توافق هسته ای به مصالحه از جانب غرب و ایران نیاز دارد

دیپلماسی ایرانی: در نشستی که فردا(سه شنبه) در وین برگزار می شود، مذاکره کنندگان ایران و شش قدرت جهانی بحث بر سر دستیابی به توافقی دراز مدت را آغاز می کنند که در مقابل احترام به حق ایران در استفاده صلح آمیز از تکنولوژی هسته ای و لغو تدریجی تحریم ها، پرسش های مربوط به برنامه هسته ای تهران را پاسخ می دهد.

در توافق تاریخی ماه نوامبر که زمینه را برای این روند فراهم کرد، دو طرف به این نتیجه رسیدند که در نهایت با برنامه های هسته ای ایران مانند هر کشور دیگر عضو پیمان منع اشاعه هسته ای که به سلاح هسته ای مجهز نیست، رفتار شود. با این حال وندی شرمن، مذاکره کننده ارشد آمریکایی به کنگره گفته است که اعتقاد دارد ایران نیازی به راکتور آب سنگین اراک و تاسیسات غنی سازی در فوردو ندارد. او اضافه کرد که ایران باید برخی از سانتریفوژهای خود را برچیند. تمامی این درخواست ها فراتر از آن چیزی است که ایران به موجب پیمان منع اشاعه هسته ای به آن ملزم است.

پافشاری آمریکایی ها بر غنی سازی صفر در ایران یکی از دلایلی است که در گذشته به شکست گفت و گو ها منجر شده است. توافق نوامبر گذشته تنها به این دلیل امکانپذیر شد که آمریکا تلاش کرد اندکی واقع بین تر باشد. یک توافق جامع هسته ای باید امتیازهایی برای هر دو طرف داشته باشد. شاید دوره ای از اقداماتی که فراتر از پیمان منع اشاعه هسته ای است برای اعتمادسازی لازم باشد. اما نمی توان از ایران انتظار داشت که برای همیشه با این اجرای این اقدامات موافقت کند.  

هر توافقی باید شامل چهار نکته اصلی باشد. نخست، راکتور آب سنگین اراک است. آمریکا و متحدان اش نگرانند که این راکتور پلوتونیوم مورد نیاز برای ساخت بمب هسته ای را تولید کند. اما ایرانیان با برچیدن این راکتور یا تبدیل آن به راکتور آب سبک مخالفت می کنند. آنها می گویند این تاسیسات برای تحقیقات مورد نیاز است و رادیوایزوتوپ هایی را تولید می کند که در درمان بیماران سرطانی کاربرد دارد. تهران می گوید هدف تولید سلاح هسته ای را دنبال نمی کند.

واقعیت این است که هم راکتور آب سنگین و هم راکتور آب سبک می توانند پلوتونیوم تولید کنند. تهران می تواند با تغییراتی در طراحی این راکتور میزان پلوتونیوم تولیدی را کاهش دهد و به این ترتیب نگرانی ها را تعدیل کند. یک جایگزین دیگر نیز این است که ایران متعهد شود سایت بازفراوری احداث نکند. سایتی که در آن پلوتونیوم از ضایعات سوخت استخراج می شود. همچنین ایران می تواند پس از خنک کردن ضایعات سوخت آن را به خارج از کشور منتقل کند.

سایت غنی سازی دوم در فوردو نیز یک مساله دیگر است. این سایت در عمیق زمین و زیر کوه های نزدیک قم احداث شده تا از حمله های هوایی در امان باشد. تا زمانی که آمریکا تهدید می کند تمامی گزینه ها، شامل گزینه نظامی روی میز است، موضوع تعطیلی فورود برای ایران به هیچ وجه مطرح نخواهد بود. اما ایران می تواند این سایت را تحت نظارت کامل آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار دهد و محدودیت هایی را در فعالیت این سایت اعمال کند.

مساله سوم،میزان سوخت غنی شده ای است که ایران تولید می کند و همچنین محل ذخیره آن. قدرت های جهانی می خواهند ایران ظرفیت غنی سازی خود را به حدود 4000 دستگاه از سانتریفوژهای نسل اول محدود کند. تا کنون ایران حدود 20000 سانتریفوژ نصب کرده که 9000 دستگاه از آنها در حال فعالیت هستند. اما نکته جالب اینجاست که تاسیسات غنی سازی که غرب می خواهد مجوز آن را اصدر کند تنها برای اهداف تسلیحاتی کارایی دارد، نه تولید انرژی. یکی از راه های پیش رو برای ایران این است که با عدم غنی سازی بیش از 5 درصد موافقت کند و تجهیزات خود را متناسب با فعالیت صلح آمیز هسته ای، سر و سامان دهد.  

موضوع آخر مربوط به نظارت های بین المللی است. برای حل نگرانی ها در مورد ماهیت نظامی برنامه هسته ای ایران، تهران می تواند برای دوره ای محدودی به آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه دهد فراتر از الزامات ان پی تی، به سایت های هسته ای دسترسی داشته باشد. به عنوان بخشی از این توافقنامه، ایران با محدودیت موقت در برنامه های هسته ای و بازرسی های مضاعف موافقت می کند. در مقابل؛ قدرت های جهانی باید به حق تهران برای بهره مندی از تکنولوژی صلح آمیز هسته ای احترام بگذارند که شامل غنی سازی است. پس از اینکه پایبندی ایران به تعهدات اش به اثبات رسید- روندی که سه تا پنج سال به طول می انجامد- آنها باید تمامی تحریم های مرتبط با برنامه های هسته ای ایران را لغو کرده و پرونده ایران را از شورای امنیت سازمان ملل خارج کنند و همچنین روابط ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز عادی سازی شود.

برخی مقامات در واشینگتن و تهران احساس می کنند طرف مقابل در حال فریبکاری است و در مورد چشم انداز مذاکرات جدید دچار تردید هستند. تعدیل این نگرانی ها و تردید ها به مصالحه نیاز دارد و این مصالحه نباید تنها از جانب ایران باشد.  

*سخنگوی سابق تیم مذاکره کننده هسته ای ایران

منبع: فایننشال تایمز/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: دوشنبه 28 بهمن 1392/ باز انتشار: شنبه 3 اسفند 1392