دیپلمات های ایرانی و آمریکایی در ویلای لوکس سلطان قابوس

دیپلماسی ایرانی: اواخر فوریه گذشته، پس از مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 در آلماتی، پایتخت قزاقستان( 26 و 27 نوامبر)، دو عضو تیم مذاکره کننده هسته ای آمریکا به طور محرمانه به عمان سفر کردند و در یک ویلای ساحلی به دو مقام آمریکایی دیگر محلق شدند که از واشینگتن آمده بودند.

ویلیام برنز، معاون وزیر خارجه آمریکا و جیک سالیوان، مشاور معاون امنیت ملی اوباما، از واشینگتن به مسقط رفتند و پانیت تالوار، مشاور ایران کاخ سفید و رابرت آینهورن، مشاور کنترل تسلیحاتی وزارت خارجه آمریکا نیز پس از مذاکرات هسته ای آلماتی به آنها پیوستند.

در نخستین روزهای ماه مارس، مقامات آمریکایی در ویلای ساحلی سلطان قابوس، پادشاه عمان در مسقط اقامات کردند که به ترتیب دادن ملاقات های بی سر و صدا برای مقامات آمریکایی و ایرانی به دور از غوغای رسانه ای مشهور است.

در عمان، مقامات آمریکایی به طور محرمانه با هیات ایرانی به ریاست علی اصغر خاجی، معاون وزیر خارجه ایران ملاقات کردند. خاجی که سپس معاون اروپا آمریکای وزارت خارجه بود، پیش تر در سال های 2008 تا 2012، نماینده ایران در مقر اتحادیه اروپا در بروکسل بود. او در بروکسل، سعدی جلیلی، مذاکره کننده سابق هسته ای ایران را در ضیافت شامی همراهی کرد که از سوی خاویر سولانا، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ترتیب داده شده بود. در مارس 2009 نیز خاجی نخستین مقام ایرانی بود که پس از نزدیک به سه دهه با ناتو ملاقات کرد و در مورد افغانستان رایزنی هایی انجام داد. او پس از اینکه در سال 2012 به عنوان معاون وزیر خارجه انتخاب شد از ظرفیت خود به عنوان یک دیپلمات آشنا به امور آمریکا و اروپا استفاده کرد و روابط نزدیکی با مقامات سوئیس داشت. مقاماتی که در غیاب روابط رسمی ایران و آمریکا نقش حافظ منافع آمریکا در ایران را دارند. البته خاجی در میان ناظران غربی امور ایران چهره ای شناخته شده نبود.

هم خاجی و هم برنز و هم میزبانان آنها در عمان اجازه ندادند نشست محرمانه آنها در ماه مارس به رسانه ها درز کند. برنز که دومین دیپلمات عالی رتبه آمریکایی به شمار می رود در چهار روز نخست ماه مارس در نشست های وزارت خارجه غیبت داشت و هیچ توضیحی نیز در این زمینه ارایه نشد.وزارت خارجه ایران نیز در این زمینه خبری منتشر نکرد. هر چند که خاجی در 7 مارس به سوئیس رفت و این خبر از سوی وزارت خارجه سوئیس اعلام شد. در هفته بعد نیز سخنگوی وزارت خارجه ایران به عمان رفت که خبر آن رسانه ای شد.

مقامات آمریکایی مطلع از این نشست های محرمانه می گویند در تمامی این مذاکرات پنهانی، مقامات تیم آمریکایی در ویلای لوکس سلطان قابوس اقامات داشتند و این مذاکرات نیز در همین ویلا انجام می شد که تحت کنترل دولت قرار داشت تا هیچ خبری به رسانه ها درز پیدا نکند. با این وجود مشخص بود که تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران پیشرفت زیادی در این مذاکرات انجام نمی شود، هر چند که امکان این پیشرفت وجود داشت. به گفته منابع آگاه پس از ملاقات ماه مارس، نشستی هم برای ماه می برنامه ریزی شده بود که ایران با آن موافقت نکرد.این مقامات مطلع می گویند این مذاکرات باوجود پیشرفت اندک، مفید بودند و زمینه هایی برای درک مشترک فراهم کردند.

