عملیات روانی آمریکا علیه ایران در مذاکرات هسته ای

نویسنده:سید احمد حسینی*

دیپلماسی ایرانی : عملیات یا جنگ روانی، یکی از پیش پا افتاده ترین اصول زندگی بشر در روی کره ی زمین است و اصولاً راز بقای انسانها، علاوه بر جنگ کلاسیک و فیزیکی، جنگ روانی نیز بوده است.در چند دهه اخیر که رسانه ها و اطلاعات رشد بسیار زیادی کرده اند و به قولی، انفجار اطلاعات رخ داده است، دیگر جنگ روانی یک امر عادی و پیش پا افتاده برای بقاء محسوب نمی شود، بلکه نبردی است برای تسلط بر افکار و اذهان، حال این نبرد می تواند برای برتری بر یک کلیت باشد و یا می تواند تنها برای قبولاندن چیزی جزئی در ذهن مردم باشد.

تعریف عملیات روانی:

عملیات طراحی شده ای برای انتقال اطلاعات و شاخص های انتخاب شده به مخاطبان خارجی به منظور تاثیرگذاری بر احساسات(هیجانات)، انگیزه ها، استدلال بی طرفانه و در نهایت رفتار حکومت ها، سازمان ها، گروهها و افراد خارجی است.

ضرورت طرح موضوع:

پرونده هسته ای بعنوان اصلی ترین چالش سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سالهای اخیر، مساله ای است که در طول سالهای گذشته توجه مسئولین را بخود معطوف و چاره اندیشی بمنظور مدیریت بهینه و مبتنی بر منافع ملی کشور به ماموریتی اساسی برای نظام تبدیل شده ا ست.

از میان کشورهای طرف گفتگوی ایران در قالب گروه 1+5، ایالات متحده آمریکا، مهمترین کشوری است که به دلائل گوناگون، انگیزه و تاثیرگذاری قابل تاملی بر روند این پرونده و چگونگی هدایت فضای روانی و سیاسی پیرامون این موضوع در میان متحدان و کشورهای مختلف جهان دارد. تجربه و رصد رفتارهای آمریکا در مواجهه با بحران ها و چالش های مهم پیش روی مانند: جنگ های اول و دوم با عراق، جنگ در افغانستان و لیبی، نمونه هائی هستند که واشنگتن برای بهم ریختن شرایط روانی حریف، بزرگ جلوه دادن توانمندیهای خود و کم هزینه ساختن عملیات به استفاده از تاکتیک عملیات روانی روی آورده است.

از سوی دیگر، پرونده هسته ای جمهوری اسلامی ایران بعنوان موضوعی که کلیت نظام اعم از: رهبری، دولتمردان، ساختارها و سلائق گوناگون و نیز آحاد مردم نسبت به آن حساسیت داشته و تحولات آن را رصد می کنند و از سوی دیگر، برای هر گونه توفیق در آن انسجام و اجماع جامعه مورد نیاز می باشد و بعضا تنوع دیدگاههائی در مورد شیوه مدیریت این موضوع مشاهده می گردد و لذا شرایط صحنه به گونه ای است که آمریکا، زمینه و فرصت خوبی را برای بهره گیری از عملیات و تاکتیک های روانی احساس می کند.

موضوع دیگر قابل ذکر در این موضوع، وجود گروهها و لابی های مختلف در داخل و خارج از آمریکاست که از پیشرفت مذاکرات و هر گونه توفیق در عادی سازی مشکلات فیمابین ایران و آمریکا ناخرسند بوده و فضای مانور خود را در تنش دائم بین این دو کشور می بینند و لذا برای ناکامی و بن بست در این فرآیند به هر عمل ممکن دست می زنند و لذا بخشی از ماموریت عملیات روانی آمریکا در جهت مدیریت این جبهه می باشد.

با این توضیحات در این نوشتار، مهمترین تاکتیک های عملیات روانی آمریکا در قبال موضوع هسته ای ایران بشرح زیر مورد اشاره قرار می گیرد:

تاکتیک های عملیات روانی آمریکا:

• مهندسی اخبار و ارائه اطلاعات گزینشی:

یکی از شیوه های مهم عملیات روانی آمریکا در قبل و بعد از توافق ژنو، تلاش جهت ارائه اطلاعات گزینشی و برجسته سازی بخش هائی از سند توافق ژنو بود که اهداف و منویات ذهنی آنها را برآورد ساخته و اعتبار طرف ایرانی را در خدشه دار نماید.

