مدت توافق باید بیش از دوره ریاست جمهوری روحانی باشد

دیپلماسی ایرانی: ایالات متحده و شرکای اش سرانجام بررسی شرایط توافق هسته ای با ایران را آغاز کرده اند. این نشانه ای امیدوار کننده است، زیرا توافقنامه های که بتواند مانع ورود ایران به باشگاه هسته ای شود، منافع زیادی به همراه خواهد داشت.

چنین توافق جامعی بر مبنای برنامه اقدام مشترک ژنو شکل می گیرد که نوامبر (آذر ماه)گذشته امضاء شد. این یک توافق اولیه بود که در آن بخشی از برنامه های هسته ای ایران در مقابل لغو بخشی از تحریم ها، تعلیق می شد. این قرار داد در ماه جولای (پایان تیرماه) به پایان می رسد  و امکان تمدید آن برای یک مهلت شش ماهه دیگر وجود دارد.

به نظر می رسد واشینگتن اکنون روی محدود کردن تعداد و نوع سانتریفوژها در ایران متمرکز شده است. کمیت و کیفیت اورانیوم تولیدی از این سانتریفوژها نیز از دیگر دغدغه های غرب به شمار می رود. اما این دو موضوع برای رقم زدن بهترین توافق هسته ای با ایران کلیدی نیستند. این موضوعات اهمیت دارند اما نباید اولویت اصلی کاخ سفید باشد.

دولت اوباما باید روی سه فاکتور دیگر متمرکز باشد که شامل بازرسی های گسترده،طراحی مکانیسمی برای اعمال دوباره تحریم ها و افزایش مدت زمان اجرای توافقنامه است.

بازرسان بین المللی باید حضور ویژه ای در سایت های هسته ای ایران داشته باشند و به هر کجا که می خواهند در هر زمانی دسترسی داشته باشند. برقراری یک رژیم بازرسی در مقیاسی وسیع و دقیق موجب می شود که میزان اشتباه ها در برآورد ماهیت واقعی برنامه های هسته ای ایران کاهش یابد.

اما بزرگترین مانع دیپلماتیکی که پس از امضاء توافق هسته ای جامع، آمریکا احتمالا با آن مواجه خواهد شد، به دست آوردن حمایت شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا از طرح اعمال دوباره تحریم ها در صورت عمل نکردن ایران به تعهدات اش است.

به همین دلیل است که تنها تکیه کردن بر یک رژیم بازرسی گسترده نمی تواند کافی باشد. آمریکا باید مکانیسمی را طراحی کند که بلافاصه پس از مشخص شدن تعهد شکنی احتمالی از جانب تهران، تحریم ها به طور خودکار دوباره برقرار شوند.

بهترین راه برای طراحی چنین مکانیسمی تعلیق تحریم های سازمان ملل و اتحادیه اروپا به جای لغو این تحریم ها است. در هر دو مورد قطعنامه جدید می تواند هر شش ماه یک بار به تصویب برسد که تحریم ها را برای شش ماه دیگر تعلیق می کند. این اقدام موجب می شود که روند دشوار ارجاع به شورای امنیت سازمان ملل و تصویب قطعنامه جدید ، تسهیل شود.

در نهایت، موضوع مدت زمان اجرای قرارداد باید مورد توجه باشد. هرچند که هیچ تضمینی وجود ندارد، اما احتمالا حسن روحانی برای هفت سال دیگر نیز رئیس جمهور ایران باقی می ماند. اما موضوع این است که روشن نیست پس از او چه کسی بر سر کار می آید. پس از پایان دوره هشت ساله ریاست جمهوری محمد خاتمی اصلاح طلب، محمود احمدی نژاد تندرو برای هشت سال دیگر جایگزین او شد. با توجه به این نکته، آمریکا باید به دنبال یک توافقنامه طولانی مدت با ایران باشد که اعتبار آن فراتر از دوره ریاست جمهوری حسن روحانی است.

البته هنوز شرایط این توافقنامه در حال مذاکره است و برخی گمانه زنی ها حاکی از آن است که احتمالا واشینگتن با یک دوره ده ساله برای اجرای توافق هسته ای نهایی موافقت می کند. البته 20 ، 30 و 50 سال به مراتب بهتر خواهد بود.

البته ایرانیان احتمالا با اجرای توافقنامه برای مدتی بسیار طولانی مخالفت می کنند و به بازرسی های گسترده بدون قید و شرط نیز چراغ سبز نشان نمی دهد. در این مورد آمریکا می تواند از اهرم های قانونی و تجربی خود برای راضی کردن ایران استفاده کند. برنامه اقدام مشترک ژنو می گوید که پس از اجرای توافق جامع با ایران نیز مانند هر کشور دیگری که تکنولوژی صلح آمیز هسته ای را در اختیار دارد، رفتار می شود. واشینگتن می تواند با استفاده از این بند ایران را قانع کند تا با این اقدامات موافقت کند. از سوی دیگر دولت ایران به واقع خواستار لغو تحریم هاست. واشینگتن این قدرت را دارد که تحریم ها را تعلیق کند و به این ترتیب آنچه که ایران می خواهد را در مقابل دریافت امتیازهایی به ایران بدهد.

بازسی های گسترده در مقابل تعلیق تحریم ها می تواند احیای اقتصادی ایران را به ارمغان آورد و در مقابل غرب را نیز مطمئن کند که در صورت تلاش ایران برای ورود به باشگاه هسته ای از آن مطلع می شود.

منبع : نیویورک تایمز / نویسنده : کنث پولاک، تحلیلگر امورد ایران در موسسه بروکینگز

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: چهارشنبه 17 اردیبهشت 1393/ باز انتشار: دوشنبه 22 اردیبهشت 1393