مذاکرات تمدید شد، اما گزینه های سختی پیش رو است

دیپلماسی ایرانی: در حالی که در مذاکرات هسته ای پیشرفت های خوبی انجام شده، شکاف های بزرگی باقی مانده است. از آنجایی که گزینه های موجود در صورت شکست مذاکرات برای طرفین جذاب نیست، آنها دلایل خوبی برای تمدید مذاکرات داشتند و به همین دلیل این خبر را اواخر وقت جمعه اعلام کردند.

ایالات متحده و شرکای اش می توانند به خوبی از پس زمان مضاعف برآیند. تعلیق قابل توجه پیشرفت هسته ای ایران ادامه خواهد یافت. در واقع در چهار ماه آینده ایران ذخایر اورانیوم غنی شده 20 درصدی خود را به صفحه های سوخت تبدیل می کند یا اینکه آن را رقیق خواهد کرد. در مقابل، در چهار ماه پیش رو ماهانه حدود 700 میلیون دلار از اموال بلوکه شده ایران در آمریکا آزاد می شود.

تمدید مذاکرات برای 1+5 بهتر است تا ایران

باید گفت که تمدید مذاکرات برای جمهوری اسلامی خیر ناخوشایند تری است تا برای افکار عمومی غرب. به خصوص در زمانی که بخش قابل توجهی از تحریم ها به قوت خود باقی می ماند. منتقدان برنامه اقدام مشترک ژنو به خصوص دولت اسرائیل پیش بینی می کردند که توافق هسته ای مقدماتی به سرازیر شدن خیل سرمایه گذاران خارجی به ایران منجر شود. اما این پیش بینی ها درست از آب در نیامد. شرکت ها و دولت های خارجی همچنان نگاه محتاطانه ای به تجارت با ایران دارند. آنها منتظر لغو تحریم ها هستند که تنها از طریق توافق هسته ای نهایی میسر است.

ضرب الاجل جدید مذاکرات 24 نوامبر است. پیش از این نیز برنامه اقدام مشترک نهایتا همین بازه زمانی را برای دستیابی به توافق تعیین کرده بود. این زمان برای تصمیم گیری های جدی طرفین مذاکرات هسته ای کافی خواهد بود. اما برای به میدان آمدن منتقدان توافق در تهران و واشینگتن زمان کوتاهی خواهد بود. این فرجه زمانی به مذاکره کنندگان امکان می دهد به عقب برگردند و شرایط را بار دیگر بررسی کنند و خود را برای تصمیم گیری های دشوار در ماه های آینده آماده کنند.

همه طرف ها در موضع گیری های علنی خود به پیشرفت مذکرات در زمینه راکتور آب سنگین اراک و تاسیسات فوردو اشاره کرده اند. اما در عین حال آنها تاکید کرده اند که شکاف های بزرگ پابرجاست. به خصوص اختلاف نظرها بین تهران و واشینگتن در خصوص ظرفیت غنی سازی ایران.

غنی سازی همچنان بزرگترین مانع است

ایران تاکید دارد که پس از اتمام قراردادی که با روسیه در زمینه تامین سوخت راکتور بوشهر منعقد کرده، می خواهد خود تولید سوخت این راکتور و راکتورهایی که درآینده ساخته خواهند شده را بر عهده بگیرد. این اقدام نیازمند نصب سانتریفوژهای بیشتر در ایران است و این درحالی است که غرب می خواهد سانتریفوژهای کنونی در ایران نیز به دو سوم تعداد کنونی کاهش یابد.

این شکاف ماه ها بود که در مذاکرات خود نمایی می کرد اما زمانی مشهود تر شد که رهبری عالی جمهوری اسلامی نیز تعداد سانتریفوژهای مورد نیاز ایران را 190 هزار دستگاه اعلام کردند.

