عراق در انتظار سومین تکه از پازل سیاسی

دیپلماسی ایرانی: محمد فواد معصوم خضر” سیاستمدار کرد عراقی اولین بار در اولین انتخابات پارلمانی پس از صدام معدوم در سال ۲۰۰۵ از حوزه انتخابیه بغداد در چارچوب فهرست اتحادیه میهنی کردستان به پارلمان عراق راه یافت. او توانست در سال 2014 از مجموع ۲۶۹ رای  با کسب ۲۱۱  آرا سکان هدایت ریاست جمهوری را برای یک دوره چهار ساله بر عهده بگیرد. انتخاب فواد معصوم طی برگزاری جلسه اتحادیه میهنی کردستان عراق به ریاست جلال طالبانی و حزب دمکراتیک کردستان به ریاست مسعود بارزانی در شهر اربیل در منطقه اقلیم کردستان عراق به منظور تعیین نامزد واحدی برای سمت ریاست جمهوری آینده صورت گفت که در نهایت کردهای بعد از این جلسه با نامزدی “فواد معصوم” برای ریاست جمهوری عراق به توافق رسیدند. بسیاری از سیاستمداران کرد، فواد معصوم را سایه مام جلال طالبانی می خوانند. فواد معصوم رئیس جمهور جدید عراق که چهره آکادمیک و سیاسی و کرد میانه رو است، به چهره ای عراقی به دور از تنش و درگیری با گروه ها و احزاب سیاسی  معروف است. او همچنین معروف به داشتن روابط بسیار خوب و دوستانه با جریان های سیاسی، اجتماعی و دینی و بخصوص مرجعیت دینی است. از این رو کارشناسان انتخاب او را گامی رو به جلو برای تسریع در تشکیل دولت در عراق می دانند. اما قطعه اصلی پازل ساختار قدرت در عراق همچنان باقی مانده است؛ انتخاب نخست وزیر. تا به امروز کردها و اهل تسنن توانستند قطعه های پازل خود را مشخص کنند اما حال شیعیان هستند که همچنان بر سر نامزد نخست وزیری که دارای قدرت بیشتری نست به رییس جمهور و رییس پارلمان است، اختلاف نظر دارد. در خصوص انتخاب فواد معصوم و تاثیر آن بر روند شکل گیری دولت در عراق با سعدالله زارعی کارشناس مسایل خاورمیانه گفت وگویی داشتیم که در زیر می خوانید:

فواد معصوم تا چه حد می تواند مناسب عراق به منظور نزدیک کردن دیدگاه های سیاسی باشد؟

فواد معصوم در عراق به عنوان شخصیت تجمیعی و معتدل شناخته می شود. بدین معنا که به لحاظ سیاسی با همه گروه های مختلف ارتباط مثبت داشته و می تواند در اختلافات پیش آمده، به عنوان یک شخصیت تعیین کننده و حل و فصل کننده، ایفای نقش کند. همچنین از نظر سوابق، ایشان عضو اتحادیه میهنی است، یعنی جریانی که تا کنون ریاست جمهوری در عراق را در اختیار داشته است. به همین دلیل می تواند در پرونده های عراق که به کردها منتسب است، ورود پیدا کند. بنابراین با وجود آقای فواد معصوم می توان مسایل عراق را بهتر دید و حل و فصل مسایل نیز با سهولت بیشتری انجام خواهد شد.

رییس جمهوری جدید چقدر می تواند روند تشکیل دولت را تسریع بخشد؟

توافق بر روی آقای فواد معصوم می تواند در شکل دهی به دولت، و همچنین انتخاب نخست وزیر کمک زیادی کند. فواد معصوم می تواند با داشتن آرای کردها و سنی ها، در تشکیل دولت، نقش مثبتی را ایفا کند.

شخص رییس جمهور جدید عراق تا چه اندازه می تواند به اقلیم کردستان فشار وارد کند که از سیاست هایش علیه دولت مرکزی  دست بردارد؟

فواد معصوم در عین اینکه ارتباط مثبتی با حکومت اقلیم دارد، با برخی از سیاست های تندروانه ای که طی هفته های اخیر از سوی شخصیت های حکومت اقلیم انجام شد، موافق نیست. از جمله در مباحثی که پیرامون استقلال عراق مطرح شد آقای فواد معصوم مخالف بوده و طرح چنین موضوعاتی را به ضرر کردها ارزیابی می کرد. به نظر می آید با توجه به جایگاه حقوقی که فواد معصوم پیدا کرده و برخورداری از پشتوانه ای که در اتحادیه میهنی کردستان دارد، اقتدار لازم را برای حل و فصل اختلافات میان اقلیم و بغداد دارد.

انتخاب فواد معصوم چه تاثیری بر کردهای کشورهای همسایه عراق خواهد داشت؟

این بستگی به بازی آینده فواد معصوم دارد. اگر بتواند یک چهره فراقومی و  فراعراقی از خود بروز بدهد و به میزان نقش مثبتی  که در پرونده های  منطقه ای  ایفا کند، می تواند در حوزه های اختلافی از جمله در حوزه مرتبط با کردها موثر واقع شود.

