یک گام تا میراث بزرگ اوباما؟

نویسنده: آرون دیوید میلر*

دیپلماسی ایرانی: ایران و کوبا چه شباهت هایی با هم دارند؟ خب،... نگاهی می اندازیم. هر دو دولت های مخالف واشنگتن دارند، هر دو مدعی ایدئولوژی های انقلابی هستند، هر دو روابط بسیار ستیزه جویانه ای در نیم قرن گذشته داشته اند. در هر دو کشور شهروندان امریکایی مدتی گروگان یا زندانی بوده اند. هر دو مشمول تحریم های امریکا بوده اند، هر دو پیامدهای سیاسی پیچیده ای برای کنگره و برای سیاستمداران امریکایی و بعضی از نامزدهای احتمالی ریاست جمهوری داشته اند.

بله، البته یک نکته دیگر. هر دو موضوع توجه رئیس جمهوری امریکا هستند که خود را در مقام دگرگون کننده روابط نشان داده و بنظر می رسد مصمم است میراثی از خود در راستای تنظیم روابط با هر دو کشور در مسیر جدید و تاریخی سیاست خارجی امریکا باقی بگذارد.

یکی انجام شده و برای دومی همچنان منتظریم؟

تفاوت میان ایران و کوبا بسیار است. اما دقت کنید. ابتکار رئیس جمهوری امریکا درباره کوبا باید نشانه روشنی باشد از مسیری که رئیس جمهور در مقابل ایران بر سر پرونده هسته ای در ماه های آتی پیش می گیرد. دقیقا چیزی که موقعیت ایران و کوبا را به هم متصل می کند؛ حداقل اینکه رئیس جمهور چگونه به توافق هسته ای سال آینده با تهران می اندیشد.

میراث: وقت به سرعت برای رئیس جمهور سپری می شود. با توجه به پیچیدگی مسائل داخلی، غلبه جمهوری خواهان در هر دو مجلس سنا و نمایندگان، رئیس جمهور به جای اینکه بنشیند، باید کاری کند. خب، به ابتکار از سر گیری روابط با کوبا، ابتکار تغییرات آب و هوایی و فرمان اجرایی قوانین مهاجرتی را هم اضافه کنید و بعد عکسی بگیرید. در واقع سیاست خارجی بطور سنتی راه فرار رئیس جمهور بوده درست زمانی که مسائل داخلی در امریکا خیلی پیچیده می شود. و الان اوباما در سر صف چنین حرکتی است. منفی بافان، بدبینان، ایده پردازان را در کنگره نفرین می کند و به سرعت برای رسیدن به یک توافق با تهران تلاش می کند. زمان برای اوباما تنگ است و او هرگز این مسیر را دوباره طی نخواهد کرد. بنابراین، چرا به سمت کوبا و بعد از آن به سمت ایران نرود؟ اتفاقا ایران جایزه بزرگتری است. قبلا هم به این نکته اشاره کرده بودم، هم رئیس جمهور و هم وزیر خارجه جان کری، متوجه فرصت دیگری هستند که در مسئله اسرائیل- فلسطین دست خواهد داد: اگر انتخابات مارس ۲۰۱۵ در اسرائیل منجر به روی کار آمدن دولتی بشود که مصمم و قادر به تصمیم گیری در مورد فرآیند صلح باشد.

پنهانکاری: ۱۸ ماه چکش کاری در خصوص ابتکار از سر گیری روابط با کوبا بطور مخفیانه دنبال شده است. ظاهرا با همکاری های اینجا و آنجای کانادایی ها و البته پاپ فرانسیس. و چرا نه؟ مسائل جدی می تواند دور از چشم افکار عمومی رتق و فتق شود، همانند تجربه ای که قبلا با تهران هم داشتیم. برنامه اقدام مشترک در واقع نتیجه مذاکرات پر سر و صدای 1+5 نبود بلکه بیشتر نتیجه دیپلماسی بی سرو صدا بود. اگر یک شانسی برای برقراری رابطه با تهران هم وجود داشته باشد به همین منوال است.

تغییر از پایین: مسلما رئیس جمهور از خداحافظی کاسترو ها و سقوط رژیم کوبا به شدت استقبال می کند. اما در عین حال می داند که تغییر رژیم ها بواسطه فشارهای خارجی چه مخاطراتی دارد. اما در مورد کوبا اوضاع تا حدودی متفاوت است. اوباما می داند که دگرگونی و تغییر سریع ممکن نیست. منطق مورد قبول اینجا حتی اگر کمی هم ناقص بنظر برسد این است که گشایش های اقتصادی و فرهنگی در طول زمان فشارهایی را از درون برای تغییر فراهم می کنند. مردم کوبا با جهان بیرون بیشتر آشنا می شوند و با افزایش فرصت سفر، مطالبات برای آزادی های بیشتر از رهبران شدت می گیرد.

