ارزیابی برنامه آمریکا برای ادامه مذاکرت هسته‌ای

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در تحلیل سیاسی خود، برنامه آمریکا را برای ادامه مذاکرات هسته ای مورد ارزیابی قرار داده است.

به گزارش باشگاه خبرنگاران، متن این گزارش به شرح زیر است:

مقدمه

طی هفته گذشته نخست وزیر رژیم اشغالگر قدس نتانیاهو برای شرکت در اجلاس سالیانه آیپک (لابی اسرائیل در آمریکا) به ایالات متحده سفر کرد. مقامات آمریکایی در جریان این سفر صحبت های مهمی ایراد کردند که می توان از لابه لای آنها رویکردهای آمریکایی ها را در جریان مذاکرات هسته ای گذشته و آینده ارزیابی کرد. مهمترین سخنانی که در این نوشتار مورد ارزیابی و تحلیل محتوا قرار گرفته اند سخنان جان کری وزیر خارجه آمریکا در نشست سالیانه آیپک و سخنان اوباما رئیس جمهور ایالات متحده درخصوص مذاکرات هسته ای با جمهوری اسلامی ایران می باشد. بدیهی است که امکان دارد میان سیاست های اعلامی و اعمالی ایالات متحده در عمل تفاوت هایی وجود داشته باشد، اما آنچه در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد بخش هایی از این سیاست ها هستند که هم در سیاست های اعلامی و هم در سیاست های اعمالی به وضوح قابل مشاهده بوده و ازاین رو توجه به آنها ضرورت دارد.
 
1. محورهای سخنان کری در اجلاس سالیانه آیپک

ـ راهبردهای اصلی دولت اوباما برای حفظ و افزایش امنیت اسرائیل عبارتند از: 1. ممانعت از هسته ای شدن ایران، 2. پایان بخشیدن به نزاع اسرائیلی- فلسطینی. میزان کمک های مالی، تسلیحاتی، اطلاعاتی و دیپلماتیک ایالات متحده به اسرائیل در دوران ریاست جمهوری اوباما بی سابقه بوده است.

ـ خلاصه ده کلمه ای سیاست دولت اوباما در قبال ایران: ما اجازه نخواهیم داد ایران به سلاح هسته ای دست یابد.

ـ چرا ایالات متحده به جای گزینه نظامی دیپلماسی را برگزید؟ کری گفت پیامدهای حمله به ایران هراس آور است؛ پیامدهایی نظیر خروج ایران از معاهده NPT، اخراج بازرسان سازمان بین المللی انرژی اتمی و گریز از تمام معاهدات و رژیم های بین المللی. ازاین رو، دیپلماسی تنها راه دستیابی به اهداف ایالات متحده در قبال ایران است اگرچه تمام گزینه ها همچنان روی میز است.

ـ نحوه عمل آمریکا در ادامه مذاکرات: به ایران اعتماد نخواهیم کرد، سیاست ما در قبال ایران فقط راستی آزمایی است، ساختار تحریم ها علیه ایران همچنان حفظ خواهد شد، به طور مرتب به اسرائیل و کشورهای عرب منطقه در خصوص روند مذاکرات پس از هر دور از مذاکرات گزارش خواهد شد.

ـ کارآمد بودن توافق ژنو برای آمریکا و اسرائیل: توافق ژنو موجب تقویت امنیت اسرائیل و ایالات متحده شد، این توافق موجب شد ایران ذخایر اورانیم 20 درصد خود را به صفر برساند، اگر توافق ژنو حاصل نمی شد ذخایر ایران افزایش می یافت و حتی خطرناک تر می شد و زمان رسیدن ایران به نقطه فرار هسته ای به شدت کمتر می شد. نتیجه همین توافق آن است که ما اکنون کسانی را در داخل فردو داریم که به صورت روزانه می توانند به ما بگویند در آنجا چه خبر است.

ـ ویژگی های توافق جامع مطلوب با ایران از دیدگاه اوباما: توافقی که به سه پرسش اساسی پاسخ دهد: اول، آیا این توافق این اطمینان را خواهد داد که ایران نمی تواند به سلاح هسته ای دست یابد؟ دوم، آیا این توافق می تواند به صورت مستمر این اطمینان را بدهد که برنامه هسته ای ایران همیشه صلح آمیز باقی خواهد ماند؟ و سوم، آیا این توافق زمان فرار را طولانی تر می کند، تا اگر ایران خواست به سراغ تولید بمب برود از آن مطلع شده و زمان کافی برای اقدام داشته باشیم؟

ـ در صورت عدم توافق: بازگرداندن تحریم ها ظرف 2 ساعت، تشدید تحریم ها به دلیل افزایش توجیهات علیه ایران به دلیل نقض توافق، انزوای بیشتر ایران در عرصه بین المللی.
 
