حوثی ها؛ زمینه تعامل غیر مستقیم عربستان و ایران در یمن

نویسنده: هادی اهوازیان*

اعتراضات اخیر مردمی در یمن که با اعتراض به افزایش قیمت سوخت به رهبری جریان انصاراله شاخه سیاسی حوثی ها شکل گرفت و به سوی صنعا، پایتخت یمن، گسترش یافت، منجر به سقوط دولت یمن، امضاء توافق نامه " صلح و مشارکت ملی" بین حوثی ها و رئیس جمهور یمن و تسلط حوثی ها بر کلیه مراکز مهم و استراتژیک پایتخت شد. این تحول سریع وغافل گیر کننده و پیشروی ادامه دار جماعت انصار اله از چند جنبه مهم قابل بررسی است:

نخست آنکه بخشی از این تحولات توسط جریانی هدایت می شود که خود را طرفدار ایران می داند.[1] و می تواند منجر به تشکیل دولتی در یمن گردد که حداقل بخشی از آن طرفدار ایران باشد.

دوم اینکه این تحولات در کشوری رخ داده که از آن به عنوان حیات خلوت عربستان یاد می شود.[2]

سوم موافقتنامه تقریبا همزمان با نخستین دیدار وزرای امور خارجه دو کشور عربستان و ایران در نیویورک امضا شد وعربستان نیز از دستیابی به چنین توافقی استقبال محتاطانه ای نمود. [3]

تحلیل علت وقوع چنین رخدادی با توجه به اهمیت آن در روابط ایران و عربستان بویژه در یمن، مستلزم بررسی جریان های سیاسی فعال در صحنه سیاسی یمن و شیوه تعامل عربستان با این جریان ها می باشد.

1. جریان های سیاسی فعال یمن: در یمن سه جریان که عموما توسط قبایل و جریانات مذاهبی حمایت می شوند، نقش پررنگ تری در تحولات این کشور ایفا می نمایند:]4[

• کنگره ملی سراسری: این حزب به رهبری علی عبداله صالح از سال 1978 تا 1990 در یمن شمالی و پس از اتحاد دو یمن در آن سال تا سرنگونی حکومت صالح در سال 2012 در راس قدرت قرار داشت.]5[ با توجه به حمایت عربستان از این گروه، نفوذ آن در قبایل سنی و ساختارهای قدرت حتی پس از سرنگونی صالح کماکان مشهود است.
• حزب اصلاح: این حزب که چند ماه پس از اتحاد یمن جنوبی و شمالی در سال 1990 تشکیل شد، ائتلاف ناهمگونی از رهبران قبایل با نفوذ ( خاندان الاحمر )، اسلامگرایان تندرو، محافظه کار و تجار بوده که به طور کلی ارتباطات گسترده ای با شاخه بین المللی اخوان المسلمین دارد.]4[ این حزب پس از شروع اعتراضات مردمی در سال 2011 با حمایت از معترضان توانست بر اساس طرح شورای همکاری خلیج فارس قدرت را با علی عبداله صالح بصورت مساوی تقسیم نماید. ]1[
• جریان حوثی: حوثی ها به شیعیان زیدیه 4 امامی گفته می شود که استان صعده در شمال یمن، محل اصلی تمرکز آنهاست.]6[ موسس این جریان حسین بدرالدین الحوثی بود که در سال 2004 توسط نیروهای ارتش یمن به شهادت رسید. این جریان بخشی از ترکیب جمعیتی و سیاسی یمن می باشد و در تمامی تحولات و مکانیسم های سیاسی هم که از زمان سرنگونی علی عبدالله صالح در فوریه 2012 در یمن شکل گرفته و تاکنون هم ادامه دارد، حضور فعال دارد.]7[ این جریان پس از همراهی حکومت علی عبداله صالح با طرحهای آمریکا، از سال 2004 اعتراضات خود علیه نظام سابق را به رهبری عبدالمالک حوثی به صورت علنی آغاز نمود و در پی آن تا سال 2010 شش جنگ بین آنها و نظام صالح درگرفت. مقر این جریان درخلال جنگ ششم به واسطه مشارکت عربستان در جنگ به شدت تخریب گردید.

