میراث سیاه داعش

انفجار؛ مجسمه بودا تکه تکه شد. نهم مارچ 2001 بود؛ انگار هزاران کودک با هم گریه می کردند وقتی طالبان به فتوای «ملا محمد عمر» به روی مجسمه های غول پیکر بامیان آتش گشودند. چرا اینقدر تاریخ مورد نفرت آن ها بود؟ آنها با تجهیزات مدرن نظامی مردم را مجبور به رعایت شئونات متحجرانه سنتی می کردند. آنان زنان را در میادین سنگسار کرده و از دادن هر گونه اختیارِ انتخاب سر باز می زدند. آن ها می خواستند آیندگان از یاد ببرند، در این سرزمین جریان فکری و دینی دیگری وجود داشته است و تفهیم کنند تنها خوانش آن ها درست ترین خوانش از هر چیزی در دنیاست.
 
به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، حالا چهارده سال پس از ظهور طالبان این خوانش از سوی داعش تکرار می شود و باز هم خاورمیانه در بیم و هراس است. تصاویر سرهای بریده به دست داعش در تالارهای مجازی دست به دست می چرخد و هر روز خبری از روند قدرت گیری خلافت ابوبکری به گوش می رسد.
 
بعد از گذشت سیزده سال افغان ها، به بامیان رفته و از متولیان حقوق بشر خواستار مجازات عاملان انفجار مجسمه بودا شده اند. گویی خلاء از دست دادن تاریخ چنان قلب هایشان را به درد آورده که همان رفتاری را انجام می دهند که آدم ها بعد از پایان زلزله انجام می دهند. زلزله زدگان بیش از هر چیز دیگری زیر خروارها خاک به دنبال آلبوم های خانوادگی شان هستند و تنها یک عکس از عزیزانشان می تواند، آرامش را به آن ها برگرداند.
 

 

 

اکنون بار دیگر هویت در همین محدوده جغرافیایی به خطر افتاده، هر چند آدم های درگیر ماجرا آنقدر داغ هستند که به هیچ چیز جز زنده ماندن فکر نمی کنند. دلیل هم دارد داعشی ها به راحتی آدم می کشند و گستره قدرت خود را افزایش می دهند. حالا در کنار این خونریزی کالبد امامزاده ها، کلیساها، مساجد شیعه و مقابر هم فرو بریزد؟ این مسئله چقدر می تواند در میان مجموعه دردهای آن ها جای بگیرد؟ با این حال آنچه به وضوح از عملکرد داعش دریافت می شود، تخریب همان چیزهایی است که با تخریب آن خواه ناخواه زنده ها هم از درون تهی می شوند.
 
خبرهایی که همچنان از سوریه و عراق می رسد، بر این مسئله صحه می گذارند. داعشی ها به تازگی در شهر موصل در 70 مایلی شمال غرب محوطه باستانی هترا مجسمه «عثمان الموصولی» را که یک آهنگساز و موسیقی دان عراقی درقرن 19 بوده و مجسمه « ابو تمام » را  که یک شاعر عرب عصر عباسی است، نابود کردند هر چند این تمام ماجرا نیست. اکنون هترای باستانی به دست شبه نظامیان افتاده است و هر لحظه بیم تخریب آن می رود.
 
«روشن است که داعش تلاش می کند که همه چیز را از بین ببرد. آن ها به وضوح می خواهند که تنها یک «میراث سیاه» داشته باشند؛ نه یک میراث متنوع و رنگارنگ. رفتار آن ها گویای آن است که چه چیزی را دنبال می کنند، آن ها می دانند فلسفه، تعدد آرا و عقاید و میراث فرهنگی می تواند مردم را نجات دهند و چون ویروس گروه های تندرو را فلج کند؛ بنابراین آن ها تلاش می کنند، این موانع را از سر راهشان بردارند.» این گفته های عارف، مرد جوان سوری است در گفت و گویی از راه دور...
 

داعشی ها در تخریب آثار تاریخی گوی سبقت را از طالبان ربود اند


 

تعبیر او از میراث سیاه همان چیزی است که داعش نشان داده دنبال آن است به طوریکه گوی سبقت را از طالبان ربوده اما چرا آن ها چنین عزمی را جزم کرده اند؟ عمران گاراژیان، که دکترای باستان شناسی پیش از تاریخ دارد و استاد دانشگاه است دلیل اصلی این تخریب ها را نوع خوانش و تفسیر از آثار و میراث فرهنگی به جای مانده از گذشته می داند: «تصور کنید گذشته ای دیگر نیست و انسان های در ارتباط با آثار آن مرده اند. می توان به این آثار قداست بخشید. می توان رهایشان کرد تا به مرگ تدریجی گرفتار آیند و می توان هزاران می توان دیگر در موردشان اعمال کرد. میراث فرهنگی مانند متون روایی و حتی دینی قابل تفسیر است. حال فکر کنید، خوانش سنت گراها از این آثار «بت» باشد و وظیفه آن ها «بت شکنی» از آنگونه که ابراهیم خلیل کرد، آنگاه آثار باستانی در معرض تخریب بنیادی و بیناد گرایانه قرار می گیرد.»
 
