اشغال الانبار؛ فرصت‌ها و تهدیدها؟

گروه بین الملل برهان - احمد جرفی*: منازعات خشونت بار جریان های تکفیری منطقه سرانجام از سوریه به عراق تسری یافت. گروه تروریستی «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) کنترل بعضی از شهرهای استان الانبار عراق را در روزهای گذشته به دست گرفته است. گروه های تروریستی پس از تجربه ی چندین شکست در سوریه و مواجهه با بحران «تفرقه» و «جنگ» بین خود، این بار غرب عراق را هدف گرفته اند تا با تصرف آن، اولاً تجدید قوایی نمایند و از سوی دیگر، از جبهه ی شرقی دولت عراق و شام در آغازین روزهای سال 2014 رونمایی کنند.

 

علی رغم نگاه بدبینانه ی برخی تحلیل گران و محافل سیاسی به نتایج تحولات امروز عراق، به نظر می رسد اقدام گروه های تروریستی در حمله به الانبار و اشغال بخشی از این استان در کنار ارسال علائم شدیداً هشداردهنده به آمریکا و غرب، در نهایت تأثیر مثبتی بر نگاه آن ها (غربی ها) در بحران سوریه خواهد داشت. این حادثه می تواند در سطحی کوچک تر در قیاس با 11 سپتامبر، موضع آمریکا را نسبت به کارکرد گروه های این چنینی تغییر دهد. این اقدام القاعده زنگ خطر جدی را برای آمریکایی ها به صدا درآورده است؛ چرا که تهدیدی ملموس را متوجه عراق و در آینده، افغانستان می کند.

 

این تحلیل به دنبال ارزیابی تأثیر اشغال الانبار بر روی نگاه آمریکا نسبت به بحران سوریه و گزینه ها و فرصت های ناشی از آن است.

 

واقعیت این است که حمله ی گروه های تکفیری القاعده به عراق و تصرف برخی شهرهای آن می تواند بر رویکرد امنیتی سیاسی آمریکا نسبت به بحران سوریه تأثیر بگذارد. لذا این حمله را می توان بزرگ ترین اشتباه راهبردی القاعده پس از شروع انقلاب های عربی دانست؛ چرا که تحولات اخیر بیش از پیش تهدیدات واقعی و ملموس فضا دادن به گروه های تروریستی را بر ثبات و امنیت منطقه ای خاورمیانه و منافع آمریکا آشکار می کند.

 

به نظر می رسد این بحران می تواند حداقل دو تأثیر بر سیاست های منطقه ای آمریکا داشته باشد: اول تجدید نظر نسبی واشنگتن در حمایت از مخالفان مسلح تروریست دولت سوریه و دیگری اعلام هشدار جدی به آمریکا در خصوص احتمال تکرار این سناریو در افغانستان پس از خروج نیروهای آمریکایی. هم زمان، این اتفاق دو گزینه را فراروی تصمیم سازان سیاست خارجی آمریکا قرار می دهد؛ یکی اعمال فشار جدی روی متحدان منطقه ای خود که حامیان اصلی گروه های بنیادگرا در سوریه هستند و دیگری فراهم شدن فضای مناسب برای افزایش همکاری ها و تعاملات واشنگتن با کشورهایی همچون ایران در منطقه که از ابتدا با سیاست های گروه های افراطی در منطقه مخالفت داشته است و نسخه ای معتدل و صلح مند از اسلام را در مقابل اسلام رادیکال و خشونت آمیز جریان های سلفی و تکفیری ارائه می دهد.

 آمریکا از ابتدای بحران سوریه، رویکردی مرکب از فشار و تردید را نسبت به این بحران در پیش گرفته است. عامل اصلی تردید آمریکا نیز سوای از جنبه های دیگر بحران سوریه، ابهام نسبت به آینده ی سیاسی سوریه و ماهیت مخالفان مسلح دولت سوریه بوده است. لذا اتفاقات اخیر عراق، تردید و ابهام آمریکا را در خصوص بحران سوریه بیشتر و پیچیده تر هم خواهد کرد و از سوی دیگر، موضع متحدان منطقه ای دولت سوریه را در خصوص بحران سوریه در کنفرانس ژنو (مونترو) 2، تقویت خواهد نمود. این مسئله حتی می تواند موجب کاهش فشار آمریکا بر دولت بشار اسد هم بشود (به واسطه ی تبعات احتمالی به قدرت رسیدن نیروهای تندرو در سوریه روی کشورهای همسایه، از جمله عراق و لبنان و منافع آمریکا در خاورمیانه).

 

نکته ی دیگر این است که اگر آمریکا در راهبرد امنیتی سیاسی خود نسبت به القاعده و بحران سوریه تجدید نظر ننماید، باید منتظر اتفاقات مشابهی در افغانستان نیز باشد. گروه های افراطی و تندرو در سال های اخیر و از خلال بحران سوریه، تجربیات جدیدی به دست آورده اند و اعتمادبه نفس زیادی نیز پیدا کرده اند. غلبه ی نگاه ایدئولوژیک نیز نشان می دهد آن ها صرفاً به عراق و سوریه راضی نیستند. این گروه ها در سال های اخیر، ارتباطات قوی و شبکه ای گسترده ای با برخی دولت ها و بازیگران عربی و غربی پیدا کرده اند و در نبرد با دولت سوریه از ملیت های گوناگون در کنار هم هستند که این امر روی جذب نیرو و افزایش دامنه ی انتخاب های آن ها در این عرصه تأثیرات عمیقی گذاشته است.

 

به نظر می رسد اگر تروریست ها برخورد جدی از سوی غرب و آمریکایی ها نبینند، با انتقال این تجربیات به کشورهایی همچون افغانستان (که پتانسیل بالایی دارند)، باید شاهد انتقال قدرت از دولت قانونی افغانستان به گروه های بنیادگرا باشیم.

 

 آمار و ارقام نشان می دهد افراط گرایی در منطقه، پس از لشکرکشی آمریکا به افغانستان و عراق، تشدید شده است. برای نمونه، در سال 2013، بیش از هشت هزار شهروند عراقی به خاطر اقدامات تروریستی و فرقه ای جان باختند. لذا گزینه ی فوری و اضطراری برای مبارزه با این معضل امنیتی جهانی، قطع حمایت های مالی، اطلاعاتی، لجستیکی و... برخی دولت های منطقه از گروه های افراطی است و هیچ کشوری همچون آمریکا، امکان اعمال فشار جدی بر متحدان خود در منطقه برای دست برداشتن از حمایت از این تروریست ها را ندارد. گزینه ی دیگر، افزایش همکاری ها میان کشورهای معتدل منطقه است که نسخه ای اعتدال گرایانه از اسلام را در منطقه پیگیری می نمایند.

 

به نظر می رسد افزایش تهدیدات تکفیری های تروریست در منطقه می تواند فرصت خوبی برای افزایش همکاری های بین المللی جهت مبارزه با بزرگ ترین تهدید علیه صلح و امنیت جهانی و تجدید نظر آمریکا نسبت به سیاست های خود در قبال بحران سوریه باشد.(*)