پیوندی جدید میان منامه و آستانه

حامد شفیعی،دیپلماسی ایرانی: شیخ «حمد بن عیسی» پادشاه بحرین  در جریان سفری که به قزاقستان داشته است ، سه قرارداد همکاری در زمینه های سیاسی، فنی و امنیت غذایی با کشور میزبان امضا کرد. سفر پادشاه بحرین به قزاقستان دومین سفر وی  به یک کشور خارجی طی یک ماه گذشته به شمار می رود. گرچه به استناد مواضع رسمی منامه، هدف از این سفرها  تقویت همکاری های سیاسی و اقتصادی اعلام  شده است ولی برخی بر این باورند همکاری عملی بین دو طرف بیانگر موضوعات دیگری از جمله همکاری امنیتی و نظامی است. درهمین حال بحرین دارای روابط ویژه ای با عربستان سعودی است. خاندان حاکم آل خلیفه در بحرین، در اصل از قبایل ساکن سرزمین نجد واقع در عربستان سعودی هستند. همچنین پیوند سببی آل خلیفه با آل سعود مناسبات را به اوج خود رسانیده است. مناسبات ویژه ٔ موجود بین دو کشور، موجب شده که عده ای نیز سفرهای خارجی بحرین به خصوص به قزاقستان را در راستای خواست عربستان تلقی کنند. عربستان به دنبال تقویت جایگاه عربی خود در کشورهایی خارج از حوزه خاورمیانه و به سمت آسیای میانه است.  به منظور تببین بهتر اهداف سفر پادشاه بحرین به قزاقستان و جایگاه قزاقستان در معادلات اقتصادی، سیاسی کشورهای عرب گفت وگوی کوتاهی با دکتر هرمیداس باوند استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل بین الملل داشتیم که متن آن را در زیر می خوانید:

در جریان سفر امیر بحرین به قزاقستان سه قرارداد همکاری میان دو کشور امضا شده است. آیا این احتمال وجود دارد که در سایه امضای معاهده های همکاری های امنیتی میان دو کشور، قزاقستان در جایگاه تامین نیازهای امنیتی و نظامی بحرین قرار گیرد؟

در گذشته استمرار بقای شیخ نشین بحرین در گرو حمایت انگلستان بود. در واقع آنها مدیون  مصالح انگلستان بودند و انگلستان نگذاشت بحرین به عنوان بخشی از سرزمین ایران باقی مانده  و تعاملات و ارتباطات خاص خود را در پیش داشته باشد. بعد از خروج انگلستان از منطقه، عربستان تامین کننده  منافع شیخ نشینان بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز شاهد حضور ناوگان پنجم آمریکا در بحرین بودیم و یکی از دلایلی که  اعتراض ها در بحرین همانند، مصر، لیبی، تونس و سوریه به چنان  بحرانی تبدیل نشد، حضور ناوگان پنجم آمریکا بوده که اجازه نداد بحران بحرین انعکاس خاصی پیدا کرده  و به حاشیه رانده شد . در عین حال 30 الی 40 درصد جمعیت قزاقستان روس تبار هستند. قزاقستان نیز قرار است تا سال 2015 وارد اتحادیه سیاسی- امنیتی شود و اگر قزاقستان را به نوعی جزو اقمار روسیه بدانیم، نه روس ها در شرایط کنونی که گرفتار بحران اوکراین شده اند و نه خود قزاقستان که   از نیروی هوایی و  دریایی توانمندی برخوردار نیست  هیچ کدام به دنبال ایجاد پایگاه نظامی در بحریننیستند. . نیروی دریایی قزاقستان تنها دارای دو ناوچه آمریکایی است که آمریکا در زمان فروپاشی شوروی سابق به آن هدیه کرده است. بنابراین بعید می دانم چنین اقدامی صورت گیرد. البته شایعه می تواند اثر روانی داشته باشد.