2. محورهای سخنان اوباما

ـ اهداف آمریکا از پیشبرد مذاکرات هسته ای: حصول اطمینان از عدم توانمندی ایران برای ساخت سلاح هسته ای؛ بقیه رفتارهای غلط ایران قابل مدیریت است؛ تقویت دیدگاه ها و رویکردهای مخالف حکومت در داخل ایران؛ افزایش پیوندهای اقتصادی ایران با جامعه بین المللی؛ حتی اگر این روند یک دهه یا پانزده سال یا بیست سال هم طول بکشد، این نتیجه ای است که ما باید آرزوی آن را داشته باشیم.

ـ ارزیابی اوباما از نوع رفتار دولتمردان ایرانی: آنها اهل استراتژی هستند و به طور ناگهانی، بی برنامه و بی اختیار عمل نمی کنند. این بدان معنا نیست که نظام دین سالار آنها از دیدگاه های مخالف ما استقبال نکنند، ایران کشوری بزرگ و قدرتمند است که خود را بازیگری مهم در سطح بین المللی می بیند به همین علت می تواند به مشوق ها پاسخ دهد و به همین علت آنها برای مذاکرات حاضر شدند.

ـ دیدگاه اوباما درباره تحریم ها: 95 درصد تحریم ها لغو نمی شوند. اگر ایران مذاکرات را ادامه ندهد می توانیم بگوییم که این ایران بود که از مذاکرات کنار کشید و آمریکا این کار را نکرد، کنگره این کار را نکرد، تحریم های ما نبود که توافقنامه را ناکام گذاشت و در آن زمان دست بالا را در عرصه دیپلماتیک خواهیم داشت و می توانیم فشارها را بر ایران بیشتر کنیم. در واقع این حالت کوتاه ترین راه برای اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران است. منطق تحریم ها این بود که آنها را به میز مذاکره بیاورد. نباید همزمان با پیشبرد مذاکرات تحریم های جدیدی وضع شود.
 
3. تحلیل و ارزیابی رویکرد آمریکایی در ادامه مذاکرات هسته ای

همان طور که می توان از سخنان اوباما و جان کری فهمید رویکرد دولت اوباما در ادامه مذاکرات هسته ای دارای مؤلفه ها و محورهای ذیل است که لازم است به آنها توجه کافی صورت پذیرد:

ـ عدم تمایل به اقدام نظامی حتی در صورت شکست خوردن مذاکرات: اگرچه مقامات آمریکایی مدعی هستند تمامی گزینه ها علیه ایران روی میز بوده و شکست مذاکرات هسته ای می تواند تسهیل کننده اجماع سازی آنها علیه جمهوری اسلامی ایران باشد، اما با توجه به محتوای اظهارات مقامات آمریکایی و وضعیت نابسامان اقتصادی این کشور برخی تحلیلگران بر این باورند که حتی در صورت شکست خوردن مذاکرات آمریکا دست به اقدام نظامی علیه ایران نخواهد زد، زیرا هزینه های چنین اقدامی بسیار بیشتر از منافع آن ارزیابی می شود.

ـ تداوم تحریم های کلیدی علیه ایران: همان طور که در تحلیل های مربوط به توافق ژنو مکرراً بدان اشاره شده است کلیدی ترین و اصلی ترین تحریم ها یعنی تحریم فروش آزادانه نفت، تحریم بانک مرکزی و تحریم سوئیفت همچنان به قوت خود باقی هستند. در چنین شرایطی آزادسازی بخش اندکی از دارایی های ایران آن هم به طور اقساطی و با ابهامات زیاد نمی تواند امتیاز ویژه ای برای ایران محسوب شود. همچنین ضعف های حقوقی در نگارش متن توافقنامه ژنو موجب شده است طرف مقابل دامنه شمول تحریم های قبلی را گسترش دهد و این موضوع را در تضاد با توافق ژنو نداند در حالی که این موضوع با روح توافق در تضاد آشکار است.

