ارزش پاسپورت ایرانی چقدر است؟

در سال 2012 پاسپورت ایرانی یکی از بی اعتبارترین پاسپورت های جهان بود و در میان حدود 100 کشوری که اعتبار گذرنامه آنها بررسی شده بود، ایران و افغانستان در رتبه 96 قرار داشتند. گزارش سال 2013 نشان دهنده اندکی بهبود بود و ایران به رده 86 صعود کرد.
 
به گزارش اقتصادنیوز، حسن روحانی در صورتی می تواند به وعده خود در مورد ارتقای اعتبار پاسپورت ایرانی عمل کند که نخست، مخالفان داخلی خود را در زمینه ادغام ایران در اقتصاد جهانی متقاعد کند.
 
انتخاب حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری 1392، تا حد زیادی ناشی از امیدواری های مردم و فعالان مدنی نسبت به بهبود اوضاع در حوزه های مختلف بود. انتخاب وی به امیدهایی نیز دامن زد. از گروه هایی که پس از پیروزی روحانی در انتخابات، امید به جمع شان برگشت، ایرانیان خارج از کشور و کسانی بودند که رفت وآمد زیادی به خارج و داخل کشور داشتند. عمده دغدغه این گروه، بهبود وضعیت اسفباری بود که پاسپورت ایرانی در دهه گذشته پیدا کرده بود.
 
یکی از وعده های اصلی حسن روحانی در جریان مبارزات انتخاباتی سال 1392 نیز بازگرداندن احترام به پاسپورت ایرانی بود. به همین دلیل، ایرانیانی که یا در خارج از کشور زندگی می کنند یا به خاطر کارشان سفرهای زیادی به کشورهای خارجی دارند، به بهبود اعتبار پاسپورت خود امید زیادی بسته اند. عمده افراد این دسته، یعنی بازرگانان، کسانی هستند که از جذب ایران در اقتصاد جهانی بیشترین نفع را می برند و در صورت بالا رفتن اعتبار پاسپورت ایرانی بازارهای بیشتری به رویشان گشوده خواهد شد.
 
«هنلی و شرکا» (Henley and Partners) یک موسسه بین المللی است که در مسائل اقامت و شهروندی فعالیت می کند. این موسسه هر سال گزارشی پیرامون اعتبار پاسپورت کشورهای مختلف دنیا منتشر می کند. این گزارش به عنوان معیاری از میزان اعتبار و شخصیت شهروندان آنها در کشورهای جهان مورد توجه قرار می گیرد. در گزارش سال 2012 این موسسه، پاسپورت ایرانی یکی از بی اعتبارترین پاسپورت های جهان بود. در میان حدود 100 کشوری که اعتبار گذرنامه آنها در این گزارش بررسی شده بود، ایران و افغانستان در رتبه 96 قرار داشتند. بر اساس آن گزارش، شهروندان ایرانی در سال 2012 برای سفر تنها به 37 کشور جهان بی نیاز از ویزا بودند.
 
در گزارش سال 2012 «هنلی و شرکا»، فقط پاسپورت کشورهای نپال، لبنان، پاکستان و افغانستان، از پاسپورت ایرانی بی اعتبارتر بودند. دکتر نعمت احمدی، حقوقدان، در یادداشتی به تاریخ 19 اردیبهشت 1388، در سایت دیپلماسی ایرانی نوشت: «اشکال اعتبار گذرنامه های ایرانی به عملکرد دولت و دولتمردان ایران بازمی گردد و جامعه جهانی به دلیل فقدان ارتباطات و مناسبات خوب و مطلوب با ایران، اعتباری برای گذرنامه ایرانی قائل نمی شود. زمانی که یک کشور یا کشورهایی با دولت ایران مسأله داشته باشند، طبیعی است که با اتباع ایرانی نیز برای ورود به خاک خود مسأله خواهند داشت، اینکه چه میزان یک دولت برای گذرنامه ایران اهمیت قائل می شود تا یک ایرانی بتواند از مزایای یک تبعه خارجی استفاده کند، بسته به تصویری است که کشور میزبان از عملکرد دولت ایران در صحنه بین المللی دارد.» با این حال، این مسأله را می توان از منظری دیگر نیز نگریست. با توجه به کشورهایی که ضعیف ترین و قوی ترین جایگاه را در زمینه اعتبار پاسپورت اتباع شان دارند، کشورهایی هستند که نقش حاشیه ای تری در تقسیم کار جهانی دارند.
 
با این حال، وضعیت پاسپورت ایرانی در گزارش سال 2013 موسسه «هنلی و شرکا» اندکی بهبود یافته است. در سال 2013، کشورهایی که ایرانیان می توانند بدون ویزا به آنها سفر کنند به 40 کشور افزایش یافته است. ایران در رتبه بندی 2013 به رده 86 صعود کرد. آنگولا، جیبوتی و میانمار نیز در کنار ایران قرار دارند. کشورهای کنگو، لیبی، سودان جنوبی، سوریه، کوزوو، لبنان، سریلانکا، نپال، اریتره، سرزمین های اشغالی فلسطین، پاکستان، سومالی، عراق و افغانستان پایین تر از ایران قرار دارند. در این بررسی، سه کشور فنلاند، سوئد و انگلیس به طور مشترک در رتبه نخست قرار گرفته اند.
 
