4 تحلیل درباره "توافق بزرگ ژنو"

نتیجه بخشی راهبرد متوازن در سیاست هسته ای ایران
 دکترابراهیم متقی

7 نوامبر 2013 نقطه عطف سیاست هسته ای ایران محسوب می شود. چند وزیر خارجه گروه 1+5 و کوفی عنان دبیرکل پیشین سازمان ملل در مراسم نهایی توافق هسته ای مشارکت کردند.

منابع خبری بر این اعتقادند که کاترین اشتون کمیساریای سیاست خارجی اتحادیه اروپا، میزبان مقامات عالی رتبه سیاسی قدرت های بزرگ برای حل موضوع اختلافات هسته ای ایران و قدرت های بزرگ است.

مذاکرات روز نخست در دو سطح برگزار شد. سطح اول مربوط به مذاکرات جمعی نماینده ایران با نمایندگان گروه 1+5 بوده است.در بعدازظهر 6 نوامبر مذاکرات وارد مرحله دو جانبه شد.

نتایج حاصل از این مذاکرات زمینه را برای سفر مقامات عالی رتبه دیپلماتیک آمریکا و اروپا به وجود آورد. به این ترتیب مذاکرات ژنو را می توان همانند توافقات انجام شده در سعدآباد، گامی در جهت عادی سازی روابط ایران با کشورهای بزرگ در نظام بین الملل دانست. در مذاکرات سعدآباد، ایران تعلیق غنی سازی اورانیوم را پذیرفت.

در مذاکرات ژنو، کشورهای غربی با کاهش تحریم ایران موافقت کردند و این امر در ازای تعلیق 20 درصدی انجام گرفته است. تعلیق 20 درصدی به منزله آن است که فوردو باید خط تولید خود را تغییر داده و روند جدیدی در فعالیت های هسته ای در پیش گیرد. روندی که معطوف به کاهش غلظت اورانیوم غنی شده باشد.

به این ترتیب اولین مرحله مذاکرات توانست نتایج سازنده ای را برای دو کشور ایجاد کند. از آنجا که ایران اراده سیاسی خود را برای محکوم سازی تولید سلاح هسته ای توسط هر کشور خاورمیانه ای بیان داشته است و از همه مهم تر آنکه فتوای هسته ای را به عنوان رویکرد مسلط ایران در موضوعات راهبردی مورد تاکید قرار داده است، بنابراین هیات دیپلماتیک جمهوری اسلامی توانست از الگوهای متقاعدسازی دوجانبه برای نیل به توافق استفاده کند.

مقامات وزارت خارجه ایران در بیان رویکرد جمهوری اسلامی بر این موضوع تاکید داشتند که از الگوی اعتمادسازی متقابل و توازن مرحله ای در ارتباط با فعالیت هسته ای بهره خواهند گرفت.

این رویکرد به مفهوم آن بود که اعتمادسازی در حوزه فعالیت هسته ای ایران، ماهیت متقابل دارد، اگر ایران در روند تعلیق غنی سازی با غلظت 20 درصد درآید، باید جامعه جهانی حقوق هسته ای ایران را در ارتباط با غنی سازی 5 درصد مورد پذیرش قرار داده و تحریم های اعمال شده علیه ایران را کاهش دهد.

این امر به مفهوم اقدام متقابل در راستای تعلیق 20 درصدی در برابر کاهش تحریم مرحله ای است.

اگر چه توافق 7 نوامبر اهمیت ویژه ای در شرایط اقتصادی ایران ایجاد می کند، اما طرح این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است که آینده مذاکرات هسته ای به خصوص در ارتباط با پروتکل الحاقی چه شرایطی را خواهد داشت. ایران در سال 2005 پروتکل الحاقی 2+93 را مورد پذیرش قرار داد؛ به اما به دلیل اعمال تحریم های اقتصادی، ایران، اجرای این پروتکل را تا زمان پایان تحریم ها متوقف نمود.

انجام مذاکرات ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی در اولین روزهای نوامبر 2013 و همچنین اظهارات آمانو، نشان می دهد که ایران سیاست راستی آزمایی را به موازات شفاف سازی به عنوان پشتوانه اعتمادسازی قرار داده است. اگرچه قرار است که کشورهای غربی، پول های بلوکه شده ایران را بازپرداخت کنند، اما معلوم نیست در این توافق چه میزان از دارایی های ایران که توسط بانک های آمریکا و کشورهای اروپایی بلوکه شده است، بازپرداخت می شوند.

از سوی دیگر هنوز مشخص نیست که آیا پایان تحریم مقدم بر آزادسازی دارایی های ایران محسوب می شود یا اینکه در ابتدا کشورهای جهان غرب مبادرت به حذف موانع اقتصادی خواهند نمود؟نتایج حاصله از مذاکرات ژنو بیانگر آن است که این مذاکرات بدون توجه به اراده سیاسی مقامات عالی کشور به نتیجه مطلوب منجر نمی شد. در شرایط موجود، کشورهای غربی باید بتوانند فرآیندی را در دستور کار قرار دهند که منجر به اعتمادسازی متقابل در برابرالگوهای رفتاری ایران گردد.