ـ استفاده ابزاری از پرونده و مذاکرات هسته ای ایران برای جبران ضعف های اطلاعاتی درخصوص ایران: همان طور که جان کری در نشست سالیانه آیپک گفته است امضای توافق ژنو موجب افزایش بی سابقه دسترسی بازرسان آژانس به تأسیسات هسته ای ایران شده است که می تواند به عنوان ابزاری برای پر کردن خلأهای اطلاعاتی در خصوص توانمندی های ایران به کار رود که موضوعی بسیار خطرناک برای امنیت ملی کشور محسوب می شود. همچنین بنا به اظهارات دیگر مقامات آمریکایی یکی از مواردی که به احتمال زیاد در ادامه مذاکرات هسته ای از ایران مطالبه خواهد شد شفاف سازی و ارائه اطلاعات در خصوص برنامه موشکی و توانمندی های نظامی کشور خواهد بود.

ـ استفاده از توافق ژنو به عنوان ابزاری برای بازی دو سر برد: اگرچه کلیه تعهداتی که ایران طبق برنامه مشترک اقدام (توافق ژنو) پذیرفته است داوطلبانه می باشند، اما هم در گفته های کری و هم در گفته های اوباما نوع نگاه آمریکایی به این توافق مشخص است. طبق اظهارات مقامات آمریکایی چنانچه ایران توافق ژنو را اجرا کند و بدان پایبند باشد طرف مقابل از طریق کاهش ذخایر اورانیم 20 درصد ایران، افزایش بی سابقه بازرسی های آژانس و کسب اطلاعات بسیار زیاد درباره توانمندی های ایران، توقف فعالیت های کلیدی هسته ای ایران و حتی به عقب رانده شدن آن برنده مذاکرات خواهد بود. چنانچه ایران اجرای توافق ژنو را معلق سازد آمریکا با استفاده از این بهانه ایران را متهم به نقض توافق و در نتیجه سوء نیت ساخته و بدین وسیله تحریم ها را این بار با پشتوانه بیشتر علیه ایران تصویب کرده و به اجرا خواهد گذارد؛ که در این صورت نیز آمریکا برنده از بازی بیرون خواهد آمد.
 
4. نتیجه گیری و پیشنهاداتی برای اقدام مجلس شورای اسلامی با هدف مقابله با رویکرد آمریکایی
ـ تأکید بر لزوم لغو تحریم های کلیدی به عنوان محور مذاکرات هسته ای: به نظر می رسد لازم باشد مجلس شورای اسلامی بر لزوم لغو تحریم های کلیدی (فروش نفت، بانک مرکزی و سوئیفت) تأکید ورزیده و از اعضای تیم مذاکره کننده بخواهد این موضوع را به عنوان محور اصلی مذاکرات در دستور کار خود قرار دهند.

ـ اندیشیدن راهکاری برای حفاظت از اطلاعات محرمانه کشور در جریان بازرسی های آژانس: باید برنامه ویژه ای برای حفاظت از اطلاعات محرمانه کشور در جریان بازرسی های آژانس در نظر گرفته شود تا اطلاعات محرمانه کشور در خصوص توانمندی ها، امکانات و نقاط قوت و ضعف در زمینه های مختلف در اختیار کشورهای معاند قرار نگیرد. این برنامه می تواند شامل راهکارهایی مثل مدیریت دسترسی بازرسان آژانس به تأسیسات هسته ای، محدود شدن بازرسی ها به تأسیسات هسته ای، تعیین افراد مشخص برای پاسخگویی به سؤالات بازرسان آژانس و پیگیری عدم ارائه اطلاعات کسب شده توسط بازرسان آژانس به کشورهای طرف مذاکرات باشد.

ـ تأکید بر داوطلبانه بودن مفاد و تعهدات توافق ژنو: همان طور که در متن برنامه مشترک اقدام آمده است کلیه تعهدات مندرج در آن داوطلبانه بوده و تنها در صورت رعایت تعهدات توسط طرف مقابل الزام آور خواهد بود. لذا بدیهی است در صورت نقض توافق توسط هر یک از طرف های مقابل، جمهوری اسلامی ایران مجاز خواهد بود اجرای توافق ژنو را به حالت تعلیق در آورد. لذا لازم است این موضوع به لحاظ حقوقی در متن اسناد بعدی مورد تأکید قرار گیرد تا امکان سوء استفاده طرف های مقابل فراهم نگردد.