را در اختیار داشته باشد.

رئیس شدن خالد خوجا، مقارن و همزمان شده با چانه زنی های ترکیه و آمریکا در خصوص مساله مهمی به نام آموزش و تسلیح و تجهیز نیروهای مخالف بشار اسد در خاک ترکیه. اگر چه برخی رسانه های ترکیه مدعی شده اند که دوره های آموزشی مزبور آغاز شده و تسلیحات مورد نیاز نیز به خاک ترکیه رسیده اما تداوم اختلافات آنکارا و واشنگتن در مورد انجرلیک، عدم پیوستن ترکیه به ائتلاف ضد داعش و همچنین اصرار احمد داوداوغلو نخست وزیر ترکیه بر ایده هایی همچون تشکیل دیوار حائل و منطقه پروزا ممنوع، نشان می دهد که هدف استراتژیکی به نام آموزش و تسلیح مخالفین هنوز هم در هاله ای از ابهام قرار دارد.

خالد خوجای جوان با چالش های مهمی روبه رو است که یکی از آنها تعریف  چند و چون و مکانیسم هماهنگی با ارتش آزاد سوریه است. برخی از فرماندهان ارتش آزاد معتقدند که در تصمیم گیری های کلان و استراتژیک، کسب نظر آنان ضرورت دارد و حاضر نیستند از همه تصمیمات مخالفین سیاسی حمایت کنند و این در حالی است که برخی دیگر از فرماندهان، معتقدند که در حوزه مذاکره و تصمیم گیری سیاسی برای سازش یا جنگ، لازم است ابتکار عمل به تمامی در دست سیاسیون باشد. البته در کنار این موضوع، اخباری از نفوذ بعثی های سوریه در صف ائتلاف مخالفان به گوش رسیده و این موضوع باعث شده که بی اعتمادی، بر نشست های مخالفین، سایه بیاندازد.

یکی دیگر از مشکلات خالد خوجا، مساله تداوم حضور داعش در سوریه و به ویژه رقه است. در شرایطی که آمریکا و عراق خود را مهیای آن می کنند که با آغاز عملیات آزادسازی موصل، داعش را در عراق شکست دهند، این نیروی تروریستی چاره ای جز بازگشت به سوریه ندارد و در این صورت ساختار نظامی و دفاعی آنان در رقه چنان مستحکم خواهد شد که مخالفین سوری، رژیم اسد و ائتلاف ضد داعش و حتی نشست مسکو، تحت تاثیر چنین تحولی قرار خواهد گرفت.

شورای میهنی کردهای سوریه (ENKS) که از آن به عنوان بزرگ ترین نهاد مشترک احزاب کُرد سوری نزدیک به مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق نام برده می شود، با ارسال نامه ای به ائتلاف مخالفین سوری، از رئیس ائتلاف خواسته تا دو تن از اعضای کُرد نماینده شورای میهنی در ائتلاف حاضر در استانبول را به اتهام همکاری پنهانی با جریانات سایسی نزدیک به پ.ک.ک برکنار کند. ارسال این نامه در حالی صورت گرفته که نیروهای پیشمرگ تحت امر بارزانی، با عبور از خاک ترکیه به کوبانی رفته و با نیروهای مسلح حزب اتحاد دموکراتیک (وابسته به پ.ک.ک) در برابر داعش می جنگند و سه خودگردانی کانتونی در مناطق کردنشین جزیره، کوبانی و عفرین در شمال سوریه؛ هنوز هم علیرغم توافقات دهوک، در اختیار پ.ک.ک است. در همین حال، نیروهای حزب اتحاد دموکراتیک که از آنها به عنوان شاخه ی سوری پ.ک.ک نام برده می شود، در جنگ با داعش، هماهنگی های جدی ای با آمریکایی ها دراند و این مساله ممکن است منجر به زدوده شدن نام پ.ک.ک از لیست بین المللی ترور شود و در همان حال، صالح مسلم رهبر حزب اتحاد دموکراتیک، در سفر به مسکو با بوگدانوف دیدار کرده و اعلام آمادگی کرده که در مذاکرات مسکو حضور داشته باشد و این موضوع نشان می دهد که برخلاف تصورات پیشین، مساله ی کردهای سوریه و کارت های مختلف بازی هایی که رد دست آنهاست، می تواند ائتلاف مخالفین و رئیس ترکمن آن را با چالش های جدید روبه رو کند.