در این رابطه می توان به انتشار فکت شیت  (fact sheet )از سند برنامه اقدام ژنو توسط طرف آمریکائی اشاره نمود که مفاد آن بر اساس برداشت و دیدگاه خودشان تنظیم شده بود. آمریکائی ها همچنین در اقدامی دیگر متن تقریر توافق شفاهی (Non-paper) را که در حین مذاکره با طرف ایرانی تهیه و جنبه رسمیت نداشت منتشر نمودند که اقدامی مغایر با اخلاق مذاکره بود. تاثیر این اقدام به گونه ای است که برخی منابع در داخل به این اقدامات اشاره و آنرا مبنای تحلیل خود قرار می دهند.

• گنجاندن عبارات دو پهلو و تفاسیرخودخوانده: 

ارائه تفسیرهای یکجانبه از سند برنامه اقدام ژنو یکی از روش هائی است که طرف آمریکائی برای تحمیل دیدگاه خود بر کشورهای درگیر در موضوع هسته ای و وارد ساختن فشار روانی بر ایران استفاده می کند. کلیدواژه هائی مانند: برچیدن (بازکردن پیچ و مهره های تاسیسات هسته ای ایران در صورت توان)، نداشتن حق غنی سازی از مواردی است که در راستای این رویکرد مورد تاکید طرفهای آمریکائی قرار گرفته است.

مقامات آمریکائی در سطوح گوناگون اقدام به ارائه تفسیرهای مختلف در این زمینه ها نموده و خطوط قرمز ایران از جمله حق غنی سازی را که نکته کلیدی ایران در فرآینده مذاکرات می باشد را نادیده گرفته اند. این اقدام در داخل ایران انعکاس داشته و برخی، مذاکره کنندگان را به نادیده گرفتن حقوق کشور در زمینه غنی سازی متهم نموده اند.

• تضعیف روحیه و القای یاس و ناامیدی:

یکی از محورهای مهم عملیات روانی آمریکا، تلاش جهت تضعیف روحیه و بی نتیجه بخش بودن فعالیت ها و سیاست ایران در سالهای گذشته بوده است. در این رابطه، کلید واژه های زیر از سوی آنها مورد توجه و بهره برداری قرار گرفته است:

1-تحریم ها، عامل روآوری ایران به مذاکره:  هدف آمریکائی از تکرار این ادعا القاء این نکته است که روی آوری ایرانیها به میز مذاکره نه بر اساس خواسته قبلی و تمایل درونی آنها بلکه بر اساس جبر ناشی از فشار تحریم هاست و اگر این فشار و تحریم ها نبود تهران به هیچ وجه و به شکل کنونی پای مذاکره نمی آمد.

            2- وقفه و به عقب راندن فعالیت ایران برای اولین بار در 10 سال گذشته

• استعاره:

استعاره در لغت به معنای "عاریه خواستن لغتی به جای لغت دیگر و در اصطلاح، بکار بردن واژه­ای است به جای واژه دیگر با علاقه، شباهت و وجود قرینه می باشد.

کاربرد استعاره در فضای عملیات روانی، سعی طرف آمریکائی برای جا انداختن فعالیت غنی سازی ایران با هدف ساخت بمب هسته ای می باشد. این کشور تلاش دارد در فضای مذاکرات قبلی خود اینگونه وانمود نماید که آمریکا توانسته است از طریق مذاکره ایران را از دست یافتن به هدف نهائی خود که عبارت از ساخت بمب بوده باز دارد.

• تسری دادن:

یکی از مسائلی که در طول روزهای اخیر به تناوب از سوی مقامات آمریکائی تکرار و روی آن مانور داده اند، افزودن موضوعات گوناگون مانند: توان موشکی ایران، ارتباط با حزب الله ، حقوق بشر و مسائل داخلی ایران به محورهای گفتگوی ایران است. این امر تاکید بر آن دارد که مسائل جاری آمریکا با ایران تنها به موضوع هسته ای محدود نمی شود و ایران باید در مورد موضوعات مختلف دیگر که مورد ادعای آمریکا می باشد پاسخ دهد.  

