ترس واشنگتن از پکن به سود ایران است

دیپلماسی ایرانی: واشنگتن همچنان از قدرت گرفتن پکن واهمه دارد. جو بایدن معاون اول رئیس جمهوری امریکا در آغاز سفر آسیایی خود تاکید کرده است که  واشنگتن عمیقا نگران تعیین منطقه دفاع هوایی چین در دریای چین شرقی است. این منطقه دفاعی تازه اعلام شده مناطقی است که چین، ژاپن، تایوان و کره جنوبی ادعای مالکیت بر آن را دارند.چین هفته گذشته اعلام کرد که تمامی هواپیماهایی که از این حریم هوایی عبور می کنند بایستی برنامه های پرواز و اطلاعات شناسایی خود را ارائه دهند تا مشمول اقدامات دفاعی اضطراری نشوند.این در حالی است که امریکا، کره جنوبی و ژاپن با این درخواست چین مخالفت کرده و این کشور را به تنش زایی در منطقه متهم کرده اند. دکتر محسن شریعتی نیا، کارشناس مسائل چین، به بررسی دلیل اعلام منطقه دفاعی چین و اعتراض های امریکا به این امر پرداخته است.
 

بسیاری نگرانند زورآزمایی چین در منطقه اقیانوس آرام به جنگی دیگر منتهی شود. در حال حاضر در مقایسه با گذشته قدرت نظامی و دفاعی چین را چگونه ارزیابی می کنید؟ دلیل این زورآزمایی های چین چیست؟

رشد قدرت چین چند مرحله داشته است که اولین مرحله آن از دهه ۱۹۷۹ و شروع دوره اصلاحات مرحله اقتصادی بوده و مرحله قدرت یابی نظامی از سال ۲۰۰۰ به این سو سرعت گرفته است و در حال حاضر در وضعیتی است که چین استراتژی نظامی خود را متمرکز بر تبدیل شدن به یک قدرت دریایی کرده است. در حوزه دریا به دلیل آنکه محیط جغرافیایی چین با محیطی که ژاپن و امریکا و سایر کشورهایی که در آن نیروی نظامی دارند و در آن عمل می کنند و به طور سنتی قدرت های برتر دریایی در آن منطقه بودند، طبیعتا این مشکلات و بحث برخورد می تواند محتمل باشد و پیش آید. اگر قصد داشته باشیم که بحث را به طور تاریخی مورد بررسی قرار دهیم این حرکت چین در راستای تبدیل شدن به ابرقدرت در حوزه دریایی است، چراکه این مساله در قالب روندی استراتژیک از سال ۲۰۰۶ منتشر و پیگیری شده که چین به قدرت دریایی تبدیل شود. در این روند برخی نقاط برخورد و یا نقطه انفجار وجود دارد که منطقه دفاع هوایی و یا به طور کلی اختلافات ارضی است که چین با همسایگان خود دارد از جمله این نقاط به شمار می آید.

مقامات پنتاگون روز چهارشنبه اعلام کردند از 23 نوامبر چین اقدام به ایجاد یک منطقه دفاع هوایی جدید در دریای چین شرقی کرده، دلیل ایجاد این منطقه دفاعی چه بوده است؟جریان این منطقه دفاعی چیست؟

در این مورد چند روایت وجود دارد: چینی ها زمان را به نفع خود می دانند که دست زدن به این اقدامات واکنش های جدی از سوی طرف های مقابل در پی نخواهد داشت به دلیل آنکه نه ایالات متحده و نه ژاپن در وضعیتی قرار ندارند که بخواهند چالش جدید ایجاد کنند. این روایت امریکایی ژاپنی است و به همین دلیل هم معتقدند که باید به اقدامات چین واکنش نشان داد. اما چینی ها معتقدند ایجاد منطقه دفاع هوایی در صحنه بین المللی رویه است، چراکه ایالات متحده از دهه ۱۹۴۰ این اقدامات را صورت می داده است و کشورهای دیگری هم چنین اقداماتی را انجام داده اند. بنابراین چنین اقداماتی در جهت حفظ و حراست از حاکمیت این کشور عادی است.

این دو روایت متفاوت وجود دارد ، اما به نظر می رسد چینی ها احساس می کنند در وضعیت فعلی پیگیری آنچه که خود حقوق این کشور می دانند امکان پذیر است و قدرت های دیگر نمی توانند به این روند خدشه ای وارد کنند و به تدریج آن را خواهند پذیرفت.

چرا مارتین دمپسی، رئیس ستاد مشترک ارتش امریکا اعلام کرده است که ایجاد منطقه دفاع هوایی چین باعث بروز بی ثباتی خواهد شد. دلیل اعتراض های پی در پی امریکا چیست؟

امریکا در منطقه شرق آسیا به نوعی به ترتیب های  امنیتی و موازنه قدرت پس از جنگ جهانی دوم تداوم بخشیده که با خیزش چین و قدرت یابی این کشور بالتبع این موازنه در حال برهم خوردن است. بنابراین بی ثباتی در صحنه بین المللی زمانی رخ می دهد که موازنه قدرت در اثر ظهور یک قدرت جدید بهم بریزد یا دچار چالش شود،بنابراین بی ثباتی که امریکایی ها به آن اشاره می کنند تغییر ترتیباتی است که آنها از دوره جنگ جهانی دوم به بعد در این منطقه ایجاد کرده اند و نگران این هستند که چین این معادلات را بر هم بزند.  چینی ها قصد دارند با استفاده از زور موازنه موجود در منطقه را بهم بزنند.

