توافقنامه ژنو نقض نشده است

روز پنجشنبه ( بیستم آذر)، وزارت خزانه داری آمریکا در بیانیه ای، نوزده شخص حقیقی و حقوقی را در ذیل تحریم های امریکا آورد؛ شرکت های عیوض تکنیک، نگین پرتو خاور، مارو صنعت، صنایع هوایی قدس و سازمان هوایی ایران جزو این شرکت ها هستند.

در این باره باید گفت، تحریم افراد و شرکت های ایرانی، جدید نیست، ولی اعمال آن پس از توافق ژنو، اعتماد سازی در رسیدن به یک تفاهم جامع را خدشه دار کرده است. پس از انتشار بیانیهٔ وزارت خزانه داری امریکا، هیأت دیپلماتیک ایران در اقدامی انقلابی در واکنش به این کار امریکا، مذاکرات در وین را ترک کرد؛ هرچند باید گفت تحریم های اعمال شده علیه این نوزده شرکت، به گفته مقامات آگاه صرفاً در چهارچوب تحریم های پیشین بوده و هیچ گونه تحریم جدیدی اضافه نشده است؛ اما این نوع کارها، خلاف اصل حسن نیت می تواند تلقی شود.

البته در چند روز اخیر دولت امریکا فشار زیادی به کنگره آورد تا آن ها را از تصویب تحریم جدید علیه ایران باز دارد و حتی پس از موفقیت دولت اوباما در منصرف کردن کنگره، کاخ سفید جشنی برای پیروزی سیاست خارجی اوباما بر کنگره نیز برگزار کرد. در همین چهارچوب برای روشن تر شدن مباحث حقوقی «طرح اقدام مشترک ژنو»، «تابناک» با دکتر یوسف مولایی از اساتید برجسته حقوق بین الملل گفت و گویی انجام داده است.

* آقای دکتر از لحاظ حقوقی توافق ژنو جزو کدام نوع از اسناد بین المللی قرار می گیرد؟

وقتی نماینده صاحب امضا ی یک کشور، هر سندی را که بین دو یا چند دولت امضا می کند، این سند جنبه حقوقی پیدا می کند؛ بنابراین، صرف رد و بدل شدن اسناد، آن سند جنبه یک قرارداد بین المللی را دارا می شود. معاهده نیز یک نوع قرارداد بین المللی است. قرارداد بین المللی بین دو یا چند کشور است و تعهداتی برای کشور ها در چهارچوب حقوق بین الملل ایجاد می کند؛ بنابراین، توافق ژنو قرارداد بین المللی است، حالا اسم آن اقدام مشترک، تفاهم نامه و یا هر چیز دیگری می خواهد باشد. مثلا پروتکل الحقاقی یک قرارداد بین المللی است، که با تشریفات ساده تصویب شد و دیگر نیازی به تصویب سایر نهادهای زیربط نیست. همین که نمایندگان کشور ها آن را امضا کنند، قرار داد بین المللی می شود.

* چرا در طرح اقدام ژنو، مدت زمان خاصی برای آن فرض شده و اقدامات ایران داوطلبانه است؟

ــ در هر معاهده ای می توان برای آن زمان متصور شد و این زمان می تواند تمدید شود. قراردادهای بین المللی از نظر مبانی مثل قراردادهای داخلی است. قرارداد ها می تواند حتی برای یک روز بسته شود و یا زمانی طولانی تری برای آن ایجاد کرد، ولی اینکه مفاد یک قرارداد، داوطلبانه است، به این معنا که آثار بین المللی بر آن مترتب نیست، نمی باشد.

بنا بر توافق ژنو، طرفین معاهده تصمیم گرفتند که دواطلبانه اقداماتی اعتماد ساز انجام دهند. این اقدام گروه مذاکره کننده برای این بود که این سند، قابل دفاع تر باشد، وگرنه داوطلبانه بودن به معنای نفی اثر حقوقی نیست.

* آقای مولایی در روزهای اخیر، برخی انتقادات حقوقی به طرح اقدام ژنو می شود؛ این انتقادات را چگونه ارزیابی می کنید؟

ــ این مشکلات و انتقادات را ما در زمان بیانیه الجزایر هم داشتیم. در آن زمان قرارداد الجزایر را بیانیه خطاب کردند، تا یکسری حقوق بر آن مترتب نشود. در توافق ژنو اگر برنامه عمل مشترک نام گذاری نشده بود، شاید برای تصویب نهایی به حضور مجلس نیاز شود، که می توانست مشکلاتی درست کند.

به هر حال اسم هر چیزی می خواهد باشد. طرفین تعهد وظیفه دارند به تعهدات خود عمل کنند. هرچند بگویند، اقدامات ما داوطلبانه است. تعهدات در ژنو ضمانت اجرا دارد. ایران اگر این قرارداد را اجرا نکند، تحریم های که وجود دارد، تشدید و ادامه پیدا می کند. اگر طرف مقابل به تعهدات عمل نکند، ایران می تواند فعالیت خود را در حوزه هسته ای گسترش دهد. پس برای هر دو طرف این طرح اقدام ضمانت اجرا دارد. طرفین توافقی کردند و باید با حسن نیت این توافق نامه را اجرا و در مسیر اجرای آن حرکت کنند.