حقوق هسته ای ایران ایجاب می کند که نیازهای صنعتی، تکنیکی و آنچه مربوط به حوزه نیازهای ایران در زمینه انرژی است در داخل کشور تامین شود.این امر بخشی از الگوی معطوف به خودیاری کشورها در تامین منافع ملی است.

سونامی دیپلماتیک در ژنو
 مهدی مطهرنیا

توافق احتمالی ایران و گروه 1+5 یک واقعه مهم تاریخی در دیپلماسی است البته نه تنها در دیپلماسی ایران، بلکه توافقی تاریخی در دیپلماسی جهانی محسوب می شود و قاعده برد-برد را در چارچوب تحرکی معنادار بازتعریف خواهد کرد.

روند مذاکرات ژنو و حضور وزرای امور خارجه کشورهای گوناگون از جمله آمریکا، فرانسه و انگلیس و آلمان در ژنو در حالی که اخیرا بنیامین نتانیاهو در یک فضای ملتهب با جان کری، وزیر خارجه آمریکا دیدار کرد، نشان دهنده آن است که در صورت امضای یک توافقنامه میان ایران و گروه 1+5، یک سونامی دیپلماتیک صورت خواهد پذیرفت. پیامدهای این توافق در منطقه در همگرایی های آشکار و واگرایی های پنهان نمود می یابد.

در این میان برخی کشورهای هارتلند نو یعنی خاورمیانه و نوهارتلند یعنی خلیج فارس گام به گام تلاش خواهند کرد، خود را از مسیر رویارویی با ایران خارج کنند. این کشورها اگرچه برخی همگرایی های محافظه کارانه آشکار بروز خواهند داد اما در چارچوب واگرایی های پنهان در صورت عدم تغییر سیاست منطقه ای ایران، مانع تراشی هایی جهت عملیاتی شدن توافقات به انجام خواهند رساند.

از این رو می توان گفت کشورهایی مانند عربستان و حتی بعضی کشورهای غیرعرب منطقه هرگونه بازگشت ایران به نظام منطقه ای و بین المللی در چارچوب پذیرفته شده جهانی را به واقع در یک ارزیابی نادرست، محدود شدن قدرت بازیگری خود می دانند.

چرا که ورود ایران قدرتمند به چارچوب نظام بین الملل با تاثیرگذاری های بالا برای کشورهای منطقه بر اساس یک محاسبه نه چندان دقیق محدود شدن قدرت بازیگری آنها محسوب می شود. لذا زمانی می توانیم این توافقات را به نتیجه رسیده و اثربخش بدانیم که توافقات از تعریف نظری خارج و در قالب اقدامات سازنده تعریف عملیاتی بپذیرند.
*کارشناس مسائل بین الملل

ادعاهای اسرائیل را نباید جدی گرفت
 دکتر داود هرمیداس باوند

از زمانی که دکتر حسن روحانی، رییس جمهور ایران، با تاکید بر سیاست تنش زدایی و گفت وگوی سازنده روی کار آمد، بسیاری از کشورهای جهان از انتخاب او استقبال کردند و برخی نیز ناخشنود شدند.

در گام بعدی نیز گفت وگوی تلفنی او با باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا، در نیویورک و احتمال پیشرفت در روند هسته ای، مساله ای بود که از یک سو موجبات خشنودی برخی کشورها را فراهم آورد و از دیگر سو با واکنش منفی یکسری دولت ها مواجه شد.

به عنوان نمونه رژیم صهیونیستی، عربستان، ترکیه، کویت، مصر و اردن به هیچ وجه از ظهور علائم بهبود در روابط واشنگتن- تهران خشنود نبوده و نیستند. این در حالی است که داخل ایران نیز برخی از جناح ها با وجود سکوت اولیه، اکنون به موضع گیری‎هایی نسبت به این مذاکرات و توافقات روی آورده اند. از جمله به این موضع آقای ظریف و دکتر روحانی که می گویند مذاکره باید برد-برد باشد، انتقاداتی وارد آوردند.

 لذا در شرایطی که برخی گروه های داخلی با پیشبرد مذاکرات مخالف هستند در صورت موفقیت احتمالی در مذاکرات ژنو، هم شاهد بازتاب منطقه ای و هم انعکاس داخلی خواهیم بود.

البته ناگفته نماند که مردم ایران خواهان تعامل در گفت وگوهای هسته ای و حل این مشکل هستند بنابراین اگر پیشرفتی در این راستا حاصل شود، اکثر مردم ایران خشنود خواهند شد. همچنین اگر توافقی در مذاکرات هسته ای حاصل شود این مساله موجب می شود که موضع ایران در رابطه با سوریه نیز بیش از پیش تقویت شود.