این جریان قبل از سال 2010  به واسطه تفکرات مبارزاتی، در حاشیه تصمیم گیری های سیاسی یمن قرار داشتن و فعالیت آن ها عمدتا محدود به استان صعده می شد. لیکن اعتراض های مردمی در سال 2011 علیه علی عبدالله صالح رئیس جمهور سابق یمن که متاثر از بهار عربی در جهان عرب بود، فرصتی را برای حوثی ها فراهم کرد تا به صورت جدی محدوده فعالیت های سیاسی خود را از سطح محلی به سطح ملی گسترش دهند ]8[

1. شیوه تعامل عربستان با جریان های فعال در صحنه سیاسی یمن

با توجه به جریانات حاضر در صحنه سیاسی یمن، عربستان همواره از علی عبداله صالح به عنوان هم پیمان خود حمایت نموده و دو جریان دیگر ( حوثی ها و حزب اصلاح به نمایندگی اخوان المسلمین) را تهدیدی برای خود احساس می کند. علت مخالفت عربستان با حوثی ها، به واسطه طرفداری حوثی ها از ایران می باشد و نمونه بارز این مخالفت، حمایت نظامی از دولت علی عبداله صالح و سرکوب شدید حوثی ها در جنگ ششم (2010) می باشد.]1[ علاوه بر حوثی ها، عربستان همواره از قدرت گرفتن اخوان المسلمین نیز هراسناک می باشد. دلیل این امر توانایی آنها در ارائه نمونه ای عربی اسلامی از حکومت در رویارویی با تجربه عربستان می باشد.]9[ لذا این کشور از بیم چالش نظام سیاسی خود توسط اخوانی ها و نیز تهدید موقعیت این کشور بین کشورهای عربی و اسلامی، همواره از شکل گیری هرنوع نظام سیاسی اخوانی درکشورهای عربی و اسلامی منطقه مخالفت نموده است.

با توجه به تحلیل فوق این سئوال مطرح می شود که چرا عربستان در سال 2012 موافق حضور حزب اصلاح در قدرت به عنوان جریانی طرفدار اخوان المسلمین و تقسیم قدرت با علی عبداله صالح]1[ شد.

سوال فوق را می توان اینگونه پاسخ داد که با آغاز خیزش مردمی در کشورهای شمال آفریقا و منطقه خاورمیانه علیه نظامهای دیکتاتوری و درغیاب نهادهای مردمی، جریان اخوان المسلمین به واسطه برخورداری از انسجام تشکیلاتی توانست در بسیاری از کشورها مسلط شود. از این رو این کشور چاره ای جز تعامل با آنها در کشورهایی چون مصر، تونس، لیبی و یمن نداشت و با شروع مجدد اعتراضات مردمی علیه دولت های اخوانی به ویژه در مصر (پایگاه اصلی این جریان)، عربستان با حمایت از ارتش مصر، در سرنگونی دولت اخوانی محمد مرسی نقش ایفا نمود، سپس با توجه به انسجام بین المللی جریان اخوان المسلمین و تهدیدی که از این گروه در چالش با نظام سیاسی خود احساس می نمود، با ترجیح حوثی ها بر اخوان، از سقوط آنها توسط حوثی ها استقبال (محتاطانه ای) نمود.

در نتیجه با عنایت به اینکه جریان سیاسی حوثی خود را طرفدار ایران می داند، حضور این جریان در قدرت را می توان به افزایش حضور ایران در یمن و به نوعی ایجاد زمینه تعامل غیرمستقیم عربستان و ایران ارزیابی نمود.

1. خبرگزاری دانشجویان ایران، سید اصغر قریشی (سفیر پیشین ایران در صنعا)، " ناامنی در یمن به نفع هیچ کس نیست"، کد خبر 93072011152، 20/7/93
2. مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، معاونت پژوهش های سیاست خارجی،" نقش منطقه ای عربستان و تحولات یمن" ، 1388
3. پایگاه تحلیلی دیپلماسی ایرانی،  گفتگوبا محمد صالح صدیقیان رئیس مرکز عربی مطالعات ایران، " آیا صنعا رنگ آرامش به خود می بیند"
4. مرکز بین المللی مطالعات صلح، محمد صادق جوکار،" فرآیند ناقص دولت سازی در یمن; تحلیل عوامل جنگ داخلی
5. همشهری آنلاین، زندگی نامه علی عبداله صالح
6. پایگاه خبری تحلیلی عصر ایران، " تصرف یک بندر توسط حوثی ها"، کد خبر 360408
7. پایگاه شبکه خبر، جایگاه سیاسی حوثی ها در معادلات داخلی یمن،24/4/93
8. خبرگزاری فارس،" سایه روشن تحولات یمن" ، 20/7/93
9. پایگاه مشرق نیوز،" تعارض ها و همگرایی های آل سعود و اخوان المسلمین"، کد خبر260002 ،2/9/92

مدرس دانشگاه