ایران گام نخست را بلند و داوطلبانه برداشت

دیپلماسی ایرانی : یوکیو آمانو، دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، روز دوشنبه (۲۰ آبان / ۱۱ نوامبر) با علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، در تهران دیدار کرد. در این دیدار تواقفنامه ای بین ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی امضا شد که نقشه راهی برای ادامه همکاری های فنی خواهد بود.بر اساس توافقنامه جدید ، بازرسان آژانس اجازه دارند از سایت آب سنگین اراک و همچنین معدن گچین در بندرعباس بازدید کنند. تقاضای دیدار از این دو محل پیشتر از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی مطرح شده بود.علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، به خبرگزاری ایسنا گفت که ایران با این کار، اراده و آمادگی اش را برای بسته شدن پرونده اتمی اش نشان داده است.مدالیته که ایران و آژانس از نوامبر 2011 تا کنون 12 بار درباره آن مذاکره کرده اند، تلاش می کند چارچوبی تدوین کند که مسائل باقی مانده میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی بویژه درباره PMD (ابعاد احتمالی نظامی) را حل کند. ایران مجموعه اسنادی را که آژانس با اتمام به آنها چنین ادعاهایی را علیه ایران مطرح کرده جعلی می داند؛ با این حال خود را آماده کرده است تا به شرط تدوین یک چارچوب کاری که وظایف و تعهدات هر یک از دو طرف روشن کند، درباره حل و فصل این موضوعات با آژانس همکاری کند. مطابق مقررات موجود پادمانی و حتی پروتکل ایران هیچ تعهدی برای پاسخ دادن به سوال های آژانس در این حوزه ندارد. با این همه مدالیته _ اسلوب، روش و طریق_ جدید، موافقتنامه‏ای ویژه برای تنها یک دسته از ابهامات باقیمانده مورد ادعای غرب در فعالیت‏های هسته‏ای صلح آمیز کشور است. حسن بهشتی پور کارشناس مسائل بین المللی در گفت و گو با دیپلماسی ایرانی معتقد است در صورتی این توافق نامه می تواند موفق باشد که تعهدات دو طرفه باشد، مسائل به صورت مرحله ای پیش رود و حق غنی سازی ایران به رسمیت شناخته شود:

ابتدا در خصوص جزئیات توافقنامه امضا شده میان ایران و آژانس بین المللی انرژی هسته ای اندکی برای ما توضیح دهید؟

توافقنامه ای که میان ایران و آژانس  در شش ماده منعقد شد، آژانس را به بخشی از خواسته های  خود رساند. تاکنون دوازده دور مذاکرات با آژانس صورت گرفته بود. تمامی این موارد به انضمام یک سری موارد تحت عنوان اتهامات ادعایی مطرح شده بود . با این حال به غیرازاتهامات ادعایی که در گزاش های دوره ای آمانو مطرح می شود ، بقیه موارد در این توافق نامه لحاظ شده است .

نکته مهم این است که ایران همواره بیان کرده در مقابل تعهداتی که به آژانس می دهد، باید متقابلا از فشاری که غربی ها و مجموعه اقداماتی که گروه 5+1 انجام می دهد، کاسته شود. زیرا تمامی اقدامات ایران در راستای شفاف سازی فعالیت های هسته ای اش  است. البته باید بگویم با امضاء این بیانیه  ایران قرار نیست کار خاصی انجام بدهد  فقط زمینه اقدامات نظارتی آژانس را خارج از ان پی تی فراهم می کند. بر طبق مقررات ان پی تی ایران موظف است شش ماه قبل از افتتاح پروژه  هسته ای ، آنها را به آژانس نشان دهد. اما با این توافقنامه ایران جاهایی را هم  که در دست اجرا دارد ، باید به اطلاع آژانس برساند.

بنابراین ایران به نوعی دست به حرکت های داوطلبانه زده است ؟

بله ، طبق این بیانیه ایران زودتر از زمان مقرر،  اطلاعات پروژه ها را در اختیار آژانس می گذارد. همچنین بعد از دوره سه ماهه تعیین شده آژانس باید مجموعه اقداماتی را برای همکاری بیشتر با ایران انجام دهد. تمامی اقدامات ایران به صورت داوطلبانه بوده چرا که مقررات ان پی تی چنین چیزی را از ایران نخواسته است، و این اقدامات در راستای اعتمادسازی است.

