افزایش تردید ها با درک عمیق تر از توافق ژنو

دیپلماسی ایرانی: سه هفته پس از اینکه باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا از توافق تاریخی بر سر تعلیق برنامه های هسته ای ایران به مدت شش ماه استقبال کرد،حال و هوای مقامات آمریکایی در مورد دور بعدی مذاکرات از چهره هایی بشاش و قبراق به صورت هایی غمگین و حتی افسرده تغییر کرده است.وندی شرمن ، مذاکره کننده ارشد آمریکا در مذاکرات هسته ای می گوید شانس موفقیت مذاکرات را بیش از 50 -50 نمی داند. همان توصیفی که اوباما هفته گذشته داشت. به گفته وی مقامات آمریکایی در مورد اینکه ایران درخواست های غرب را بپذیرد ، بسیار دچار تردید هستند.

به گزارش لس آنجلس تایمز، این تغییر نتیجه درک فزاینده ای است که نسبت به امتیازهایی ایجاد شده که هر طرف باید برای دستیابی به توافق نهایی بر سر مجادله هسته ای ایران ارایه کند. مجادله ای که یک دهه از عمر آن می گذرد و در طول این سال ها غرب همواره نگران تسلیحاتی بودن برنامه های هسته ای ایران بوده و در مقابل تهران نیز درخواست لغو تحریم ها را داشته است.

اکنون مشکل ظهور کرده است. مذاکرات فنی در وین که به منظور اجرای توافق مقدماتی برگزار شد، به دنبال واکنش تهران به اضافه شدن نام 19 شخص حقیقی و حقوقی به فهرست تحریم های خزانه داری آمریکا در پنجشنبه گذشته نیمه کاره رها شد.

روز یکشنبه، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران به سی بی اس گفت: ناخرسندی ایران در مورد این اقدام آمریکا به توقف مذاکرات منجر نمی شود. او گفت این روند نمرده و مذاکرات ادامه دارد ، زیرا به نفع همه است.

حتی پیش از وقفه ایجاد شده در روز پنجشنبه نیز کارشناسان در حال جدال بر سر طراحی گام های بعدی بودند که بسیار پیچیده اند:  ذخایر اورانیوم غنی شده با خلوص متوسط ایران و تعلیق اغلب بخش های فعالیت غنی سازی در مقابل دسترسی ایران به 4 میلیارد و 200 میلیون دلار اموال بلوکه شده در بانک های خارجی و تعدیل تحریم ها در بخش پتروشیمی و صادرات خودرو.

تدوین یک توافقنامه جامع که برای تمامی کانون های قدرت سیاسی در ایران و واشینگتن و البته انگلیس، چین، فرانسه ، آلمان و روسیه راضی کننده باشد،فراتر از یک چالش است. هرچند که اکنون مرزهای این توافق احتمالی مشخص است.

دیوید آلبرایت، بازرس سابق تسلیحاتی آژانس بین المللی انرژی اتمی که اکنون ریاست موسسه غیر حزبی علوم و امنیت بین المللی در واشینگتن را بر عهده دارد، می گوید: اکنون می توانیم تمامی مسائل اصلی مطرح در توافق نهایی را شناسایی کنیم. اما این به معنی این نیست که می توانیم آنها را حل کنیم.

به گفته وی، زمانی که مذاکرات در ماه آینده از سر گرفته شوند، نمی دانیم ایران چه رفتاری خواهد داشت.

مقامات کاخ سفید می خواهند تاسیسات راکتور آب سنگین اراک که همچنان در دست ساخت است ؛ وارد مرحله عملیات و تولید نشود. همچین سایت غنی سازی زیر زمینی فوردو تعطیل و درهای سایت پارچین به روی بازرسان باز شود. دسترسی های گسترده برای بازرسان بین المللی نیز یکی دیگر از این درخواست هاست. همچنین از ایران درخواست می شود با کنترل های جدی و قاطع بر واردات مواد با کاربرد دوگانه موافقت کند. واردات فولاد و فیبر کربن که می تواند کاربرد دوگانه نظامی و صلح آمیز داشته باشد، در این رده بندی جای می گیرد.

