ترکیه و آرزوی حیاط خلوتی در مرز با سوریه

دیپلماسی ایرانی: اقدامات داعش در منطقه کوبانی و ابراز نگرانی از پیشروی های این گروه و احتمال سقوط این شهر، موجی از نگرانی را به همراه داشته است. این در حالی است که گفته می شود حملات هوایی آمریکا به برخی مواضع داعش نسبت به ادامه پیشروی های این گروه بی اثر بوده است. اما در این میان مواضع ترکیه نسبت به تحولات این منطقه قابل توجه است. ترکیه ای که پیشتر اعلام کرده بود حمایت خود را از کوبانی ها انجام خواهد داد، اما به یکباره تغییر موضع داده و گفته است در صورتی به حمایت می پردازد که ائتلاف ضد تروریسم خواهان سرنگونی حکومت اسد باشد. رفتارهای ترکیه در این مدت در قبال داعش، شائبه های همکاری این کشور با داعش را قوت بخشیده است. سرکوب اعتراض های داخلی مردم که در دفاع از مردم کوبانی و علیه اقدامات دولت صورت گرفته، نپیوستن ترکیه به ائتلاف ضد ترورسیم، آزادی گروگان های ترکیه توسط داعش، و منفعالانه عمل کردن این کشور در قبال بحران کوبانی، از جمله عواملی است که ترکیه را در مظان اتهام قرار داده است. در این باره با سیامک کاکایی کارشناس مسایل ترکیه به گفت وگو پرداختیم:

پارلمان ترکیه مجوز عملیات برون مرزی ترکیه را صادر کرده است. در عین حال نیروهای نظامی این کشور در نوار مرزی کوبانی مستفر شده اند. البته مقام های ترکیه ای گفته اند در صورتی از منطقه کوبانی محافظت می کند که نیروهای ائتلاف اقدام به سرنگونی حکومت اسد کند. رویکرد ترکیه به تحولات منطقه کوبانی به طور اخص و در سوریه به صورت کل چیست؟ و چه چیزی را دنبال می کند؟

در وضعیت کنونی ترکیه نسبت به روند تحولات کوبانی، و مناطق اطراف آن سیاست نسبتا متناقض یا گاه دوپهلو را در نظر گرفته است. بدان مفهوم که از یک سو مقام های ترکیه سخن از حمایت از وضعیتی می کنند که هم شامل هدایت و کنترل آوارگان باشد و هم اینکه نسبت به آینده سیاسی سوریه با حساسیت و واکنش عمل می کند. در همین حال تانک های ارتش ترکیه در مرز سوریه صف بسته اند ولی ارتش ترکیه بیشتر نظاره گره تحولاتی است که در آن سوی مرز این کشور رخ می دهد. همین مساله سبب واکنش های متفاوتی شده است به نحوی که طی روزهای گذشته در داخل ترکیه تظاهرات گسترده ای علیه دولت مبنی بر بی تفاوتی نسبت به روند تحولات در کوبانی صورت گرفته و اعلام کرده اند که چرا ترکیه به کردهای سوریه برای مقابله با داعش کمک نمی کند. این مساله با توجه به صدور مجوز پارلمان ترکیه به ارتش بیشتر به چشم می خورد و سوال برانگیز شده است. البته صدور این مجوز هم خود موجب انتقاد جدی همسایگانی چون عراق و سوریه شده بود و این رفتار و اقدام پارلمان ترکیه را به نشانه نقض حاکمیت در همسایگان ارزیابی کرده اند. اما جدای از این مساله رفتار سیاسی ترکیه نسبت به روند تحولات در همسایه دیوار به دیوار خود یعنی سوریه و در مناطق کردنشین از جهت نوع نگاه و حتی استراتژی که ترکیه در این منطقه پیگیری می کند، قابل تامل است. اولین نکته اینکه ترکیه نمی خواهد وارد جنگ و رویارویی نظامی با داعش شود و در همین چارچوب یک نگاه ایدئولوژیکی هم حاکم است. بدین معنی که پیش از این مقام های ترکیه به شکلی از دولت عراق انتقاد کرده بودند و حتی آقای داوود اوغلو نخست وزیر چند ماه پیش از این گفته بود که داعش نتیجه خشم و نارضایتی جامعه اهل سنت عراق است. بنابراین این نوع دیدگاه خود بیانگر سبک برخوردی ترکیه نسبت به وضعیت در کشورهای همسایه است. دوم اینکه ترکیه نسبت به آینده سیاسی سوریه همچنان با تردید نگاه می کند و معتقد است تقابل با داعش به تقویت نظام سیاسی سوریه کمک می کند و به همین دلیل اردوغان و اوغلو از طرف های غربی و خواسته اند که پیش از تقابل در سوریه، این موضوع مشخص شود که آیا همزمان نیروهای ائتلاف می خواهند اقدام علیه دولت بشار اسد داشته باشند یا نه. این یکی از شروط های ترکیه برای ورود به رویارویی و درگیری با منطقه کوبانی و سوریه است. مساله سوم که دیدگاه نسبتا غالبی است، به این اشاره می کند که ترکیه نمی خواهد به کردها در سوریه کمک کند و معقتد است اگر کمکی از جانب ترکیه به کردهای سوریه انجام شود، کمک به پ.ک.ک خواهد بود. زیرا پ.ک.ک تحرکاتی را در مناطق سوریه انجام داده یا همفکری قوی بین اتحادیه دموکراتیک سوریه با پ.ک.ک صورت می گیرد. بنابراین این شرایط برای ترکیه شرایط دلخواه نخواهد بود و حتی خیلی ها بر این باورند که یکی از دلایل صدور مجوز عملیات برون مرزی، به منظور کنترل شرایط کردها و آینده مساله کردی بوده و این موضوع از یک نوع نگاه راهبردی برای ترکیه قابل تعریف است و حتی به عنوان یک خط قرمز برای این کشور محسوب می شود. بنابراین ترکیه نتوانسته نگرانی خود را نسبت به آینده مساله کردی در مرزهای خود با سوریه و حتی عراق پنهان کند. بنابراین ترکیه به سادگی وارد درگیری با داعش نخواهد شد.