آیا انتخاب رییس جمهور می تواند گامی رو به جلو برای حل مشکل تعیین نخست وزیر عراق باشد؟

به طور قطع انتخاب رییس جمهور که یکی از قطعه اصلی پازل قدرت در عراق است، شرایط را برای پیشرفت در حوزه سیاسی فراهم می کند. با توجه به وضع فعلی در پارلمان عراق، و حضور فراکسیون برتر و همچنین بر اساس آرایی که فراکسیون دولت قانون به دست آورده، به طور طبیعی این گروه باید نامزد نخست وزیری را معرفی کند. اگر چنین اتفاقی بیافتد _ که نباید مانع مهمی بر راه این مساله وجود داشته باشد_ رییس جمهور می تواند فرد مورد نظر را به پارلمان معرفی کند و آن فرد هم با توجه به پشتوانه هایی که در مجلس دارد، می تواند دولت تشکیل دهد. باید دید که فهرست دولت قانون شخص آقای مالکی را معرفی می کند یا فرد دیگری. اگر آقای مالکی را معرفی کند، ممکن است با پیچیدگی هایی مواجه شود. هرچند که پارلمان نمی تواند به نامزد دولت قانون رای ندهد؛ اما به طور حتم انتخاب آقای مالکی برای سومین بار، آسان نخواهد بود.

با انتخاب رییس پارلمان و رییس جمهور، مشکل اهل سنت و کردها در این زمینه حل شد، اما مساله شیعیان عراق به عنوان بزرگترین فراکسیون عراق، حل نشده باقی مانده است. دلیل این تعلل شیعیان چیست؟

این مساله از سه منظر حایز اهمیت است. اول اینکه به طور طبیعی انتخاب نخست وزیر در مرتبه سوم صورت می گیرد. یعنی ابتدا رییس پارلمان، سپس رییس جمهور و بعد از آن نخست وزیر انتخاب می شود. بنابراین از نظر قانونی تاخیری به وجود نیامده است. دوم اینکه نخست وزیر در ساختار سیاسی عراق، دارای قدرت محوری بوده و قدرت نخست وزیر از رییس جمهور و پارلمان بیشتر است. به همین دلیل به طور طبیعی انتخاب شخصی با این اندازه تاثیرگذاری، دشوارتر از شخصیت هایی با تاثیرگذاری های محدودتر است. سوم اینکه با توجه به آرای بیشتر فراکسیون دولت قانون نسبت به دیگر فراکسیون های شیعی، دیگر فراکسیون ها نمی توانند از سد دولت قانون عبور کنند و ناچارند، یک نفر از دولت قانون را نامزد نخست وزیری کنند. از طرفی انتخاب آقای مالکی برای سومین بار، محل بحث در فراکسیون ها و گروه های شیعی است. این مساله خود به خود پیچیدگی در انتخاب نخست وزیر ایجاد کرده است. از یک طرف انتخاب آقاق مالکی برای سومین بار که مورد توافق نیست، به همین خاطر تا دست یابی به توافق، راه قابل ملاحظه ای در پیش است و از طرف دیگر عبور از این مساله هم آسان نیست. از طرفی همیشه در عراق، انتخاب نخست وزیر طی یک دوره زمانی 4 تا 5 ماه صورت گرفته است. به یاد داریم که در اولین دوره انتخابات که در آذرماه برگزار شد، انتخاب نخست وزیر تا اردیبهشت ماه سال بعد به تاخیر افتاد. برای بار دوم هم شاهد تاخیر 5 ماهه در انتخاب نخست وزیر بودیم. دلیل عمده آن نیز به جایگاه رفیع نخست وزیر در ساختار قدرت عراق مربوط می شود.

پس شما معتقد به شکست سیاسی شیعیان نیستید؟

این شکست نیست، این به دلیل اهمیت نخست وزیری و پیچیدگی های خاص آن است؛ وگرنه غیرطبیعی نیست. انتخاب نخست وزیر درعراق همیشه در یک دوره زمانه 5 ماهه اتفاق افتاده و اکنون هم مدت زمانی که از انتخابات گذشته است، بیش از دو ماه نیست.

راهکار حل اختلافات درون شیعی عراق چیست؟

شیعیان باید در خصوص فرمولی به توافق برسند که در سایه آن مانورهای سیاسی آنها از وضعیت روشن تری برخوردار باشد. این سوال وجود دارد که آیا الزاما باید محدودیتی برای انتخاب نخست وزیر ایجاد شود یا اینکه انتخاب نخست وزیر را در عمل به دموکراسی واگذار کرد؟ یعنی فراکسیونی که بیشترین آرا را دارد، حق معرفی نامزد نخست وزیری را نیز دارد. یا اینکه سازو کار دیگری در درون شیعیان به وجود بیاید که معرفی نخست وزیر در یک چارچوب توافق فرامجلسی صورت گیرد. به دلیل اینکه نخست وزیر سرمنشا اقتدار شیعی در عراق است، باید یک موضوع فرامجلسی باشد و نباید انتخاب آن فقط به آرای شهروندان سپرده شود؛ بلکه عوامل دیگری را هم باید در انتخاب نخست وزیر دخیل کرد. 

انتشار اولیه: یکشنبه 5 مرداد 1393 / باز انتشار : شنبه 11مرداد 1393