آنکارا برای رابطه با تلاویو دست و پا نمی‌زند

دیپلماسی ایرانی: بعد از آن که رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه صحبت از تفاهم میان ترکیه و اسرائیل زد، کینه توزان ترکیه حمله رسانه ای شدیدی را علیه آن آغاز کردند و گفتند که آنکارا از مواضع خود بازگشته است. در این میان نظرها و تحلیل هایی که در رسانه ها و صفحات تلویزیونی منتشر می شدند همگی در جهت تخریب وجهه اردوغان و تحریک افکار عمومی عرب ضد او بود.

این رفتار غیر اخلاقی باعث شد تا حقایق روابط ترکیه – اسرائیل مخفی بماند، ترکیه از مواضع خود که مرتبط با مصالحش و مصالح فلسطین است، به هیچ وجه عقب نشینی نکرده است، آنکارا تلاش دارد تا قضیه فلسطینی و ترکی را مطابق با شرایط ترکیه پیش ببرد.

بله تفاهم هایی میان دو طرف به دست آمده است اما نه به اصرار طرف ترکی بلکه با پافشاری طرف اسرائیلی که از انزوای بین المللی بی سابقه ای که تا کنون در تاریخ سیاسی و اقتصادی و امنیتی اش سابقه نداشته است، رنج می برد. وانگهی ترکیه نیازی به اسرائیل ندارد و می تواند بدون این رژیم به حیات و رشد خود ادامه دهد، اما این تلاویو است که از ابتدای تاسیسش تا کنون با بزرگترین بحران مواجه شده، به گونه ای که اکنون که هم پیمان استراتژیکش ترکیه را در پی حمله به ناوگان دریایی مرمره از دست داد در بدترین وضعیت ممکن افتاده است، ترکیه در هم پیمانی های اسرائیل همان جایگاهی را دارد که ایران قبل از انقلاب اسلامی در سال 1979 داشت.

اگر اسرائیل احساس می کرد که با قدرت نظامی اش می تواند به غزه یا سوریه یا لبنان یا هر جای دیگر حمله کند، مواضع سرسختانه دولت ترکیه در قبال حمله به کشتی مرمره آن را در وضعیت تحریم جغرافیایی و اقتصادی خاصی قرار داده که امنیت و ثباتش را مورد تهدید قرار داده است، اگر چه همچنان حمایت امریکا و اروپا را پشت سر خود دارد، اما وقاحت و گستاخی را به جایی رسانده که دیگر رفتارهایش برای هیچ کس قابل تحمل نیست تا آن جا که کشورهای غربی دیگر نمی توانند همانند سابق به آسانی از آن دفاع کنند، حتی امریکا اخیرا گفته: «اسرائیل با جاسوسی اطلاعاتی از امریکا از خط قرمز تعاملاتش عبور کرده است!»

اما تفاهم میان دو طرف ترکیه و اسرائیل که هنوز به امضا نرسیده، به اصرار طرف اسرائیلی برای خروج از محاصره ای که در آن به سر می برد، حاصل شده است، دقیقا چیزی که دولت ترکیه به آن پی برده و تلاش دارد از آن در موازنه بین المللی در روابطش با امریکا و اتحادیه اروپا استفاده کند، یعنی دقیقا نقشی که قرار است ترکیه در آینده بعد از رسیدن رجب طیب اردوغان به سمت ریاست جمهوری در سطح جهانی ایفا کند.

در عین حال ترکیه همکاری های امنیتی و نظامی اش با اسرائیل را به حالت تعلیق در آورده، مساله ای که سبب شده است تا تلاویو دچار نوعی محاصره امنیتی و نظامی بی سابقه ای شود، در پی آن و از سال 2012 تا کنون نیروهای اسرائیلی خود را در منطقه منزوی احساس می کنند. از سوی دیگر مسئولانی که دستور حمله به کشتی مرمره را داده اند به دلیل ادعای قانونی ای که ترکیه از اسرائیل و از آنها کرده و در انتظار محاکم بین المللی است، امکان سفر ندارند.