دارندگان گذرنامه این کشورها می توانند بدون کسب ویزا وارد 173 کشور جهان شوند. در رتبه دوم بهترین گذرنامه های جهان، چهار کشور دانمارک، آلمان، لوکزامبورگ و آمریکا قرار دارند که دارندگان گذرنامه آنها می توانند بدون ویزا وارد 172 کشور شوند. بلژیک، ایتالیا و هلند در رتبه سوم قرار دارند.
 
بدترین رتبه، یعنی رتبه 93، به افغانستان اختصاص داده شده است. دارندگان این گذرنامه می توانند بدون ویزا به کمترین تعداد از کشورهای جهان یعنی 28 کشور وارد شوند. در جایگاه 92 هم گذرنامه عراق قرار دارد که دارندگان آن می توانند بدون دریافت ویزا تنها وارد 31 کشور شوند. در میان کشورهای عربی، گذرنامه کویت بهترین شناخته شده است. این کشور به همراه اوکراین، جزایر مارشال و جامائیکا در رتبه 77 جای دارد. در بین کشورهای اسلامی، برونئی بهترین جایگاه را دارد. این کشور در کنار برزیل در رتبه نوزدهم قرار دارد. اتباع برونئی می توانند با پاسپورت خود به 146 کشور جهان بدون ویزا سفر کنند. دارندگان پاسپورت ترکیه می توانند به 94 کشور جهان سفر کنند. این کشور در رتبه چهل و دوم قرار دارد. بوسنی و هرزگوین و آلبانی در رتبه های 44 و 45 جای دارند.
 
بهبود اعتبار پاسپورت ایران، یا هر کشور دیگری، در جامعه جهانی بیش از آنکه مسأله ای سیاسی یا دیپلماتیک باشد، مسأله ای اقتصادی است. این به معنای انکار نقش عامل سیاسی و دیپلماتیک نیست، بلکه صرفاً پررنگ کردن نقش تبیینی اقتصاد بین الملل است. کشورهایی که به نحوی در سرمایه داری جهانی ادغام شده اند، عمدتاً پاسپورت های معتبرتری دارند. برعکس، کشورهای حاشیه ای تر یا کشورهایی که هنوز ادغام نشده اند، از آنجا که نقش کمتری در افزودن بر رشد اقتصاد جهانی دارند، اتباع شان نیز نمی توانند اعتبار بالایی در سازوکار اقتصادی - سیاسی جامعه جهانی داشته باشند.
 
حسن روحانی تاکنون نشان داده تلاش های زیادی برای بهبود اعتبار پاسپورت ایرانی در جامعه جهانی انجام داده است. دو روز پس از دستیابی به هدف تعلیق و کاهش تحریم های بین المللی علیه ایران در بهمن ماه 92، حسن روحانی به داووس رفت تا به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد «فاز دوم دیپلماسی اقتصادی خود یعنی دیپلماسی فشرده اقتصادی را پیگیری کند». این اقدام دولت بیشتر بر شرکت های بزرگ نفتی و تشویق آنان برای حضور در بازار ایران متمرکز بود. رئیس جمهور ایران در سخنرانی خود در این اجلاس همه شرکت های خارجی از جمله شرکت های نفتی را دعوت کرد تا در ایران سرمایه گذاری کنند.
 
او همچنین خاطرنشان کرد: «درهای اقتصاد ایران به روی جهان باز است.» او در اظهارنظری مهم گفت ایران در طول سه دهه آینده به جمع 10 اقتصاد بزرگ جهان خواهد پیوست. روحانی سازوکار اقتصادی - سیاسی جامعه جهانی را بسیار خوب می شناسد. او می داند که برای تحقق وعده اش در مورد ارتقای اعتبار پاسپورت ایرانی باید آن را تحت پروژه اقتصادی عمده تر دولت یازدهم، یعنی ادغام اقتصاد ایران در اقتصاد جهانی، جای دهد. تلاش برای جذب ایران در اقتصاد جهانی نیز از مجرای دعوت از سرمایه گذاران خارجی در بخش های مختلف صورت می گیرد.
 
بنابراین، این طور به نظر می رسد که پیشبرد هدف ارتقای اعتبار پاسپورت ایرانی، در گرو گشودن بازارهای ایران به روی سرمایه جهانی، و این نیز نیازمند پیروزی دولت روحانی در رقابت با نیروهای سیاسی مخالف ادغام با بازارهای جهانی است. روحانی در صورتی می تواند به وعده خود در مورد ارتقای اعتبار پاسپورت ایرانی عمل کند که نخست، مخالفان داخلی خود را در زمینه ادغام ایران در اقتصاد جهانی متقاعد کند، سپس با ادغام گام به گام ایران در اقتصاد جهانی، که دولت با اشتیاق پیگیر آن است، پاسپورت ایرانی می تواند اعتبار بالاتری داشته باشد. البته همان طور که گفته شد، عوامل اقتصادی فعال مایشاء نیستند. عوامل دیپلماتیک و سیاسی، از جمله پروژه هسته ای و اتهام حمایت از گروه های تروریستی به ایران در پایین بودن اعتبار پاسپورت ایرانیان نیز موثر است.