عمان، آمادگی ایران را به آمریکا خبر داد

عمانی ها پیش از روی کار آمدن دولت باراک اوباما، آمریکایی ها را تشویق می کردند با ایران وارد گفت و گوی مستقیم شوند و به طور متداول به مقامات آمریکایی در مورد موضع تهران در این زمینه گزارش می دادند. وزیر خارجه عمان- یوسف بن علوی- کشورش را به عنوان یک سامان دهنده و مسیر برای هرگونه مذاکرات ایران و آمریکا – البته به طور محرمانه- پیشنهاد داد. اسناد ویکلیلیکس حاکی از آن است که ریچارد اشمیرر، سفیر آمریکا در عمان در 7 دسامبر 2009 در نامه ای برای واشینگتن به این موضوع اشاره کرده بود. از سوی دیگر گری گرپو، سفیر قبلی آمریکا در عمان نیز در آوریل 2009 به واشینگتن اطلاع داد که وزیر فرهنگ عمان که مدت ها نماینده ویژه قابوس در مورد ایران بود، می گوید ایران آماده مذاکره محرمانه با آمریکا البته در سطح پایین است. وزیر فرهنگ عمان به نماینده آمریکا گفت ایرانیان آماده اند و می خواهند مذاکرات را آغاز کنند و آمریکا نباید وقت را تلف کند. او به نماینده آمریکا توصیه کرد واشینگتن از ابزارهای تعاملی خود در قبال تهران استفاده کند، چرا که ابزارهای تعاملی آمریکا در مقابل ایران بیش از ابزارهای تهران در مقابل واشینگتن است.

اما تلاش های دولت اوباما برای گفت و گوی مستقیم ایران تحت تاثیر انتخابات ریاست جمهوری سال 88 در ایران قرار گرفت. در ماه اکتبر 2009، برنز و جلیلی ملاقاتی دوجانبه در حاشیه مذاکرات هسته ای ژنو داشتند که طرح تبادل سوخت هسته ای در آن پیشنهاد شد. اما ایران سپس از این توافق پا پس کشید زیرا سطح انتقادهای داخلی در مورد آن بسیار بالا بود.

به این ترتیب آمریکا و اروپا سال های 2009 و 2010 را صرف راضی کردن شرکای شان برای افزایش تحریم ها علیه ایران کردند، تا تهران را پای میز مذاکره بازگردانند. برنز در دسامبر 2009 به وزیر خارجه چین گفت که هیچ رئیس جمهوری در آمریکا در 30 سال گذشته به اندازه اوباما برای تعامل با ایران تلاش نکرده است. اما آمریکا از اینکه ایران پا پس می کشد خسته شده است. به گفته برنز، طرح تبادل سوخت می توانست یک اقدام اعتماد ساز باشد که ایران با نپذیرفتن آن، واشینگتن را ناامید کرد.

در این شرایط مذاکرات هسته ای ژانویه 2011 در حالی برگزار شد که برنز چهره ای در هم کشیده داشت و سعید جلیلی نیز از سردرد گلایه می کرد  و در بخش قابل توجهی از این نشست حاضر نشد و با برنز هم ملاقات نکرد. از آن پس گفت و گو ها برای بیش از یک سال متوقف شد و تا آوریل 2012 از سر گرفته نشد.

