تلخی های یک سقوط

اگر امروز تلخی سقوط موصل برای مالکی باشد، فردا تلخی این سقوط برای همه عراق و منطقه خواهد بود. سقوط موصل سقوط عراق و منطقه در ورطه جنگی مذهبی است. آنانی که در خدمت داعش هستند از تفکری حمایت می نمایند که گرفتار نگاه تنگ نظرانه مذهبی است  که در آن سر مخالفانی که از جنس خود است نیز بریده می شود. سقوط موصل تنها ضربه به مالکی نیست، بلکه با واکنش که النجیفی از خود نشان داد ثابت نمود که این تحول ضربه به اهل تسنن در عراق نیز می باشد.

عراقی که  در ذهنیت عراقی ها تجزیه شده است، جنگ و درگیری سرنوشت محتوم آن است.  تا عراقی خود را شیعی ، سنی وکرد می نامد، مشکل عراق حل نشده و داعش قدرت مانور خواهد داشت.

شادی دیروز ناشی از سقوط صدام امروز با عدم پذیرش معادلات جدید قدرت در عراق توسط حاکمان تاریخی این کشور و حامیان منطقه ای آن ، سرنوشتی برای این کشور رقم زده که آرامش و ثبات را از عراق دور نموده است.

شیعیان که بیش از تجربه سیاسی دولت داری ، تجربه مبارزه داشتند در صحنه عمل در شان و ظرفیت برندگان دمکراسی عددی در عراق ظاهر نشدند ، این در حالی بود که عراق پس از صدام مسئولیتی سنگین بر دوش آنان نهاده بود. 

مالکی ثابت نموده که  مرد قدرتمندی است و سومین  پیروزی پیاپی انتخاباتی وی نشان داد که او بیش از دیگررقبا از شانس نخست وزیری برخودار است، اما بنظر می رسد این برای اداره عراق کافی نیست. شرایط پیچیده اجتماعی ناشی از بستر قومی و مذهبی عراق  حکومت داری در این کشور را نه ناممکن بلکه بسیار دشوار نموده است. مشکلی که مختص مالکی نبوده و هرکس دیگر نیز که جای او باشد با آن مواجه خواهد بود. عراق از دیکتاتوری صدام رهایی یافت اما امروز گرفتار دیکتاتورهای کوچک و بزرگی است که بیش از منافع عراق در دایره منافع گروهی گرفتار شده اند.

شیعیان در عراق به حکومت رسیده اند اما حکومت داری نکرده اند و در این امر فارغ از رقبای کرد و سنی، خود آنان نیز مقصرند. شیعیان عراق با وجود آنکه بیش از شصت درصد جمعیت  این کشور را تشکیل می دهند، هنوز نتوانسته اند بطور کامل قابلیت این ظرفیت را در عرصه سیاسی نمایش دهند. شیعیان اگرچه تجربه سیاسی کردها و اهل تسنن را ندارند اما گذشت بیش از یک دهه ازسقوط صدام، فرصتی کمی برای کسب تجربه نبوده است. وجود چند دستگی و تشتت میان شیعیان، خود زمینه ساز سقوط موصل و بستر ساز مانور داعش بوده است. اختلاف تاکتیکی میان شیعیان امری قابل پذیرش است اما هنگامی که این اختلاف وارد حوزه راهبردی گردد قابل پذیرش نبوده و نه تنها به جایگاه شیعیان، بلکه به کلیت عراق نیز صدمه خواهد زد. عدم وحدت نظر میان شیعیان عراق  مهمترین مولفه ای است که به جایگاه قدرت شیعیان و بطور کلی عراق صدمه وارد نموده است. چند گانگی قومی و مذهبی عراق یک واقعیت است اما این واقعیت می تواند بجای تهدید برای این کشور یک فرصت باشد. فرصتی که کمتر کشور عربی از آن برخودار است. مسئولیت شیعیان در  عراق در ایجاد وحدت و تبدیل تهدیدات به فرصت ها بیش از همه گروها و جریانات است.

ورود النجیفی و اعلام نگرانی از تحول موصل نقطه روشنی است که می تواند به نزدیکی شیعیان و اهل تسنن در گام برداشتن بر مسیر صحیحی باشد که فقط به عراق فارغ از نگاه مذهبی می اندیشد. این تحول می تواند پروسه تشکیل دولت در وهله اول به نخست وزیری مالکی و یا شخص جایگزین وی را نیز تسریع نموده و با درک تهدیدات از آن فرصتی برای غلبه برمشکلات و رسیدن به ثبات و آرامش ایجاد نماید. همه گروههاو شخصیت ها خصوصا النجیفی، بارزانی، حکیم ،صدر ... در عبور از این بحران و ایجاد این ثبات و امنیت مسئولیتی سنگین دارند. 

در این میان  کردها به مالکی پیشنهاد داده اند که وارد موصل شده و آنرا از عناصر داعش پاکسازی نمایند. این پیشنهادی است که اگر اهداف سیاسی نداشته و در راستای عراق واحد باشد می تواند نقطه شروع خوبی برای این کشور باشد. اربیل یکسالی است که با صدور و فروش  نفت عملا قدرت بغداد را به چالش کشیده اند و چه بسا که این پیشنهاد نیز طرحی باشد که  بخواهد بعدها پیگیر درخواستی باشد که موصل را سقف خواسته کردها می داند.

  نکته مهم آنکه سقوط موصل با وجود استقرار بیش از صد هزار نیروی نظامی و انتظامی در این منطقه، توسط 3500 عنصر داعش هیچ توجیهی جزء همکاری و بستر حمایت اجتماعی نداشته و باید قبل از داعش مالکی به بازسازی روابط خود با این بستر اجتماعی و ایجاد دگرگونی در میان نیروهای نظامی بپردازد. تاخیر و تعلل در عدم پاکسازی ارتش از عناصر بعثی توجیه نداشته و هزینه ای مانند سقوط موصل و تهدیدات دیگر را در پی خواهد داشت. در این میان نباید از کشورهای حامی داعش غفلت نمود که سعی دارند با توهم هلال شیعی بر مسیر خیال تشکیل حکومت شامات و عراق حرکت نمایند. نکته آنکه همزمانی سقوط موصل و گسترش ناامنی در عراق با  سفر  رئیس جمهور ایران به ترکیه و امضای موافقتنامه عالی همکاری میان تهران و آنکارا امری قابل تعمق است.

انتشار اولیه : چهارشنبه 21 خرداد 1393/ باز انتشار: شنبه 24 خرداد 1393