 در این شرایط، مخالفان رییس جمهور سوریه که تاکنون از هر روشی برای سرنگونی وی بهره جسته اند از تجهیز مخالفان گرفته تا حمایت از حمله نظامی، بدون شک از افزایش قدرت ایران و تقویت موضع اش در قبال سوریه ناخشنود خواهند شد.

پیشرفت ایران در مسئله هسته ای باعث ایجاد یک همسویی در مساله سوریه نیز می شود. در رابطه با موضع گیری های اخیر اسرائیل و برخی اظهارنظرهای بنیامین نتانیاهو، پیرامون توافقات اخیر باید توجه داشت که نباید در این رابطه، ادعاهای اسرائیل را جدی گرفت.

 اکنون آمریکا برای اینکه اسرائیل را راضی کند، گفته تمام احتمالات و گزینه ها همچنان روی میز است.

 این در حالی است که اگر توافقی صورت بگیرد، بازرسی های آژانس از مراکز هسته ای ایران تشدید می شود و این مسئله به نفع اسرائیل است. اگر اکنون شاهد موضع گیری های اسرائیل هستیم به این خاطر است که این رژیم می خواهد در میانه راه با مخالفت هایش امتیازهای بیشتری از آمریکا بگیرد. در شرایط کنونی، اگر توافقی حاصل شود، شاهد یک پروسه پیچیده جهت لغو تحریم ها خواهیم بود.

 چون تحریم های یک جانبه آمریکا، سه نوع است؛ یک نوع که در اختیار رییس جمهور است  نوع دوم با تصویب کنگره است اما رییس جمهور نیز در رابطه با آنها آزادی عمل دارد اما نوع سوم که باز تصویب کنگره است از اختیار عمل رییس جمهور خارج است. لذا اگر توافقی صورت بگیرد، باراک اوباما در وهله نخست تنها می تواند تحریم هایی را که در اختیارش است، لغو کند.

تحریم هایی که تحت قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل صادر شده اند نیز تنها در صورت صدور قطعنامه های جدید برداشته می شوند که این پروسه نیز زمانبر و گام به گام است.

در نهایت اکنون که مذاکرات ژنو وارد مراحل تازه و امیدبخشی شده است، همگان باید به این مذاکرات خوش بین باشیم و امید می رود که با وجود برخی موانع داخلی و خارجی این دور از مذاکرات نتیجه بخش باشد.

بهبود رابطه با غرب در عین حفظ رابطه با چین و روسیه
 حسن بهشتی پور

اکنون که اخبار و گزارش ها از توافق احتمالی میان ایران و گروه 1+5 در ژنو حکایت دارد، موضع روسیه و چین در برابر چنین موقعیتی حائز اهمیت است. پیرامون این موضوع، 2 نظر وجود دارد؛ برخی معتقدند روسیه و چین از توافق هسته ای ایران استقبال خواهند کرد؛ زیرا اگر تحریم ها لغو شود این دو کشور با دست بازتری می توانند مبادلات اقتصادی داشته باشند.

ضمن اینکه کاهش تنش با کشورهای غربی موجب می شود آنها راحت تر رابطه شان با ایران را گسترش دهند. از دیگر سو نظر دیگری نیز وجود دارد؛ مبنی بر اینکه شاید روسیه و چین از این توافق خیلی خشنود نشوند، زیرا این دو کشور تاکنون از تحریم های وضع شده علیه ایران سود هنگفتی برده اند؛ به ویژه که چین بالای 50 میلیارد دلار با ایران روابط تجاری دارد و در پی تحریم ها بعضا دست به گران فروشی و بلوکه کردن پول های ایران زده است؛ بنابراین چین از قبل تحریم ها سود زیادی برده است.

این در حالی است که با لغو تحریم ها، از یک سو چین باید پول های بلوکه شده ایران را بازگرداند و از دیگر سو ایران در برابر این دو کشور دستش بازتر خواهد شد و می تواند خواسته های بیشتری را مطرح کند، اما باید توجه داشت اگر روابط ایران با غرب بهبود پیدا کند به معنای تضعیف رابطه با روسیه و چین نیست، زیرا ایران باید برای افزایش قدرت بازیگری اش ضمن تلاش برای بهبود رابطه با غرب، رابطه با چین و روسیه را نیز حفظ کند؛ بنابراین این توازن مثبت می تواند دست ایران را باز کند تا بهتر منافع ملی اش را تامین کند.

در نهایت در روسیه یک دیدگاه واحد نسبت به ایران وجود ندارد، اما در دوره جدید ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین شاهد هستیم که وی در جهت بنیان گذاشتن یک رابطه خوب با ایران در تلاش است و در این دوره، روابط روسیه و ایران با دوره های پیشین قابل مقایسه نیست. همچنین در شرایط فعلی مسکو و تهران در رابطه با حوزه خاورمیانه نیز همگرایی بیشتری پیدا کرده اند؛ بنابراین انتظار می رود این رویه و سیاست روسیه در قبال ایران حداقل تا پایان دوره ریاست جمهوری پوتین تداوم یابد.