روایت «محمد عبدالله خوزل» یکی از اعضای شورای منطقه ای هترا که پسرش در جنگ با شورشیان کشته شده، از معبد هترا می تواند به نوعی بر این نگرش صحه بگذارد. خوزل می گوید:« معبد هترا دارد با خاک یکسان می شود. زمانی گروهی قدرتمند متشکل از 20 نیروی پلیس برای حفاظت از این محوطه تاریخی در برابر غارتگران مستقر بود که با سقوط موصل به دست مهاجمان داعش افتاد و همگی پا به فرار گذاشتند.»
 
هترا، آن معبد خدای خورشید «شاماش» با تصاویری کم نظیر بر دیوارهایش و ستون های عظیم و مجسمه های بسیار  که دو هزار و دویست سال در برابر باد و باران و گذر زمان ایستادگی کرده تا نشانی از شگفت انگیزترین بخش از تاریخ عراق باشد؛ حالا در معرض حضور تخریبگر داعش است و بیم می رود تنها تصاویر به جا مانده از آن، همان تصاویری باشد که « ویلیام فریدکین»، کارگردان فیلم «جن گیر»، در فیلمش به نمایش در آورده است. فیلمی که بن مایه اش را از یک روایت اسطوره ای می گیرد. روایتی که نشان می دهد، بی حرمتی به هترای باستانی عامل گسترش شر در دنیاست. شری که این روزها حتی یونسکو را وادار به واکنش کرده و اعضای آن در بیانیه ای رسمی در مورد تخریب آثار باستانی عراق ابراز نگرانی کرده اند. داعش اما با این بیانیه ها ککش هم نمی گزد. او با یک فرمان جلو می رود: تخریب.
 

تخریب ها دل مردمان خاورمیانه را از درون تهی کرده است


 

تخریبی که پیشتر با شهر باستانی Apamea در سوریه آغاز شده بود. این شهر یکی از آثار کم نظیر خاورمیانه به شمار می رود که اسکندر رومی آن را ساخته و در سال 1999 در فهرست میراث جهانی جای گرفته است. حالا تصاویر و عکس های ماهواره ای «گوگل ارث»، نشان می دهد که تنها ظرف کمتر از 9 ماه ــ از ماه جولای 2011 تا ماه آوریل 2012 ــ میزان قابل توجهی خاکبرداری و گودبرداری از این منطقه تاریخی انجام شده و دزدان داعش بیشتر آثار باستانی و اشیای تاریخی این منطقه را به یغما برده و آن را با خاک یکسان کرده اند. این تخریب ها واقعا تاثیری بر مردم این کشورها دارد؟
 
عارف می گوید این تخریب ها به لحاظ شخصی و فردی برای خود او ویرانگر بوده است:«سوریه 400 شهر و محوطه باستان شناسی دارد، شهرهایی که یک تمدن باستانی عظیم در دل خود نهان کرده اند. یادم می آید، زمانی که کودک بودم، در یک تابستان با دانش آموزان فرانسوی از آثار تاریخی کشورم بازدید کردم. آثاری که مایه افتخار من بود. حالا می شنوم که آن ها تخریب می شوند. خبرهایی هم در مورد هترا در عراق شنیده ام که نظامیان آن را تخریب و ویران کردند، این را یک همکار قدیمی که در موصل زندگی می کند به من گفت و این از نظر شخصی برایم دردناک است.»
 

هر روز خبرهایی از تخریب میراث فرهنگی و تاریخی سوریه و عراق در رسانه ها منتشر می شود


 

درد زمانی بیشتر می شود که این آثار تکه تکه شده، خود عامل رشد داعش شده اند. اطلاعات منتشر شده از سوی نشنال جئوگرافیک و گاردین نشان می دهد، این گروه سال هاست آثار تاریخی سوریه را برای خرید سلاح می فروشند. گفته می شود با اینکه سه سال پیش که گروه داعش تنها یک گروهک شبه نظامی کوچک بودند و قصد داشتند بشار اسد را از حکومت سوریه کنار بزنند، توانستند با دستیابی به بخش هایی از آثار تاریخی این کشور و کشف و فروش غیرقانونی آثار باستانی گرانبهای آن، منابع مالی موردنیاز برای عملیات نظامی خود را به دست بیاورند و اکنون چنان قدرتمند شده اند که در راستای تحقق ایدۀ تشکیل دولت اسلامی به عراق آمده و دومین شهر بزرگ این کشور موصل را به تسخیر خود درآورده اند.
 