با این حال دو مورد این اقدامات حایز اهمیت است. یکی مساله مربوط به معدن گچین بندرعباس که تولید سنگ اورانیوم خواهد داشت؛ معدنی که هنوز به مرحله بهره برداری نرسیده است. این معدن باید  شش ماه قبل از بهره برداری نهایی زیر نظر آژانس قرار گیرد. ایران به آژانس اجازه داده است که از معدن اورانیوم گچین بازدید داشته باشد. این درواقع اجرای داوطلبانه بخشی از  پروتکل الحاقی است.  زیرا  در پروتکل الحاقی پیمان  ان پی تی نظارت آژانس  در مرحله طراحی ، اجرا و بهره برداری پروژه ها ی هسته ای خواهد بود. در حالی که همانطور که گفتم  در پیمان ان تی پی پیش بینی شده در مرحله آخر شش ماه مانده به بهره برداری نهایی ، موظف هستید که به آژانس اطلاع دهید تا نظارت خودش را آغازکند. نکته دوم در این توافق نامه بحث آب سنگین اراک است. رآکتور 40 مگاواتی که قرار است جایگزین رآکتور تهران شود. زیرا رآکتور تهران از سال 1967 تا الان کار می کند و ایران می خواهد رآکتور مجهزتر در اراک ایجاد کند. طبق گزارش های آمانو ایران اعلام کرده که تا دو سال دیگر این راکتور افتتاح خواهد شد. یعنی حداکثر تا سال 94. پس این اجازه به آژانس داده شده که قبل از افتتاح از رآکتور  تولید آّ ب سنگین  در اراک بازدید کند.

اهمیت بازدید بازرسان آژانس از تاسیسات آب سنگین اراک تا چه اندازه است؟

راکتوری که با آب سنگین کار می کند می تواند فرایند تولید  رادیو ایزوتوپ  ها برای معالجه بیماران را بدون نیاز به فرایند غنی سازی اورانیوم انجام دهد.  یعنی برای تهیه دارو ها در این مرکز  دیگر نیازی به غنی سازی اورانیوم  در نطنز یا جای دیگر نیست. در حالی که  برای رآکتور تهران که از آب سبک استفاده می کند برای تولید رادیو ایزوتوپ ها  باید  از اورانیوم غنی سازی شده به میزان 20 در صد  در فردو یا نطنز استفاده شود .  

از آنجا که در راکتورهای آب سنگین این امکان هست  که از سوخت هسته ای بازپروری شده ،پولوتونیوم تولید شود؛ این ماده اصلی برای ساخت بمب هسته ای است به همین دلیل غربی ها نگران هستند. در حالی که اگر این مرکز زیر نظر آژانس باشد، دیگر جای نگرانی وجود ندارد.  بویژه آنکه غربی ها می دانند ایران  دستگاه های لازم برای بازپروری اورانیوم را از پسماد هست های ندارد. ضمن  اینکه مرکزآب سنگین اراک  هنوز افتتاح نشده که  بخواهد انحرافی در ان  ایجاد شود. یعنی خلاصه همه این تبلیغات و سر وصدا راه انداختن ها برای آن است که رژیم اسرائیل با اساس فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران مخالف است .

آیا امضای این توافق نامه یا مدالیته نشانه مثبتی از سوی ایران برای غربی ها تلقی خواهد شد؟

بله بطور قطع  آنها استقبال می کنند. مواردی که در بیانیه  تهران با آژانس  آمده است سالها جزو خواسته های  طرف  غربی ها  بوده و مدت ها راجع به آن مذاکره می کردند. اما ایران معتقد بود  زمانی باید این نظارت ها در اختیار آژانس قرار گیرد که آژانس هم متقابلا به ایران خدماتی ارایه دهد.

بر اساس بند 4 ان پی تی نه تنها برخورداری صلح آمیز از انرژی هسته ای حق همه کشورها است  ، بلکه باید  آژانس باید  فناوری صلح آمیز هسته ای را در اختیار اعضاء قرار دهد.