کسانی که ادعا می کنند روابط نظامی و امنیتی میان ترکیه و اسرائیل همچنان ادامه دارد و برای این ادعای خود به اخباری که در سال گذشته از منابع غیر نظامی اسرائیلی منتشر شد، اشاره می کنند، نمی دانند که آن چه بر روی آن توافق شد توافقی نظامی بود که اسرائیل را وادار می کرد به توافقاتی در گذشته امضا کرده بود، وفادار باشد، و الا هیچ توافق جدیدی میان دو طرف بر سر همکاری های نظامی حاصل نشده است.  

در توافقی که میان دو طرف حاصل شده، اسرائیل چیزی شبه دین به گردن دارد که باید به ترکیه بپردازد، به رغم این که اسرائیل تعهد داد که دین خود را به ترکیه ادا کند، روابط نظامی و امنیتی میان ترکیه و اسرائیل کاملا قطع شده و این اسرائیل است که از این بابت شکایت دارد و تلاش می کند به آن پایان دهد.

اما مهمترین محاصره ای که اسرائیل در آن به سر می برد، محاصره اقتصادی است که متعلق به قرارداد بزرگ نفت و گاز طبیعی است که ارزشی بالغ بر یکصد میلیارد دلار دارد، روشن است که اسرائیل به گازی که در منابع زیر دریای مدیترانه کشف شده محتاج است و برای استخراج و فروش آن نیاز به همکاری با یکی از کشورهای پیرامون این منطقه از جمله ترکیه دارد. برای همین است که برای عادی سازی روابط با ترکیه تلاش می کند تا به این ترتیت درهای بازار جهانی از طریق ترکیه به رویش باز شود. این مهمترین دلیلی است که اسرائیل را واداشته است تا در پی عادی سازی روابط با ترکیه بر آید و حاضر شود با شرایط ترکیه کنار بیاید.

شکی نیست که منافع اقتصادی و سیاسی بسیاری برای ترکیه در عادی سازی روابط با اسرائیل وجود دارد اما به هیچ وجه خود را مجبور نمی بیند که شرایط اسرائیل را بپذیرد. اما سیاست خارجی در ترکیه در زمان حزب عدالت و توسعه تنها مبتنی بر مصالح تجاری نیست، بلکه به حقوق بشر نیز اهمیت می دهد و در کنار مصالح دیگرش حقوق بشر را نیز لحاظ می کند که در راس آن نوع تعامل اسرائیل با برادرانمان در غزه از لحاظ انسانی قرار دارد.

با این حال با وجود مراودات تجاری 4 میلیارد دلاری ترکیه و اسرائیل، مباحث اقتصادی تاثیری بر روابط دیپلماتیک دو طرف نمی گذارد، چرا که این روابط در چارچوب روابط اقتصادی آزاد تعریف شده و در معادلات روابط دولت ها نمی گنجد. به ویژه که بیشتر این مبادلات تجاری توسط بخش خصوصی صورت می گیرد. وقتی روابط ترکیه با اسرائیل از لحاظ دیپلماتیک یا نظامی قطع شود به معنای این نیست که روابط اقتصادی نیز قطع خواهد شد چرا که این روابط را بیش از آن که دولت ها تعریف کنند شرکت های خصوصی تعریف می کنند.

خلاصه این که آن چه درباره تفاهم جدید میان اسرائیل و ترکیه زده می شود، اولا مطالبه ای ترکی نیست بلکه اصرار اسرائیل در میان است که به ترکیه نیاز دارد و ترکیه نیز این مساله را خوب می داند ثانیا، توافق نشده تا روابط میان دو طرف عادی شود تا زمانی که اسرائیل همه شرایط ترکیه را برآورده کند، ثالثا، هیچ نزدیکی ای میان دو طرف حاصل نشده است.

نویسنده: رسول توسون، نویسنده و سیاستمدار ترک

منبع: الجزیره/تحریریه دیپلماسی ایرانی/11