* آقای دکتر روح توافق چیست؟

ــ منظور از روح قر ارداد، مثل رابطه جسم و جان است. جسم را شما به لحاظ فیزیکی نمی بینید ولی جان، جوهره جسم است. شما با چشم روح را نمی بینید، ولی وجودش را تأیید می کنید. روح قرارداد به این معناست که دو طرف توافق کردند با حسن نیت به گونه ای رفتار کنند، که تنش هایی که در مناسبات طرفین و پرونده هسته ای بوده ، هرچه بیشتر کاهش پیدا کند. اگر اقداماتی انجام شود که، به این سمت حرکت کنیم که تنش ها کاهش پیدا نکند و مناسبات دوباره به مرحله ای قبل از امضای این طرح اقدام برگردد، بدون تردید این اقدامات با روح این توافقنامه سازگاری ندارد.

* اقدامات اخیر آمریکا را خلاف روح توافق می دانید؟

ــ به لحاظ تکنیک حقوقی، چون طرفین این پیش بینی را نکرده اند که اگر، منشأ تحریم ها در گذشته ایجاد شده بود و در آن مسیر، تحریم های جدید می تواند شکل بگیرد یا خیر؟ البته همه تفاسیر هم باید به نوعی با ظاهر قرارداد همخوانی داشته باشد؛ بنابراین، چون این موضوع پیش بینی نشده است، قابل تفسیر است. از این جهت هر حرکتی حتی اگر در مسیر حل مشکل پیش نرود، این حرکت با روح موافقت نامه در تعارض است. چرا که موافقت نامه براین پایه شکل گرفته است، که مشکلات را حل کند نه دشواری ها را افزایش دهد. بنابراین تحریم های جدید روح قرارداد را مورد خدشه قرار داده، ولی قرارداد را نقض نکرده است.

* در قرارداد آمده است، دولت ها از اعمال هرگونه تحریم جدید خودداری کنند؛ آیا این تحریم های جدید به صراحت قرارداد را نقض نکرده است؟

ــ خود مقامات ایرانی نیز تلویحی گفته اند که این تحریم ها با روح قرارداد ناسازگار است و با حسن نیت طرف مقابل ناسازگار است. این سخن به این معناست که تحریم های جدید، با ظاهر قرارداد و ساختار قرارداد متناقض نیست. باید به این نکته توجه کرد که تحریم های اخیر امریکا، نیامده اند، جدیدا تحریم هایی به ایران تحمیل کنند، بلکه منشأ اجرایی این تحریم ها در گذشته و قبل از موافقت نامه بوده است. آن منشأ که ریشه در گذشته داشته است، از لحاظ فعلیت یافتن و اجرایی شدن، در زمان حاضر خودش را ظاهر کرد. در واقع تحریم های جدید تصویب نشده است؛ بنابراین، تحریم های جدید با ساختار قرارداد در تعارض نیست؛ هرچند با روح این قرارداد حاکم نیز مطابقت ندارد.

البته دولت ها باید تمام تلاش را به کار گیرند که هیچ نوع تحریمی حتی سابق به مرحله اجرا گذاشته نشود. ما برای اینکه حسن نیت دولت امریکا را راستی آزمایی کنیم، باید ببینیم که دولت امریکا با تمام امکاناتش برای متقاعد کردن کنگره حرکت کرده یا خیر؟ البته شواهد حاکی است که کاخ سفید تلاش خود را انجام داده است.

مثلا در چند روز گذشته جشنی در کاخ سفید برگزار شد، مبنی بر اینکه سیاست خارجی اوباما بر کنگره پیروز شده و اوباما آن ها را مجاب کرده که تحریم های جدید علیه ایران را تصویب نکنند. به همین دلیل بعید است که کاخ سفید خواهان ایجاد تحریم های جدید باشد. برداشت این است که منشأ تحریم های اخیر در گذشته بوده است.

طرفین باید به دنبال این باشند که این موافقت نامه با حسن نیت اعمال شود. این قرارداد با توجه به حسن نیت طرفین راستی آزمایی می شود. در تفسیر این قرارداد، نباید فقط به ظاهر، الفاظ و عبارت توجه کنیم. به همین دلیل، احراز حسن نیت می تواند حکم کند که چه طرفی خواستار نقض این قرارداد نیست و به وعده خود وفا می کند.

* آیا اقدام ایران در بازگشت و ناتمام گذاشتن مذاکرات وین توانسته امریکایی ها را به جدی بودن ایران در اجرای این توافق مجاب کند؟

ــ البته ما در محل مذاکرات نبوده ایم و فقط آن که در محل هستند، می توانند با توجه به اوضاع تصمیم گیری کنند. دقیقاً مثل راننده ای که در سر یک پیچ خطرناک می تواند بگوید چرا آن حرکت را کرده و آیا می توانسته یا نمی توانسته است بهتر عمل کند.

اگر نمایندگان جمهوری اسلامی ایران به این تصمیم با نیت دفاع از منافع ملی رسیده اند، بدون تردید کار بسیار درستی بوده است. این یک اقدام تاکتیکی برای نشان دادن جدی بودن ایران در مذاکرات بود. ما دلیل مغایر این و خلاف این موضوع را نداریم؛ بنابراین، ما باید از دیپلمات هایمان به دلیل این کار تشکر کنیم.