در مقابل، تهران می خواهد غنی سازی را ادامه دهد، دست کم با خلوصی که برای تولید برق، ایزوتوپ های دارویی و تامین نیازهای تجاری کفایت می کند. تهران می خواهد به تحریم های نفتی، مالی، کشتیرانی و دیگر تحریم هایی که اقتصاد ایران را به ورطه رکود و کسادی کشانده، پایان داده شود.  

دشوار تر از همه اینکه دو طرف نیاز به توافق بر سر بازه زمانی این معامله دارند. توافق جامع اغلب به یک توافق دایم یا نهایی اطلاق می شود. اما ایرانیان می خواهند این قرارداد به مدت پنج سال یا کمتر اجرا شود. مقامات آمریکایی نیز بازه زمانی 20 ساله یا بیشتر را برای آن تعریف می کنند.

خط آخر توافقنامه مقدماتی که ماه گذشته در ژنو امضاء شد به این نکته اشاره دارد که در نهایت باید با ایران مانند هر کشور دیگر عضو پیمان منع اشاعه هسته ای رفتار شود که از گسترش تسلیحات هسته ای و کشتار جمعی جلوگیری کرده و بر توسعه انرژی صلح آمیز هسته ای تاکید دارد. قوانین این پیمان در مقایسه با قوانین توافق جامع سهل گیرانه تر است.

رابرت آینهورن، که تا ماه می عضو تیم اوباما در مورد ایران بود و در موسسه بروکینگز عضویت دارد، می گوید: به طور حتم آمریکایی ها می خواهند این توافقنامه طولانی مدت تر باشد اما ایرانیان خواستار کوتاه مدت تر بودن آن هستند.

اوباما در اظهاراتی در 6 دسامبر گفت که می تواند توافق جامعی را با ایران تصور کند که شامل یک مکانیسم تایید و بازرسی های گسترده و محدودیت هاست، اما در عین حال به تهران اجازه می دهد از انرژی صلح آمیز هسته ای بهره مند شود.

این در حالی است که تعریف انرژی صلح آمیز هسته ای یکی از سخت ترین چالش های پیش رو به شمار می رود.ایران بر این نکته پافشاری دارد که نمی خواهد از غنی سازی با خلوص پایین در خاک خود دست بکشد. اوباما نیز می گوید اینکه از ایران خواسته شود از تمامی برنامه های غنی سازی خود دست بکشد، واقع بینانه نیست.دست کم در تئوری، اوباما می گوید ایران می تواند ظرفیت غنی سازی اورانیوم محدود را تحت نظارت دقیق در اختیار داشته باشد.

مقامات آمریکایی امیدوارند ایران تعداد سانتریفوژهای خود را از 19 هزار دستگاه به 6 هزار دستگاه کاهش دهد تا از این طریق زمان مورد نیاز برای تولید موادی که می تواند در ساخت سلاح هسته ای کارایی داشته باشد، افزایش یابد. اما مقامات تهران که می خواهند موضع قاطع خود را پای میز مذاکره حفظ کنند، بر ادامه فعالیت سایت فوردو و راکتور آب سنگین اراک تاکید دارند. در صورتی که اراک به بهره برداری برسد و اورانیوم تولید کند، یک منبع دوم برای تولید مواد ضروری در ساخت بمب هسته ای، در اختیار ایران قرار می گیرد.

البته  این احتمال وجود دارد که با توجه به مشکلات فنی در راکتور آب سنگین اراک، امکان مبادله این راکتور با یک راکتور آب سبک غربی وجود داشته باشد. همچنین می توان سایت غنی سازی فوردو را نیز به یک سایت تحقیقاتی تغییر کاربری داد. اما کاهش شمار سانتریفوژهای نسل اولی در نطنز دردسرسازتر است. ایران می خواهد برنامه هسته ای صنعتی خود را توسعه دهد و به این منظور به اورانیوم غنی شده با خلوص پایین نیاز دارد.

آلبرایت بر این باور است که باور این ایده که ایران به راحتی با کاهش شمار سانتریفوژها موافقت می کند، دشوار است. به گفته وی ایران در مقابل عقب نشینی مقاومت خواهد کرد.نکته مهم دیگر اینکه ایران تاکید دارد هر گونه توافق جامع باید شامل لغو تمامی تحریم های هسته ای باشد. پاسخ به این خواسته به رویکرد کنگره آمریکا بستگی دارد که هم اکنون نیز منتقد توافق مقدماتی و مدافع تحریم های بیشتر است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10