من هم کاملا مطمئن نیستم همه آنچه گمانه زنی می کنیم عملا اتفاق بیافتد. امریکا سیاست های مشابهی با چین و ویتنام داشت اما هر دو کشور عملا همچنان جوامعی تحت کنترل هستند. با این حال سیاست از سر گیری روابط با دشمنان همچنان مورد توجه اوباماست. احتمالا در قبال ایران هم پیگیر همین سیاست خواهیم بود. در مجموع در مورد ایران باید گفت سیاست امریکا نه کنترل برنامه هسته ای ایران که خرید زمان است. اما خرید زمان به چه هدفی؟ بدبینان معتقدند که رئیس جمهور امیدوار است کاخ سفید را بدون دستور هیچ حمله ای به ایران ترک کند یا قبل از اینکه منتقدانش بتوانند بگویند: ایران جلوی چشم ما به بمب رسید. سایرین ممکن است نظر دیگری داشته باشند و از منطق دیگری پیروی کنند: اینکه با گذشت زمان افکار عمومی در ایران تدریجا به لغو تحریم ها عادت می کند و با ادغام دوباره در جامعه بین المللی و با اعمال فشار بر تصمیم گیران سیاسی عملا نمی خواهد به انزوای قبلی برگردد. بنابراین در طول زمان ایران هم دیدگاه های خود درباره برنامه هسته ای و دیگر مسائل را تعدیل می کند. این استدلال برای خیلی ها قانع کننده نیست. من در مورد اینکه هدف رئیس جمهور حداقل شخصا آغازگر چیزی باشد که خوش بینان به آن «آغاز تاریخی» می گویند، تردید های جدی دارم.

درست کردن واقعیت ها: رئیس جمهور قادر به لغو تحریم ها نیست. اما می تواند با استفاده از ابزار های قدرت اجرایی دروازه زیبای بزرگی برای کوبا بگشاید. بعضی از افراد متنفذ کنگره احتمالا تلاش می کنند این دروازه را ببندند. اما او فرآیند آرامی را شروع کرده که معکوس کردن آن بسیار دشوار است. اما در این میان پرونده هسته ای ایران موضوع به مراتب پیچیده تری است. یک موفقیت در این راستا نیازمند رسیدن به توافق جامع بر سر موضوعات پیچیده و امتیازهایی است که قرار است دو طرف در مورد آن تصمیم بگیرند. برخلاف روابط دو جانبه کوبا-آمریکا در مورد از سرگیری روابط با تهران فاکتورهای دیگری مثل اسرائیل و البته رفتار مناقشه برانگیز ایران در مورد یکسری از مسائل منطقه ای که تنها به پیچیدگی های بیشتر کمک کرده است، وجود دارد. اما هدف رئیس جمهوری ایجاد نوعی «عمل انجام شده» در مقابل کنگره است که آن ها با احساس مسئولیت فکر کنند باید اجرای توافق را با مانع روبرو کنند.

آنچه شاهد آن هستیم، رئیس جمهوری است که سه ابتکار را همزمان با هم پیش برده است: تغییرات اقلیمی، اصلاح قوانین مهاجرت و ابتکار کوبا. تقریبا همه این ها را هم شخصا جلو برده است. رئیس جمهور و حزب دموکرات بسیار مورد تجلیل و تحسین رسانه ها و افکار عمومی هستند. البته در این مسیر به سیستم فشار آورده و خیلی ها را هم عصبانی کرده است، اما از دید خودش بر اساس اصولش و مطابق با رویه تامین منافع ملی رفتار کرده است. ابتکارهای کوبایی و چینی در مقایسه با پرونده هسته ای ایران نسبتا چندان پیچیده نیستند. اما دقت کنید: اوباما الان مصمم است که بهترین نمره را برای بزرگترین میراث خود یعنی کنار آمدن با رهبران با ذکاوت ایران بدست بیاورد. فقط می توانیم برای رئیس جمهوری آرزو کنیم در پرونده هسته ای ایران چیزی بیش از ابتکار کوبا بدست بیاورد.

* مشاور وزرای خارجه شش دولت آمریکا و از پژوهشگران ارشد اندیشکده وودرو ویلسون

منبع: فارن پالیسی/ مترجم: فرنگیس بیات