اما  آژانس تا کنون در این زمینه نه تنها اقدامی انجام نداده  و حتی کارشکنی هم کرده است. با این حال به نظر می رسد مسئولین ایران برای اینکه ایران شرایط حساس و تاریخی را پشت سر بگذارد و حسن نیت خود را باردیگر بهاثبات برساند ، اجازه بازدید از معدن گچین و آب سنگین اراک را بصورت داوطلبانه داده است؛ همچنین قرار است اطلاعات رآکتورهای تحقیقاتی جدید که قرار است ساخته شود در اختیار آژانس قرار بگیرد.  علاوه بر این قرار است  در مورد تاسیسات غنی سازی اضافه هم که قبلا مطرح شده بود، شفاف سازی صورت گیرد. تمامی این موارد تعهدات ایران در چارچوب پیمان ان پی تی و پادمان هسته ای نیست. اینها در چارچوب پروتکل الحاقی است. ایران به صورت داوطلبانه این اقدامات را انجام می دهد تا دیگر بهانه ای برای غربی ها وجود نداشته باشد.

اگر قرار باشد مسایل فنی توسط آژانس بررسی شود، نقش گروه 5+1 چه خواهد بود؟ آیا قرار است هر دو به صورت موازی به مسایل فنی و سیاسی بپردازند؟

گروه 5+1 در این زمینه مسایل فنی تخصصی ندارند.

اما بعضا در خصوص مسایل فنی مثلا در مورد میزان غنی سازی بحث می کنند؟

میزان غنی سازی مساله فنی و سیاسی است. منظور از موضوع فنی این است که آژانس بر فعالیت ها نظارت کند که ایران چند درصد غنی سازی می کند و چه مقدار غنی سازی صورت گرفته و حجم ذخائر به چه میزان است. گروه 5+1 صلاحیت بررسی این مسایل را ندارد.

اگر آژانس گزارش هایی را مبنی بر صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ایران تدوین کند و تمامی موارد فنی مورد تایید است، دیگر حضور گروه 5+1 چه معنایی دارد؟

آژانس چنین چیزی را تدوین نمی کند. چرا که می گوید ایران ممکن است در جاهایی دست به اقداماتی زده باشد که اظهار نکرده باشد. به دنبال مسایلی هستند که به گفته خودشان محرمانه است.

پس آژانس هیچ گاه گزارش جامع و کاملی ارایه نخواهد داد که عملا نشست های 5+1 را تحت تاثیر قرار دهد؟

آژانس بر اساس اجازه ای که ایران می دهد، اطلاعاتش را جمع آوری می کند. از زمان تاسیس آژانس از 1957 تا اکنون این نهاد بیشترین نظارت و پیگیری را بر روی ایران داشته است. آژانس تا کنون بیش از چهار هزار نفر ساعت  بر مراکز هسته ای ایران ، نظارت داشته است. متنها دلیل ادامه درخواست برای نظارت ،جوسازی صورت گرفته از سوی رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران  بر اساس اطلاعات واهی است که ساخته اند. آژانس  می گوید مراکزی را که بازدید کرده است هیچگونه انحرافی در ان مشاهده نشده است اما ممکن است ایران مراکز هسته ای داشته باشد که اظهار نکرده باشد و مخفیانه کار کند. مانند  سایت پارچین؛ سایت نظامی غیرهسته ای  که بازرسان آژانس  2 بار در سال 2005 از آنجا  بازدید کردند  و خودشان اعلام کردند هیچگونه فعالیت هسته ای مشاهده نشد  ولی باز هم می گویند باید بازدید کنیم.  مشکل ایران و آژانس در این است که آژانس می خواهد به دنبال چیزهایی بگردد که بر اساس اطلاعات اشتباهی است که غربی ها در اختیارش قرار داده اند.

بنابراین این مدالیته تنها راجع به «بخشی» از اتهامات و ابهامات غرب در برنامه هسته ای کشورپاسخ می دهد؟

در این بیانیه اتهامات مطرح نیست. در هیچ کجای این مواد ششگانه بیانیه  به اتهامات اشاره ای نمی شود. درواقع راجع به پرسش هایی است که آژانس از ایران داشته و ایران هم باید پاسخ بدهد. موضوع اعمال نظارت آژانس است. آژانس سه کار انجام می دهد که یکی از آنها نظارت بر فعالیت های هسته ای کشورها است. مواد تعیین شده در این بیانیه  برسر مساله  گسترش نظارت آژانس بیشتر و فراتر از آنچه که در ان پی تی و پادمان هسته ای توافق شده است. کار اصلی آژانس هم همین است. منتها ایران می گوید من این همه نظارت را می پذریم در ازای آن چه چیزی داده می شود؟ حداقل انتظار می رود کشورهای غربی در مقابل این همکاری از حجم تحریم ها بکاهند.

