کنگره امریکا مدّعی جدید و غایب برنامه هسته ای ایران

نویسنده: احسان مصباح

دیپلماسی ایرانی: تقریبا ده سال از توافق نامه سعدآباد میان سه کشور اصلی اتحادیه اروپا و ایران در مورد توافق هسته ای می گذرد. در آن توافق نامه ایران توانست با جلب نظر اروپا به سمت خود، آن­ها را به طور نسبی درباره این موضوع از ایالات متحد امریکا دور کند که پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت نرود. کار اختلاف میان امریکا و سه کشور اروپایی تا جایی پیش رفت که جک استراو و دومینیک دوویلپن وزاری خارجه بریتانیا و فرانسه قول وتوی پیشنهاد امریکا برای مطرح شده پرونده ایران در شورای امنیت را به ایران دادند. اما این موفقیت بزرگ ایران در طول عمر خود به تدریج رنگ باخت، چرا که در طول زمان امریکا توانست نظر سه کشور اروپایی را به سمت خود جلب کند و نهایتاً در همان دوران ریاست جمهوری خاتمی و مدیریت روحانی بر مذاکرات هسته ای عملاً توافق نامه سعدآباد از میان رفت. در دوران مدیریت لاریجانی بر مذاکرات هسته ای ایران با 180 درجه چرخش، در مذاکرات رو به شرق آورد و حتّی در تصمیمی شگفت ­انگیز کشورهای عدم تعهد را طرف مذاکره خود کرد. در ادامه جمهوری اسلامی با برزیل، آفریقای جنوبی و ترکیه به عنوان طرف­ های مذاکره به گفتگو پرداخت. این مذاکرات یا راه به جایی نبردند و یا حتّی بعد از توافق به شکست انجامیدند. در تمام این تغییرات طرف گفتگو یک امر مشترک وجود داشت: غیبت مدّعی اصلی برنامه هسته ای ایران یعنی امریکا. نهایتاً ایران توانست به تصمیمی بینابینی برسد بدین معنا که هم متحدان نسبی خود یعنی روسیه و چین، هم سه کشور اصلی اتحادیه اروپا، یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا و هم مدّعی اصلی برنامه هسته ای خود یعنی ایالات متحد را طرف گفتگو و مذاکره خود کند. بعد از کش و قوس­ های فراوان و سرانجام بعد از تغییرات صورت گرفته در مدیریت اجرایی در ایران، توافقی تاریخی بین دو طرف به وجود آمده است.

آیا اراده دو طرف مذاکره برای رسیدن به توافق این توافق را از خطر شکنندگی می­ رهاند؟ آیا طرف سوم دیگر و خارج از گود مذاکراتی وجود دارد که بتواند بی ­ثباتی و مرگ تدریجی این توافق را رقم زند؟ آیا حضور مدّعی اصلی برنامه هسته ای ایران در این مذاکرات و امضا آن بر توافق نامه کافی است؟

تلاش برخی از سناتورهای کنگره امریکا در یک ماه گذشته نشان می­ دهد که کنگره امریکا می­ تواند این طرف سوّم و خارج از گود مذاکرات باشد. در یک ماه گذشته دو تلاش کنگره برای تصویب قانونی در مورد تحریم بیشتر ایران، حتّی با احاله زمان اجرایی شدن آن به بعد از مهلت شش ­ماه توافق نامه، با دخالت وزارت خارجه امریکا، توصیه­ های اوباما و شاید مسائل حزبی مسکوت ماند و شکست خورد. اما هم ­اکنون طرحی در سنا مطرح شده است که فراتر از توافق نامه هم به مسأله «دخالت ایران در تروریسم» و «برنامه موشکی ایران» می­ پردازد و هم نقطه حل مسأله هسته ای ایران را نبود چرخه سوخت می ­داند. همچنین دولت ایالات متحد امریکا را مکلّف می ­کند در صورت حمله اسراییل به ایران از آن حمایت به عمل آورد. این طرح در صورت تصویب نهایی، رئیس جمهور امریکا را مکلّف به ارائه گزارشی ماهانه به کنگره در مورد برنامه هسته ای و موشکی ایران می ­کند و عدم تحریم بیشتر را منوط به فقدان گزارش منفی رئیس جمهور امریکا در مورد غنی ­سازی در هر سطح، عدم همراهی ایران در تروریسم و عدم آزمایش موشکی با برد بیشتر از 500 کیلومتر می­ کند. مسأله بیشتر این است که حمایت سیزده تن از بیست و شش نفر حامی این طرح سناتورهای دموکرات هستند.

توافق ایران با گروه 5+1 یادآور توافق سعدآباد است. موفقیت ایران در جدایی نسبی اروپا از امریکا در سال 1382 را می ­توان با موفقیت ایران در جدا کردن مدیریت اجرایی ایالات متحد از بازهای این کشور و پذیرش حق غنی­ سازی در توافق اخیر و حتی پذیرش این حق از سوی اوباما در سخنرانی در یک لابی طرفدار اسراییل برابر دانست. همچنین، قول تاریخی وزاری خارجه بریتانیا و فرانسه در وتوی امریکا در مطرح کردن پرونده ایران در شورای امنیت در سال 1382 قرینه ­ای برای پیام تاریخی کاخ سفید به سنای امریکا مبنی بر این است که اگر طرح آن ­ها به قانون مبدّل شود با وتوی رئیس جمهور مواجه خواهد شد. اما این شباهت روی منفی هم دارد. همانطور که در توافق سعدآباد غیبت مدّعی اصلی سرانجام به دور شدن طرف ­های مذاکره کننده از ایران منجر شد، این احتمال وجود دارد که نهایتاً کاخ سفید توانایی کنترل کنگره را نیابد. وتوی ریاست جمهوری آخرین برگ تیم اجرائی ایالات متحد امریکا در برابر کنگره است و حتی اگر این طرح اخیر سنا نتواند دو سوم آرا را کسب کند تا از سد وتوی رئیس جمهور بگذرد، زمان برای ارائه طرح ­هایِ دارای حامیان بیشتر وجود خواهد داشت تا توافق هسته ای را بی­ثبات کند.

چاره کار در چیست؟ ایران چگونه می ­تواند به سهم خود باعث شود تا این اتفاق ناخوشایند رخ ندهد؟ یکی از روش­ ها می­تواند کم کردن فرصت برای طرف مقابل، یعنی کنگره امریکا، باشد. دیپلماسی عمومی و قوی و اجازه برای باز شدن مسیرهای دیپلماسی خط دو از یک سو و ندادن بهانه ­های حقوق بشری و حتی انجام چند مورد از اعمالی که موضع حقوق بشری ایران را با توجه به معیارهای متعارف تقویت کند.

روش دیگر می ­تواند باز کردن راه تعامل با این مدّعی جدید برنامه هسته ای باشد. همانطور که ایران نهایتاً چند سال بعد از توافق سعدآباد و انجام مذاکرات و دیپلماسی با طرف ­های مختلف تن به مذاکره با امریکا داد، از هم ­اکنون باید به نحوی به تعامل با کنگره امریکا دست بزند. تقویت لابی بالقوه ایرانی در امریکا، تعاملات بین قوای مققنه دو کشور، و حتی اطمینان خاطر دادن به برخی از سناتورهای مخالف توافق اخیر، اگر با دقت و سرعت انجام شود می ­تواند در ادامه تا حدّی جلوی طرف جدید غایب را برای بی ­ثبات کردن توافق نامه بگیرد.