در مورد منابع حمایت گر داعش اخبار ضد و نقیض بسیاری منتشر شده اما معتبرترین این اخبار حاکی از آن بود که آن ها درآمد هنگفتی را با در دست گرفتن برخی منابع نفتی و فروش محموله های نفتی در سوریه به دست آورده و هزینه های خود را تأمین کردند، تا اینکه چندی پیش یک مأمور اطلاعاتی عراق در گزارشی به روزنامه گاردین افشا کرد که منابع مالی مورد نیاز داعش از فروش نفت تأمین نمی شده. در اطلاعاتی که از 160 کارت حافظه در خانۀ امن یکی از فرماندهان داعش پیدا شده، جزئیات مربوط به بخشی از معاملات قاچاق اشیای قدیمی و آثار باستانی این گروه در سوریه به دست آمده که نشان می دهد آنها فقط 36میلیون دلار از این راه درآمد داشته اند.
 

 

 

پروفسور توماس لیوتی از دانشگاه مونتانای آمریکا که سال هاست روی فعالیت های گروهک های تروریستی در زمینه عتیقه جات کار می کند، گفته است که این الگو و شیوه دزدیدن آثار عتیقه کاری بوده که پیش از این توسط طالبان و القاعده به کار گرفته می شد و آن ها به روش های جدیدی برای پیشبرد داد و ستد عتیقه دست یافته اند. عارف می گوید که این روزها برای مردم سوریه زندگی مهمتر از هر یادمان و محوطه تاریخی است و به نظرم موضوع محوطه های تاریخی دیگر یک مسئله میهن پرستانه در برابر مسئله حیات و زندگی محسوب نمی شود. با این وجود می بینم که مردم در این مورد جهت گیری و عملکرد متفاوتی دارند و هنوز هستند کسانی که وقتی این آثار تکه تکه می شود، قلبشان به درد می آید.
 
این قلب ها می دانند که روزی کابوس داعش به اتمام می رسد و آنچه برای نسل های آینده به جای می ماند، جز میراث سیاهی چیز دیگری نخواهدبود و مردمان کابوس زده در میان خرابه ها به دنبال یادمان هایشان سرگشته می شوند.تاریخ در فراز و نشیب خود بارها شاهد ظهور چنین پدیده هایی بوده است. بقایی ماکان، مترجم و پژوهشگر حوزه ادبیات و فلسفه تفکرات جماعتی مثل داعش را از هر حیث قابل تطبیق با کسانی می داند که در صدر اسلام به نام دین مبین اسلام دست به غارت و کشتار و چپاول مردمی در میان خود و دیگر سرزمین ها زدند که آن ها را «ممالک مفتوحه» می خواندند: «اوج این حرکت از آغاز حکومت امویان که امروز داعش دقیقا در همان محدوده به اقتدار رسیده آغاز می شود تا اواخر حکومت عباسیان همین رویه برای از بین بردن فرهنگ و نشانه های فرهنگی ادامه داشته است. به طوریکه در زمان متوکل، خلیفه نهم عباسی حتی سرو کاشمر را هم که می گفتند به دست اشو زرتشت کاشته شده و قطر آن برابر با 25 تازیانه بوده ا تکه تکه کردند و سوار بر هزار شتر به بغداد بردند تا در کاخ خلیفه بنا شود.»
 

 

 

بقایی می گوید که سعی امویان در گسترش خلافتی بوده که بنیاد آن بر مفهومی که امروز به نام ناسیونالیسم منفی در دنیای سیاست مطرح است، قرار داشته که بارزترین شکل آن در حکومت نازی ها دیده می شود. یعنی از میان بردن هویت های کوچکتر، زبان و به طور کلی تمامی ویژگی هایی که موجب تقویت و استحکام یک جامعه می شود. بنابراین با مقایسه این دو تفکر یک اصل تاریخی – جامعه شناختی ثابت می شود، این که هیچ پدیده ای در جهان شکل نگرفته که برای همیشه از میان برود و اگر به ظاهر از میان رفته در بطن تاریخ کومون می کند و در زمان مقتضی سر در می آورد.
 
اکنون حرکت جماعت داعش را هم در از میان بردن آثار فرهنگی، مدنی و ارزش های تاریخی می توان با این تعریف برابر گرفت که در کتاب های تاریخی نویسندگان ایرانی مانند «زبده التواریخ»، حافظ ابرو آمده: «قصاوت اینان تا به حدی بوده که نه تنها هر آنچه نشانی از فرهنگ و مدنیت ایران داشت از بین بردند بلکه حتی از گوشت کودکان برای پدران کباب می پختند و از خون ایرانیان چندان می ریختند که آسیابی به گردش درآید و چندان آرد تهیه شود که فرمانده عرب در گرگان برای فرونشاندن خشم خود آن را تناول نمایند.»
 
به نظر می رسد با گروه داعش دوباره این کومون سر بر آورده و حتی به شکل رزی در دست مردان دشداشه پوش در میادین شهرهای اروپایی به همراه قرآن به دست مردم  داده می شود و زنان اروپایی در هیجان ریش های بلند تندورهای سلفی و داعشی بلند بلند می خندند. آیا آن ها صدای انفجار تاریخ و بر آمدن این کومون را از خاورمیانه می شوند؟ صدایی که به اندازه فرو ریختن مجسمه بودا و معبد هترا برای همه جهانیان مهیب و رعب آور است.