تحولات پس از انتخاب روحانی

اما  عمانی ها همچنان برای برقرار کردن دیالوگ بین ایران و آمریکا اصرار کردند و سرانجام این صبر آنها به نتیجه رسید. در سال 2011 و 2012، تالوار و سالیوان دست کم در دو مذاکره محرمانه مقدماتی با ایرانیان شرکت کردند که عمانی ها تدارک آن را دیده بودند. آنها می خواستند ببینند آیا راهی برای برقراری کانال دوجانبه با ایران وجود دارد یا خیر.  این نشست های مقدماتی شامل یک مذاکره در 7 جولای 2012 در عمان بود که به گزارش آسوشیتدپرس، برنز در آن شرکت نداشت. تالوار، ماه گذشته به کمیته روابط خارجی آمریکا گفت: من یکی از اعضای تیمی بودم که با ایران مذاکراتی مقدماتی در مورد پیشرفت گفت و گو های هسته ای انجام دادیم. ما تابستان گذشته با ایرانیان در عمان ملاقات کردیم و دیدار دیگری نیز در مارس سال جاری داشیتم.وی افزود:من درآن زمان دریافتم که ایرانیان نمی توانند در مورد مذاکرات هسته ای پیش بروند. اشاره او به نشست مارس 2013 در عمان بود که در آن برنز و خاجی شرکت کردند. اما روابط محرمانه ایران و آمریکا پس از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور متحول شد و پس از تبادل نامه ها بین روحانی و اوباما در ماه آگوست، روند رو به رشد سریعی به خود گرفت. به گفته تالوار، ایرانیان و روحانی درآن زمان حرکت رو به جلو با آمریکا را پذیرفتند. به این ترتیب روند مذاکرات دوجانبه با ایرانیان شتاب گرفت و زمینه برای توافق هسته ای ژنو هموار شد.

از زمان آغاز به کار دولت روحانی دست کم 5 مذاکره محرمانه دو جانبه بین ایران و آمریکا انجام شده است. محل این مذاکرات عمان، نیویورک و ژنو بوده است. اما در حالی که برنز همچنان ریاست هیات آمریکایی را بر عهده داشته است، خاجی جای خود را به مجید تخت روانچی، معاون جدید اروپا آمریکای وزارت خارجه داده است. گاهی نیز در این مذاکرات عباس عراقچی معاون امور حقوقی وزارت خارجه ایران و عضو تیم مذاکره کننده هسته ای حضور داشته است.

برنز، روانچی و تیم های شان برای نخستین بار در ماه آگوست در عمان ملاقات کردند. سپس دست کم دو بار در ماه سپتامبر در نیویورک دیدار کردند که به مکالمه تلفنی اوباما و روحانی و دیدار دوجانبه جان کری و محمد جواد ظریف، وزرای خارجه آمریکا و ایران منجر شد. آنها سپس یکدیگر را در عمان ملاقات کردند و دو مذاکره دوجانبه دیگر نیز در آستانه و حین توافق هسته ای ژنو، برگزار شد.

چشم انداز مذاکرات

تحلیگران در مورد چشم انداز این گفت و گو های محرمانه می گویند این اهمیت دارد که توافق هسته ای به دست آمده در بازه زمانی یک ساله به توافقی جامع تبدیل شود. گری سیمور، کارشناس امور ایران بر این باور است که مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا برای حل مساله هسته ای حیاتی است به خصوص در شرایط حساس حال حاضر.

این درحالی است که وندی شرمن، مذاکره کننده ارشد هسته ای آمریکا به زودی در حال عزیمت به ژنو است تا به مذاکرات هسته ای عراقچی و معاون کاترین اشتون ملحق شود. او احتمالا مذاکراتی دوجانبه با عراقچی خواهد داشت. از سوی دیگر در شرایطی دیپلمات های تهران و البته واشینگتن می کوشند همچنان مذاکرات محرمانه دوجانبه را تایید نکنند، برخی مقامات جمهوری اسلامی به طور تلویحی آن را تایید می کنند.  علی اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری اخیرا اعلام کرده است که باید با تک تک اعضای گروه 1+5 به طور مستقیم گفت و گو کرد. آینهورن نیز می گوید به نظر می رسد ایرانیان تعلیق در مذاکرات دوجانبه را کنار گذاشته اند و در حال حاضر برای مذاکره با آمریکا راحتی بیشتری احساس می کنند. از سوی دیگر مقامات تهران به خوبی در داخل ایران این موضوع را توجیه کرده اند که مذاکره با آمریکا بر سر مساله هسته ای به نفع کشور است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: پنجشنبه 19 دی 1392/ باز انتشار: دوشنبه 23 دی 1392