تفرقه و اختلاف افکنی:

          از اصلی ترین محورهای فعالیت سیاسی، روانی و رسانه ای آمریکا و غرب، طرح موضوعات و محورهای مورد نظر خود با هدف تفرقه و اختلاف افکنی بین مسئولین مختلف جمهوری اسلامی ایران می باشد.

          از آنجا که پیگیری موضوع مهمی مانند پرونده هسته ای چالشی سنگین و خارج از توان یک دستگاه مشخص می باشد و همراهی و همدلی همه نهادها، شخصیت ها و نهادهای اثرگذار کشور را طلب می کند، هر گونه سوء تفاهم و اختلاف افکنی می تواند موضع کشورمان را در برابر رقبا تضعیف نماید.

          در این رابطه، تردید و شبهه افکنی در مورد نظر رهبری انقلاب در مورد تلاشهای دولت برای رسیدن با تفاهم با کشورهای گروه 1+5 از جمله زمینه های تلاش اختلاف افکنی غرب می باشد.

• تداوم خط فشار :

یکی از تاکتیک های عملیات روانی طرف آمریکائی، حفظ مکانیسم فشار بر ایران همزمان با فرآیند مذاکرات با ایران است، نگرانی آنها در این زمینه این است که وانشگتن با تلاش و هزینه بسیار توانسته است هم پیمانان و کشورهای مختلف را در مسیر فشار بر ایران هماهنگ نماید و این کشور از این موضع آمریکا بسیار ناراحت هستند چرا که هزینه های بسیاری برای شرکت ها و نهادهای اقتصادی آنها بابت عدم همکاری با ایران در پی داشته است. آمریکا از آن خوف دارد که اگر دیواره تحریم ها ترک بردارد و کشورها، تابوی همکاری با ایران را بشکنند در آن صورت ابزار فشار بر ایران از دست آنها خارج شده و همچنین پرستیژ و حیثیت آنها در محوریت فشار بر ایران بر باد می رود. لذا با همه وجود در مسیر حفظ خط فشار بر ایران به پیش رفته و برای موفقیت در این رویکرد از ابزارهای زیر استفاده می کنند:

1-حفظ ساختارتحریم ایران:

2-وضع تحریم های جدید مانند اقدام وزارت دارائی آمریکا در گنجاندن افراد و شرکت های جدید به تحریم ها

• تهدید و توهین:

مقامات آمریکائی به مناسبت های مختلف سیاست تهدید خود در برابر ایران را ادامه داده و همواره با تهدید و تشدید فضای مذاکراتی به این امر اشاره می کنند که آنها،  همه گزینه های خود در برابر ایران را مد نظر داشته و هیچیک از آنها از جمله گزینه نظامی را کنار نمی گذارد. 

            علاوه بر این، استفاده از ادبیات و الفاظ غیرمتعارف و خارج از نزاکت دیپلماتیک، تاکتیکی است که بر اساس روح و احساس برتری طلبانه آمریکائی ها و نشان دادن موضع بالا در برخورد با ایران و همچنین عصبانی و هیجانی ساختن مردم و مسئولین ایران مورد بهره برداری قرار می گیرد.

جمع بندی:

آنچه بعنوان محورها و چارچوب های عملیات روانی آمریکا در مورد حقوق ایران در مذاکرات هسته ای ذکر شد، اهداف و منویاتی است که طرف از طریق پیگیری آنها، بدنبال ایجاد شکاف در جامعه ایران و ایجاد خلل در کنترل روحی و روانی جامعه و مذاکره کنندگان ما دارد.

در مقابل این رفتارها، جمهوری اسلامی ایران نیز از ابزارها و امکانات متقابلی برای مواجهه با این وضعیت برخوردار است که خود می تواند دستمایه نوشتار جداگانه ای در این زمینه باشد اما بطور اجمال می توان انسجام، اجماع و وفاق ملی را مهمترین سرمایه کشور در مواجهه با این رفتارهای خصمانه و پیمودن موفقیت آمیز مسیر دشوار و پر فراز و نشیب آینده دانست.

* کارشناس ارشد مسائل سیاسی و بین المللی