تاثیر حقوق هسته ای بر موضع مذاکره ای

سیر تکاملی مواضع ایرانیان در مورد غنی سازی را می توان «جنبش حقوق» توصیف کرد. برای سال ها، در حالی که ایالات متحده تاکید داشت ایران نباید اجازه غنی سازی داشته باشد، تهران به دنبال تحقق هدف به رسمیت شناخته شدن حق غنی سازی بود. این حق در برنامه اقدام مشترک ژنو به نوعی به ایران داده شد. ایرانیان با دریافت این امتیاز بحث استقلال در تولید سوخت را به میان آوردند. توانمندی که حتی کشورهای پیشرفته در زمینه تکنولوژی هسته ای مانند ژاپن نیز به دنبال آن نیستند. اکنون ایرانیان می گویند تا سال 2021 می خواهند سوخت مورد نیاز راکتورها را به طور بومی تولید کنند.

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در گفت و گو با نیویورک تایمز به بخش هایی از اهداف ایران در مذاکرات هسته ای اشاره کرد. اظهارات ظریف در کنار اظهارات رهبری عالی جمهوری اسلامی و علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نشان می دهد که استراتژی ایران در مورد غنی سازی در تضاد آشکار با رویکرد آمریکا و شرکای مذاکره ای اش قرار دارد.

فاکتور های موجود در این استراتژی به شرح زیر است:

-حفظ ظرفیت کنونی سانتریفوژهای فعال برای دوره ای که توافقنامه اجرا می شود.

-مقاومت در مقابل فشار برای کاهش ظرفیت و ادامه فعالیت های نامحدود تحقیق و توسعه هسته ای و حتی نصب سانتریفوژهای پیشرفته تر.

-کاهش یا تعلیق ذخایر اورانیوم غنی شده حتی به شکل اکسید شده

-کوتاه کردن مدت زمان اجرای قرار داد احتمالا بین 5 تا 8 سال

-اطمینان یافتن از اینکه پس از ملغی شدن دوره اجرای توافق تهران می تواند تعداد سانتریفوژهای پیشرفته خود را برای دستیابی به 190 هزار سو ظرفیت؛ افزایش دهد.

در صورتی که ایران چنین رویکردی را پس از از سرگیری گفت و گو ها دنبال کند، برای آمریکا و شرکای اش قابل پذیرش نخواهد بود و به بن بست رسیدن مذاکرات را تضمین می کند.

رویکرد ایران در غنی سازی در بوته آزمون واقع گرایی

از جنبه های متعددی می توان گفت که رویکرد ایران در مورد غنی سازی در بوته آزمون واقع گرایی شکست خورده است. ایران نیاز ضروری برای تولید سوخت راکتور بوشهر پس از اتمام قرار داد با روسیه ندارد. روس ها بسیار خوشحال خواهند شد که این قرار داد را تمدید کنند و حتی سوخت دیگر راکتورهای ایران در آینده را نیز تامین کنند. اما تهران می گوید با توجه به تجربه ای که در گذشته از این نوع همکاری ها دارد، نمی خواهد برای تامین سوخت به منبع خارجی وابسته باشد. اما روسیه ثابت کرده است که شریک قابل اعتمادی برای برنامه های هسته ای ایران است. از سوی دیگر همانطور که گزارش مارک هیبس در موسسه کارنگی می گوید، ایران توانایی و تجربه تولید سوخت برای دوران پس از اتمام قرارداد با روسیه را ندارد. پافشاری ایران برای تولید سوخت نه تنها از نظر اقتصادی به صرفه نیست بلکه از نظر فنی نیز امکانپذیر به نظر نمی رسد. به بیان دیگر این رویکرد در جدول زمانی مورد نظر ایران واقع بینانه به شمار نمی رود. حتی اگر ایران بتواند این سوخت را تولید کند و آن را به راکتور بوشهر تزریق کند هم نگرانی های امنیتی جدی مطرح خواهد شد.

نویسنده: رابرت آینهورن

منبع: بروکینگز/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: یکشنبه 29 تیر 1393/ بازانتشار: جمعه 3 مرداد 1393