موضوع این است که برخی معتقدند  این توافق نامه تعهداتی را بر آژانس وارد نمی کند بلکه برای آژانس تنها حق محور و برای ایران تعهدزا است.

ادعای آژانس این است که من یک کشور نیستم. اگر کشور بودم تعهد داشتم. در حالی که آژانس  یک سازمان بین المللی است. منتها تعهداش بر اساس پیمان ان پی تی و پادمان هسته ای است.

اول آنکه  در مقابل اجازه نظارتی که ایران داده است، در گزارش هایی که توسط دبیرکل  نوشته می شود باید جانب انصاف رعایت شود. چرا که آژانس در گذشته  تحت تاثیر فشارهای آمریکا و متحدانش سیاسی کاری کرده است.  بنابراین امید است از این پس گزارش های آقای آمانو تحت تاثیر این سیاسی کارهای  تهیه نشود.

 دوم اینکه آژانس مجموعه اقداماتی که لازم است تا پرونده ایران از شورا ی امنیت سازمان ملل به آژانس برگردد  پی گیری کند  تا  بررسی پرونده ایران به حالت عادی باز گردد . آژانس نمی تواند بگوید این اقدامات کار من نیست. اما چرا این کار را انجام نمی دهد، برای اینکه مدعی است  بعد از این همه بازرسی و نظارت بر فعالیت های صلح آمیز ایران ، هنوز اطلاعات کافی و لازم را ندارد  همچنانکه آقای  آمانو بلافاصله پس از بازگشت به وین اعلام کرد ایران باید در مراحل بعدی به اتهامات ادعایی نیز پاسخ بدهد.

موضوعی که مطرح می شود این است که از دید تهران هرگونه مدالیته باید گام به گام باشد یعنی پس از خاتمه یک موضوع، به موضوع دیگر پرداخته شود. آیا این موضوع در توافق نامه جدید مدنظر قرار گرفته؟

بله تقریبا دیده شد. همه گزینه ها در این توافق نامه درج نشده و تنها بخشی از آن در دستور کار قرار گرفته است که پس از حل شدن وارد گام بعدی می شوند. منتها تعهدات یک طرفه است و در موارد آورده شده ایران متعهد شده که این اقدامات را انجام دهد.آژانش هیچ تعهدی را برای خودش مطرح نکرده است. درحالی که باید تکلیف خودش را مشخص کند. البته یک کار را متعهد شده است. گفته است اطلاعات ارائه شده از سوی ایران در آژانس  محرمانه می ماند.

تجربه نشان داده شده که هیچ گاه محرمانه نمانده  است

بله متاسفانه. البته آژانس میگوید به من ارتباطی ندارد.من به دیگران می دهم و آنها اسناد را منتشر میکنند. وظیفه آژانس است که دراختیار اعضا بگذارد اما اعضا نباید منتشر کنند. اینها حقه بازی است.

آیا مدالیته جدید، موجب مختومه شدن مساله هسته ای می شود؟

اولا این مدالیته جامع نیست بلکه بخشی از آن است. اگر بخش بعدی هم انجام شود در مجموع شاید بتوان گفت چنین خواهد شد.

بخش بعدی به چه چیزی اشاره دارد؟

مربوط به اتهامات ادعایی است که کشورهای غربی مطرح کرده اند؛ از جمله اینکه ایران قبل از سال 2003 یک سری اقداماتی مثلا در منطقه پارچین انجام داده و دست به یک انفجار هسته ای محدود زده است. ایران می گوید مدارک این موضوع را به من بدهید تا بتوانم بر اساس آن مدارک از خودم دفاع یا پاسخ دقیق بدهم. آژانس می گوید آن کشورهایی که این مدارک را در اختیار ما قرار داده اند، گفته اند ما دراختیار ایران قرار ندهیم؛ چرا که منابع ما لو می رود. وقتی کسی متهم می شود، و مدارک در اختیارش قرار نمی گیرد چه انتظاری دارند که پاسخگو باشد. این چه منطقی است؟ آنها می گویند ما چون یک سازمان بین المللی بی طرف هستیم همین قدر که می گوییم منابع قابل اتکاست، کفایت می کند. شما پاسخ بدهید. این مساله  هنوز حل نشده است. در این مورد خاص درواقع دچار دور باطل شده ایم

انتشار اولیه: سه شنبه 21 ابان 1392 / باز انتشار: یکشنبه 26 ابان 1392