گفته می شود سفر بایدن به چین سبب اعتراض هایی به سیاست امریکا در قبال چین شده است و حتی پیش از این سفر بایدن صحبت از اتحاد امریکا و ژاپن کرده است این درحالی است که مناطق مورد مناقشه میان چین و ژاپن همچنان ادامه دارد، سیاست امریکا را در قبال چین چگونه ارزیابی می کنید؟

سیاست و هدف اصلی امریکا این است که موازنه و یا نظم قدرتی را که در منطقه شکل داده همچنان حراست و حفاظت کند. در همین راستا به دلیل آنکه قدرت چین بسیار بالاست به لحاظ مولفه های قدرت همانند جمعیت و سرزمین و توان اقتصادی کشوری در منطقه وجود ندارد که بتواند با قدرت چین موازنه کند. در نتیجه امریکا چند راهکار را توامان پیگیری می کند:

حضور مستقیم و تمرکز این کشور بر منطقه اطراف چین و آسیا و استراتژی آسیاگرایی پیگیری می شود

تقویت توان کشورهایی که با چین مشکل دارند از ژاپن گرفته تا کره جنوبی و کشورهایی همچون ویتنام

بازگشت اقتصادی امریکا به آسیا، بدین معنا که امریکا در پی آن است که اجازه ندهد چین سلطه اقتصادی در منطقه پیدا کند

بنابراین ابزارهای امریکا مختلف است و به تناسب اینکه چه شرایطی در آنجا به وجود آید از آنها استفاده می کند. در این تنش اخیر امریکایی ها از یک سو هواپیماهای بی ۵۲ بدون بمب بر فراز منطقه دفاع هوایی که چین اعلام کرده بود به پرواز درآوردند که نشان دهند به این خط کشی چین اعتنایی ندارند و ازسوی دیگر از هواپیماهای مسافربری خواستند که حضور خود را در این منطقه به چینی ها اطلاع دهند که مساله پیش بینی نشده ای اتفاق نیفتد. گام سوم هم سفر بایدن به منطقه بود که به ژاپن رفت و سپس ۵ ساعت با رئیس جمهور چین گفتگو کرد و در حال حاضر به کره جنوبی رفته تا به این کشورها اطمینان دهد که امریکا در این منطقه حضور دارد. اما با رشد چین این معادلات پیچیده تر می شود و احتمال اینکه سوء محاسبه ای از سوی چین یا ژاپن و امریکا پیش آید و یا برخوردهای ناخواسته ای که جرقه یک درگیری یا جنگ را بزند وجود دارد. گرچه من بعید می دانم که در شرایط فعلی طرفین به دنبال آن باشند که وارد یک جنگ تمام عیار با یکدیگر شوند.

یانگ جیه چی عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین به دعوت علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی شنبه مورخ 16 آذرماه 92، در رأس هیئت عالی رتبه سیاسی-اقتصادی وارد تهران خواهد شد. روابط ایران و چین را در شرایط امروزه چگونه می بینید؟ نقش چین در مذاکرات هسته ای اخیر چه بود و تا چه میزان چین در خصوص تحریم ها با ایران و یا طرف های مقابل همراهی کرده است؟

ایران در روابط خود با چین باید به موازنه قدرتی که در صحنه منطقه ای که در آن قرار داریم و موازنه قدرتی که آنها در منطقه شرق آسیا با آن مواجه هستند، دقت کند. در وضعیت فعلی محیط امنیتی چین در شرق آسیا در شرف بدتر شدن است و طیف بیشتر و بیشتری از همسایگان این کشور با آن دچار مشکل شده اند. محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران به دلیل سیاست مدبرانه ای که در ماه های اتخاذ کرده بهتر خواهد شد و ایران به سمت نوعی ثبات با همسایگان و قدرت ها پیش می رود. بنابراین می توان گفت روندها در محیط امنیتی دو کشور معکوس است، بدین معنا که محیط امنیتی ایران به سمت ثبات و محیط امنیتی آنها به سمت تنش سوق پیدا می کند، در نتیجه ایران در موقعیت بهتری برای چانه زنی با چین است و باید از این فرصت استفاده کند. در گذشته و زمانی که تحریم ها علیه ایران تشدید شد یعنی در دوره ۸ ساله به ویژه از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ چینی ها بر اساس منطق سیاست قدرت و منافع ملی خود تا جایی که امکان داشت از این وضعیت استفاده کردند، ایران هم در شرایط فعلی باید با بهبود محیط بین المللی از توان چین و امکانات چین استفاده بهتری را ببرد و یا حداقل از اینکه منافعش تحت الشعاع سیاست های چین قرار گیرد جلوگیری کند.

در مذاکرات اخیر برخورد چینی ها مثبت بوده و در تداوم سیاست گذشته خود به روند مذاکرات و حل و فصل مناقشه و توافق اولیه کمک کردند که جای انکار ندارد.در پایان باید گفت که هرچه تمرکز امریکا بر منطقه شرق آسیا بیشتر شود و در آن منطقه بیشتر درگیر شود محیط امنیتی ایران از ثبات بیشتری برخوردار خواهد بود، بنابراین ایران باید در سیاستگذاری های امنیت ملی و سیاست خارجی به این نکته توجه داشته باشد که هرچه تمرکز امریکا در خاورمیانه کمتر باشد محیط امنیتی کشور ایران از ثبات بیشتر برخوردار خواهد بود و توان استراتژیک تهران در منطقه افزایش پیدا خواهد کرد. بنابراین باید به نوعی کمک کرد که این روند تغییر نگاه امریکا از خاورمیانه به آسیا تکمیل شود و ایران کاری نکند که امریکا مجددا به منطقه خاورمیانه معطوف شود.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: شنبه 16 آذر 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 20 آذر 1392