کارشناسان دیدارهایی که توسط مقامات بحرینی از قزاقستان صورت می گیرد را بیانگر توجه خاص جامعه عرب به وضعیت مناسب و شرایط سرمایه گذاری در قزاقستان  می دانند . چرا بحرین باید قزاقستان را برای سرمایه گذاری انتخاب کند؟

بسیاری از کشورها تا کنون در قزاقستان سرمایه گذاری کرده اند حتی سلطان نشین عمان و کشور نروژ. شرکت های روسی و آمریکایی نیز در این کشور در حوزه انرژی سرمایه گذاری کرده اند. بنابراین سرمایه گذاری کردن ارتباطی به مباحث نظامی و سیاسی ندارد. در حال حاضر اکثر کشورها سرمایه گذاری ها را معطوف به خارج از کشور خود کرده اند. برای مثال اقتصاد نروژ عمدتا بر اساس شیلات و دامداری است اما زمانی که این کشور به نفت دریای شمال دسترسی پیدا کرد، درآمد حاصل از آن را در کشوری مانند قزاقستان سرمایه گذاری کرده و منافع حاصل از آن را به  داخل تزریق  می کند . بر این اساس بحرین نیز می تواند در قزاقستان سرمایه گذاری کند.

طی 15 سال گذشته روابط عربستان و قزاقستان به طور فزاینده افزایش یافته که نشان دهنده تفاهم دو دولت بوده است. از سویی دیگر عربستان در ساختار حکومتی بحرین اعمال نفوذ داشته و برخی دیدارهای پادشاه بحرین از قزاقستان را در راستای خواست عربستان می دانند، آیا به واقع چنین است؟

از این لحاظ درست است. عربستان توانسته ارتباطی با روسیه برقرار کند و تا کنون نیز اقلام تسلیحاتی نیز خریداری کرده است. از سویی دیگر قهر عربستان در شورای امنیت نیز متوجه آمریکا بود. اقدام عربستان برای نزدیکی با روسیه،  در راستای  تحریک آمریکا بود. از این رو با توجه به اینکه بحرین دست نشانده عربستان است، می توان اینگونه توجیه کرد که جامعه عربی خواهان تحریک آمریکاست. آمریکا در قزاقستان در حوزه انررژی سرمایه گذاری کرده است  اما اینکه قزاقستان بخواهد در بحرین پایگاه نظامی ایجاد کند، بعید می دانم.

در مساله حل و فصل مناقشات خاورمیانه قزاقستان معتقد است که رضایت و توافق طرفین یعنی اعراب و اسرائیل هر دو لازم است. از این رو  دولت این کشور سعی می کند  در دیدارهای صورت گرفته، زمینه حل و فصل مناقشه های  اعراب و اسرائیل را فراهم کند، تا چه حد دیدارهای مقامات بحرین و قزاقستان در این راستا بوده و آیا قزاقستان ظرفیت  ایفای  نقش میانجی میان اعراب و اسرائیل را دارد؟

باید گفت که در حال حاضر اسرائیل آمادگی لازم برای  حل مساله در راستای ایجاد کشور مستقل فلسطینی ندارد. هرچند هر ازگاهی اسرائیل استقبال کوچکی از کشورهایی که می خواهند نقش میانجی را ایفا کنند ،می کند. اما تاکتیک اسرائیل بر این است که هر گاه دولت بر سرکار می آید تمامی تعهدات دولتی قبلی با اعراب به خصوص بر سر مساله فلسطین را نادیده می گیرد و باز روز از نو روزی از نو. تاکتیک دیگر اسرائیل بر این است که هیچ گاه بر سر مسایل به صورت کلی مذاکره نمی کند. این رژیم مسایل را ریز کرده مدت زمانی را برای حل آن صرف می کند  و تا رسیدن به توافق نهایی دولت عوض شده است. دولت جدید تمامی تعهدات و مسایل دولت قبل را نادیده می گیرد و باز مذاکره از اول بر سر همان مساله ریز شده شروع می شود. نخست وزیر سابق مجارستان معتقد بود باید همانند خوردن یک کالباس عمل کرد. آن را به  قطعات کوچک تقسیم کرد و شروع به خوردن کرد، بدین شکل  هم شما کالباس می خورید_ البته نه همه آن را _ و هم اینکه کسی مزاحمتان نمی شود. از طرفی اسرائیل تا زمانی که در درون اعراب شکاف  وجود داشته باشد و حتی در میان خود فلسطینیان یعنی میان حماس و جهاد اسلامی و تشکیلات خودگردان هم اختلاف بیداد کند،  به ادامه این وضع متمایل است . با این حال اسرائیل آمادگی پادرمیانی یک کشور دیگر را ندارد. در عین حال قزاقستان قوی تر از آمریکا نیست که بخواهد نقش میانجی را بازی کند  و بعید می دانم در جایگاهی باشد که اسرائیل نقش میانجیگری آن را بپذیرد.

انتشار اولیه: جمعه 29 فروردین 1393/ باز انتشار: چهارشنبه 3 اردیبهشت 1393