مهمترین رویداد ژئوپولتیکی 2014 چه خواهد بود؟

دیپلماسی ایرانی: پیش بینی اینکه چه رویداد ژئوپولتیکی سال نو میلادی را متاثر می سازد، دشوارو در عین حال وسوسه انگیز است. موارد زیادی برای گمانه زنی وجود دارد: شاید چین و ژاپن بر سر جزایری که مدت هاست ادعای مالکیت آن را دارند،  رو در روی یکدیگر قرار گیرند. از سوی دیگر بنیادگراهای اسلامی پایگاه های جدیدی را در مالی، لیبی و سوریه ایجاد می کنند. در ترکیه نیز احتمالا روند دو قطبی سازی تشدید می شود و این کشور قادر نخواهد بود که تا چند سال آینده نقشی که برای آن برنامه ریزی کرده بود را در سیاست های منطقه ای ایفا کند. ناسیونالیست ها و احزاب راست در اروپا قدرت بیشتری می گیرند. باراک اوباما نیز با تصمیم خود در مورد پذیرش یا رد پروژه خط لوله نفت از کانادا به خلیج مکزیک، بازارهای انرژی جهان را تحت تاثیر قرا می دهد. در صورتی که شاه عربستان از دنیا برود – او امسال 90 ساله می شود- عربستان سعودی با  جدال بر سر تصاحب قدرت مواجه می شود.

با این حال مهمترین تغییر ژئوپولتیکی سال 2014، تعدیل تنش ها بین ایران و ایالات متحده خواهد بود. این روند با توافقنامه تاریخی آغاز شد که دو کشور در ماه نوامبر امضاء کردند. این نخستین باری است که توافقنامه ای امضاء می شود که ماهیت صلح آمیز برنامه های هسته ای ایران را تضمین و در مقابل از بازگشت دوباره ایران به جامعه جهانی استقبال می کند.

هر دو چهره اصلی موثر در این مصالحه یعنی جان کری، وزیر خارجه آمریکا و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران برای فروختن این توافق هسته ای به تندروهای داخلی دچار مشکل هستند. تندروهای ایرانی در مورد برقرار شدن آشتی بین ایران و آمریکا نگرانند. این امکان وجود دارد که شماری از ایرانیان که در سال های اخیر از کشور خارج شده اند، پس از لغو تحریم ها به ایران بازگردند و با کمک به توسعه ملی قشر متوسط جامعه را وسیع تر کنند. زخیم تر شدن این قشر در جامعه بنا بر برخی دلایل برای تندروها نگران کننده است.

از سوی دیگر شاهین های آمریکایی نیز به مصالحه تمایلی ندارند. برخی اعضای کمیته روابط خارجی آمریکا به شدت از کری به دلیل توافق هسته ای با ایران انتقاد می کنند. گروهی نیز به دنبال راهی برای سد کردن راه از سرگیری روابط تهران – واشینگتن هستند.

اما در نهایت تندروها شکست می خوردند. چهره های کلیدی در تهران و واشینگتن می دانند که از سرگیری روابط منافع استراتژیکی برای هر دو کشور به همراه دارد. این یک موقعیت کلاسیک برد – برد است. ایران راهی برای خارج شدن از ایزوله بین المللی می یابد و از تحریم ها خلاص می شود. ایالات متحده نیز یک ایران غیر هسته ای را تضمین می کند و یک شریک ارزشمند در مبارزه با تندروهای سنی می یابد که در سوریه، لبنان، عراق و افغانستان فعالیت دارند.

این در حالی است که نمی توان نقش شرکت های بزرگ در آمریکا در روند آشتی تهران – واشینگتن را نادیده گرفت. این شرکت ها فرصت های زیادی را در ایران مشاهده می کنند. شرکت های نفتی ایران نیز از آشتی با آمریکا سود می برند. برای شرکت های هوانوردی و صنایع دارویی نیز این فرصت مغتنم است و آنها بااشتیاق فراوانی برای ازسرگیری روابط تهران – واشینگتن لابی می کنند.

البته چشم انداز آشتی ایران و آمریکا تا حدود زیادی به روحیه و احساس دو طرف بستگی دارد. ایران و ایالات متحده سال هاست که روابط سرد و خصمانه ای دارند که غلبه بر آن دشوار است. اما در سال 2014 خشمی که دو کشور نسبت به هم دارند بر مبنای یک منطق استراتژیک تعدیل خواهد شد.

عربستان سعودی و اسرائیل به شدت برای مانع تراشی در این زمینه تلاش می کنند. بسیازی از اعضای کنگره آمریکا به لابی اسرائیل وابسته اند. اما آنها 40 سال قبل نیز علیه ازسرگیری روابط آمریکا و چین لابی کردند که روابط امروز واشینگتن – پکن، حاکی از شکست آنهاست.

زمانی که آمریکا با دراز کردن دست دوستی به سوی چین، جهان را شگفت زده کرد، دو متحد کلیدی واشینگتن یعنی ژاپن و تایوان دست به کار شدند. در مقابل آمریکا با تضمین های امنیتی و نظامی برای این کشورها تلاش کرد آنها را راضی کند. هرچند آنها مجاب نشدند اما در نهایت ایالات متحده توانست هدف خود را در مورد چین پیش ببرد.

چین در دهه 1970 میلادی موقعیتی مشابه ایران امروز داشت. چین با وجود سابقه تاریخی، فرهنگی و نفوذ خود، از جهان جدا شده بود. این ایزوله همواره مخرب بود.

این در حالی است که اسرائیل و ایران با وجود تفاوت های آشکار ، شرکایی عقلانی هستند. نبرد با تهدید های مشترک در عراق و جماهیر شوروی سابق نمونه ای از این شراکت است. امروز نیز رادیکالیسم اسلامی یک تهدید مشترک به شمار می رود. از سوی دیگر تردید مشترکی در مورد اعراب وجود دارد. در صورتی که سال 2014 سالی باشد که در آن ایالات متحده روابط عادی با ایران برقرار می کند ، اسرائیل نیز می تواند این الگو را دنبال کند، البته زمانی پس از به سر رسیدن دوره نخست وزیری بنیامین نتانیاهو.

تصور آینده سیاست های خاورمیانه پس از ازسرگیری روابط ایران و آمریکا وسوسه انگیز است. نخست، توافق هسته ای مقدماتی با ایران باید به یک توافق دایمی تبدیل شود که به تحریم های بین المللی علیه ایران پایان دهد و صلح آمیز بودن برنامه های هسته ای ایران را تضمین کند. در سال 2014، پیشرفت خوبی در این زمینه حاصل خواهد شد. دشمنان صلح در تهران و واشینگتن نیز قادر نخواهد بود این روند را متوقف کنند.

این سال ژئوپولتیکی در ماه دسامبر با اعطای جایزه صلح نوبل به پایان می رسد. مانند همیشه نامزدهای منتخبی برای دریافت این جایزه معرفی می شوند مانند ادوارد اسنودن تا پاپ فرانسیس. اما اگر بین تهران و واشینگتن صلح برقرار شود، کری و ظریف استحقاق دریافت این جایزه را خواهند داشت.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: سه شنبه 17 دی 1392 / باز انتشار: شنبه 21 دی 1392