از یک طرف شاهد اعتراض داخلی در ترکیه درخصوص بی تفاوتی دولت به منطقه کوبانی هستیم. از سویی دیگر ترکیه حضور در ائتلاف ضد تروریسم را نپذیرفته و در عین حال بده بستان هایی میان ترکیه و داعش در خصوص تبادل گروگان ها صورت گرفته است. به نظر می رسد ارتباط معناداری میان این سه عامل وجود دارد. تا چه حد این اتفاق ها نشان از یک رابطه پنهانی میان ترکیه و داعش دارد؟

مساله رابطه بین ترکیه و داعش موضوعی است که در چند ماه گذشته در رسانه های مختلف مطرح شده و حتی همپیمانان غربی این کشور را متهم به نوعی رفتار جانب دارانه یا حمایتگرایانه کردند. این موضوع البته از سوی مقام های ترکیه رد شده است. اما به لحاظ فکری مقام های ترکیه نخواسته اند تا کنون یک موضع سختگیرانه و تندی علیه داعش بگیرند. هنگامی که صحبت از ایجاد یک ائتلاف بین المللی ضد داعش بود، مقام های ترکیه و از جمله اردوغان اعلام کرد برای این کشور حفظ جان اتباع ترکیه مهم تر از مشارکت در یک ائتلاف بین المللی علیه داعش است. بعد از آن بود که در نتیجه رایزنی ها و گفت وگوهایی که صورت گرفت، 49 تبعه ترکیه آزاد شد. خیلی ها همان زمان معتقد بودند که یک نوع ارتباط امنیتی بین ترکیه و داعش برقرار است. بحث ارتباط بین ترکیه و گروه های ضد سوری در چند سال اخیر وجود داشته است. ترکیه از این گروه ها حمایت کرده و برخی گرو ه ها از جمله النصره نیز به ترکیه رفت و آمد داشته اند. اکنون موضوعی که بیشتر جلب توجه و نگاه راهبردی ترکیه را در ارتباط با وضعیت سوریه قابل تحلیل می کند، این است که شرط تعیین شده از سوی ترکیه مساله ایجاد منطقه حائل و ایجاد منطقه امن پروازی در خطوط مرزی با سوریه است. این موضوع مورد حمایت کشورهای غربی قرار نگرفته است. اما هدف ترکیه این است که بتواند حیات خلوتی به وجود بیاورد تا از طریق آن دامنه نفوذ خود در مناطق مرزی از جمله مساله کردی را بیشتر کند. بنابراین اینها شروطی بوده که ترکیه در ارتباط با هرگونه همکاری در ائتلاف ضد تروریسم یا تقابل خود با داعش، مطرح کرده است.

