درس‌هایی از ژنو

دیپلماسی ایرانی: فرانسیس نیکولاند، دیپلمات فرانسوی در دوران کاری خود از سال 1964 تا 2005 به عنوان سفیر به نیویورک، شیلی، برلین، بمبئی، و در نهایت به بوداپست و تهران سفر کرده است. وی در وزارت خارجه فرانسه مسئول توسعه فرهنگی و در کنار آن مسائل عدم اشاعه بود. وی همچنین به عنوان مشاور دیپلماتیک در وزارت کشور فرانسه خدمت کرده است و در وزارت دفاع این کشور معاون اول وزیر بوده است. وی از سال 2005 به عنوان تحلیلگر مسائل سیاسی و بین الملل با تمرکز بر ایران و خاورمیانه فعال بوده است. آخرین مقاله وی که در نشریه لوبلاگ منتشر شده است در پی می آید:

اگر وزرای خارجه 7 کشور درگیر در مذاکرات بر سر برنامه هسته ای ایران در خانه باقی می ماندند، آخرین دور از مذاکرات که در ژنو برگزار شد می توانست نمایانگر یک موفقیت باشد. کاترین اشتون و عباس عراقچی مذاکره کنندگان ارشد دو طرف در پایان آن جلسه بیانیه مشترکی صادر می کردند و رضایت خود را از پیشرفت های مهم به دست آمده ابراز می کردند و اظهار می داشتند که با کمی کار بیشتر در یک یا دو جلسه اضافی به یک توافق کامل دست پیدا کنند.

معمولا وزرا در فرایند پیچیده مذاکرات حضور پیدا نمی کنند مگر اینکه توافقنامه مورد بحث در شرف نهایی شدن باشد. به دلایل سیاسی و نه قطعا فنی و به دلیل جایگاه آنها یک یا دو مورد از موارد مباحثه می تواند جهت ابراز نظر آنها باقی بماند. این اتفاق در آخرین جلسه ای که در ژنو برگزار شد رخ نداد. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران از ابتدا آنجا حضور داشت. یک روز بعد، جان کری، وزیر خارجه ایالات متحده ناگهان برنامه کاری سفرش به خاورمیانه را تغییر داد تا بتواند خودش را ژنو برساند. اما در همان زمان متن پیش نویس توافقنامه هنوز در دست بررسی قرار داشت.

پس چرا چنین تصمیمی گرفته شد؟ شاید این ابتکار کری بود یا کاترین اشتون یا شاید هم تیم مذاکراتی امریکا در ژنو و شاید هر دو که زمانی که توافقنامه نزدیک کامل شدن بود از کری خواسته بودند که به آنجا بیاید. (در هر صورت، اشتباهی در ارزیابی انها از وضعیت رخ داده بود و شاید احتمالا کمی دوز اعتماد به نفس بیش از حد در ابعاد امریکایی برای جمع بندی یک توافقنامه وجود داشت.) فرضیه دیگر این است که شاید پیش نویس عملا نهایی شده بود بنابراین حضور وزرا برای امضای آن نیاز شده بود اما فرانسه به صورت پیش بینی نشده ای رضایت اولیه خود را نادیده گرفته بود. این امر نشان دهنده نقض فاحش قانون از سوی طرف فرانسوی است. شواهد و مدارک تا به حال چینن سناریویی را تائید نکرده است.

از آن زمان به بعد، همه چیز فقط می تواند از بد به بدتر تبدیل شود. اعلام حضور کری موج بی اساسی از خوش بینی را ایجاد کرد. وزرای اروپایی با اطلاع از تصمیم کری احساس وظیفه کردند که به ژنو بیاد اگر تنها برای جزئی از بازی بودن. اکثر آنها خودشان را به اظهارات کلی و خوش بینانه محدود کرده بودند. اما لوران فابیوس خلاف جهت آب شنا کرد. شکستن قانون محرمانه بودن مذاکرات توسط وی و سنگ اندازی وی در زمان مذاکرات، وی و فرانسه را به کانون اعتراضات تبدیل کرد که همه نا امیدی های ایجاد شده ناشی از شکاف بین انتظارات بالا و موانع عملی روند مذاکرات را متوجه آنها کرد. حضور نمایندگان روسیه و چین در دقایق اخر هم نتوانست چیزی را تغییر دهد. آن جلسه از ابتدا محکوم به شکست بود.

اگر خطایی هم از سوی فابیوس رخ داده باشد این بود که خودش را به عنوان پلیس بد ماجرا گوشه رینگ گیر انداخت. البته وی می توانست این کار را عمدا به سود منافع فرانسه در اسرائیل و بین اعراب انجام داده باشد؛ تاریخ، این موضوع را روشن خواهد کرد. اما اگر واقعا مسائل اقتصادی دخیل بود، فرانسه باید خودش را به عنوان بهترین دوست ایران قرار می داد؛ جایی که 75 میلیون مصرف کننده از محصولات و تجهیزات غربی استقبال می کنند و خواستار لغو فوری تحریم ها هستند. در حقیقت ایرانی کشوری است که فرانسه می توانست تقریبا در همان لحظه حداقل یک یا دو نیروگاه هسته ای و بیست یا سی فروند ایرباس را به فروش برساند، به تولید میلیون ها خودرو ادامه دهد، به صنایع اصلی اکتشاف میدان های نفت و گاز بازگردد و حتی سیستم دفاعی آن را ارتقا دهد.

به دیپلماسی بازمی گیردم، در زمان های گذشته، زمانی که مقامات از سوی دولت های متبوع خود اختیار داشتند بر سر یک پیش نویس مشترک به توافق دست یابند، ابتدا متن را آماده می کردند. این به این معنی بود که گفتگوهای تعطیل بود. سپس این دولت ها بودند که سند را قبول یا رد می کردند. اگر همه دولت ها با متن موافقت می کردند، آن سند می توانست در سطح سیاسی و معمولا در خلال یک جلسه با حضور وزرای خارجه امضا شود. البته این ها پیش از به وجود آمدن تلفن های همراه و خطوط هوایی بود که حالا وزرا را قادر می سازد خیلی سریع خودشان را به هر نقطه ای از کره خاکی برسانند. با این حال شرکت کنندگان در دور جاری مذاکرات بخوبی توصیه شده اند که حداقل روح چنین فرایند های زمانبری را در ذهن داشته باشیند. این موضوع در حقیقت می تواند برای سختی هایی که هنوز بر سر آنها قرار دارد مفید باشد از آنجاییکه که دور بعدی مذاکرات احتیاج به گذشتن از چندین مرحله سخت تر و فشرده تر از اولین توافق دارد که امیدوارم به زودی امضا شود.