تا چه حد اقدامات ترکیه متاثر از رویکردهای فردی آقای اردوغان و تا چه حد متاثر از سیاست های حزب عدالت و توسعه و نگاه اخونی است؟

رویکرد ترکیه به وضعیت کنونی در مرزهایش را باید از دو منظر مورد بررسی قرار داد یکی رویکرد حزبی یا فردی از نگاه کسی چون رجب طیب اردوغان است: رویکرد ایدئولوژی مدار مذهبگرا. وقتی داوود اوغلو اعلام می کند برآمدن داعش نتیجه خشونت و ناراضایتی اهل سنت در عراق بوده است، به نوعی تقویت کردن خط فکری است که اهل سنت در عراق و سوریه تضعیف یا در حاشیه قرار دارند. این نگاه حزبی و ایدئولوژی مداری است که در میان رهبران عدالت و توسعه وجود داشته و بر سیاست خارجی این کشور نیز اثرگذار بوده است. مساله دوم نگاه راهبردی ترکیه به وضعیت کنونی است که این در قالب دیدگاه های امنیتی یا ملاحظات سیاسی قابل تحلیل است. این نیز به دغدغه های ترکیه نسبت به وضعیت کردها در سوریه مربوط می شود. این موضوع کمی برای مقام های ترکیه ای نخواهد بود و احتیاط یا محافظه کاری ترکیه در ارتباط با وضعیت سوریه هم بی تاثیر از این مساله نیست. باید به این نکتته نیز اشاره کرد که اقدام نظامی ترکیه در منطقه سوریه و عراق اقدام ساده نخواهد بود. نه اینکه خود بخواهد این کار را انجام ندهد، بلکه انتقادهای سوریه و عراق هم بی تاثیر نخواهد بود. وقتی که ترکیه مجوز عملیات برون مرزی گرفته، یعنی به خود اجازه داده که در حریم امنیتی کشور همسایه دخالت کند و این نقض حاکمیتی محسوب می شود. اما این رویکرد ترکیه و اتخاذ موضع به نگرانی ها یا دغدغه هایی که ترکیه حدقل در مساله کردی در جوار خود در سوریه و عراق دارد، بر می گردد.

هرچند که ترکیه و ایران اختلاف نظرهایی در مورد سوریه داشتند اما این مساله را از روابط دو جانبه خود در دیگر حوزه ها جدا کردند. اما اگر چنانچه ترکیه اقدام به ورود نظامی به سوریه کند، در این صورت چه آینده ای برای روابط ایران و ترکیه متصور می شود؟

پس از آنکه مجلس ترکیه مجوز عملیات برون مرزی را صادر کرد، ایران واکنش تندی به آن نشان داد و این اقدام را درست ندانست. از منظر نگاه ایران، هرگونه دخالت نظامی در عراق و سوریه به مفهوم نقض حاکمیت ملی این دو کشور محسوب می شود. درواقع گرفتن مجوز از سوی پارلمان ترکیه و ختم شدن به اقدام نظامی در این دو کشور به هر بهانه ای، از دید ایران یک اقدام ضد حاکمیتی خواهد بود؛ زیرا نوع درخواست کشورها تعیین کننده اقدام خواهد بود. بنابراین ایران خواهان مدارا است؛ گرچه ایران در نقطه تقابل بی تفاوتی نسبت به شرایط گسترش تروریسم قرار  دارد، اما این را از طریق مجاری یا از مدار رویکردهای قانونی که مبتنی بر همفکری کشورهای منطقه است، دنبال می کند. دیدگاه ایران در ارتباط با مسایل سوریه  و عراق مبتنی بر خواست آن دو کشور است.

انتشار اولیه: شنبه 19 مهر 1393 / باز انتشار : پنجشنبه 24 مهر 1393