تشکیل ارتش ایده افراطیون اخوان است

دیپلماسی ایرانی: پیش بینی ها درست از کاردرآمد. گویا تاریخ برای جریان اخوان المسلمین در مصر تکرار می شود.اگر پس از انقلاب مصر و ظهور این جریان به عنوان برنده نخستین انتخابات دموکراتیک در این کشور همگان گمان می کردند که اخوان از خشونت فاصله گرفته و می رود تا به عنوان یک حزب سیاسی قواعد بازی سیاست را در جامعه ای دموکرات رعایت کند اکنون به نظر می رسد که شاخه ای افراطی در داخل اخوان شکل گرفته که شعار تشکیل ارتش آزاد در مقابل ارتش رسمی دولت در این کشور را سر می دهد.این روزها دیگر از تعامل روزهای نخست انقلابیون با یکدیگر در مصر خبری نیست. اخوانی ها برکناری محمدمرسی را کودتا می  دانند و ارتشی ها آن را حمایت از مردمی می دانند که به قول ژنرال ها دیگر مرسی را نمی خواستند. چرا اخوان به جای اعتماد به رای مردم در صندوق انتخابات می رود تا دست به سلاح شود؟ نتیجه سیاسی این تصمیم نظامی برای این گروه پرسروصدا چه خواهد بود؟ پرسش هایی از این دست را با دکتر احمد بخشی تحلیل گر مسائل منطقه در میان گذاشتیم:

چرا اخوان المسلمین پس از شرکت در روند دموکراتیک انتخابات دست به سلاح شده و طرح تشکیل ارتش آزاد را داده است؟

 باید در نظر داشت که درون یک کشور با یک حاکمیت، دو ارتش نمی توانند با هم فعالیت داشته باشند بدین معنا که وجود دو ارتش در تضاد با یکدیگر است و از نظر حقوق بین الملل پذیرفته شده نیست. اما برای درک چرایی این مساله باید مجموع اتفاقاتی که در طول دو سال اخیر در مصر افتاده را مورد بررسی قرار داد: برکناری حسنی مبارک ، روی کار آمدن محمد مرسی با بدنه اصلی اخوان المسلیمن ، برکناری محمد مرسی و روی کار آمدن ارتش و در طول یک یا دو هفته اخیر هم  بحث انحلال اخوان المسلمین و ممنوع کردن هر نوع فعالیت آنها در زمره مسائل کلی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

به شکل خلاصه باید گفت که اعلام تشکیل ارتش آزاد ممنوع بوده و به معنای آغاز جنگ داخلی و در تعارض با حاکمیت و به معنای تلاش برای فروپاشی آن است. اخوانی ها با توجه به آنچه که در مصر پیش آمده و حرکت شبه کودتایی که منجر به برکناری محمد مرسی شد، بر این باورند که حکومت فعلی نظر بخشی از مردم را نادیده گرفته  و در نتیجه آن را کودتا می نامند. طرح مساله تشکیل ارتش آزاد نیز از همین زاویه صورت گرفته است. اما باید در نظر داشت که شاید تنها بخشی از اخوانی های مصر بر این باور بوده و یا قصد دارند که ارتش آزاد تشکیل دهند.

آیا تهدید به تشکیل ارتش آزاد می تواند به بازگشت اخوان به فضای سیاسی مصر کمک کند؟ پیش بینی شما از حرکت بعدی ارتش پس از این تهدید چیست؟

هر تحولی که در مصر با زور اسلحه باشد جواب نمی دهد و فضای موجود در مصر را به سمت خشونت پیش می برد. علاوه بر این هر نوع خشونتی در مصر می تواند بقای ارتشی ها را تضمین کند. بدین معنا که ارتشی ها با اعلام وضعیت اضطراری برای عبور از بحران حالت نظامی گری و افراط اجباری را اعمال خواهند کرد. اگر بخشی از اخوان المسلمین اعلام تشکیل ارتش آزاد را داده اند همان بخش افراطی هستند. همانطور که در گذشته نیز اشاره شده پیش بینی می شد که  اخوان المسلمین دچار انشقاق شده  و دارای یک بدنه اعتدالی و یک بدنه افراطی شود.  این احتمال وجود دارد تا از این بدنه افراطی گروه های سلفی  و القاعده ای استفاده کنند و حرکات القاعده ای که  در عراق و سوریه و حتی شمال افریقا شاهد آن هستیم  به جامعه مصر هم سرایت کند.

بنابراین بحث اعلام ارتش آزادی بخش دست پخت افراطیون اخوان المسلمین است ، چرا که بدنه اصلی و رهبران آن در زندان هستند. از سوی دیگر گروه اعتدال گرا باید این مساله را درنظر گیرد که در دوره یک ساله محمد مرسی اشتباهاتی را مرتکب شده و باید اجازه دهند که در فضای دموکراتیک  انتخاباتی برگزار شود. پس از برگزاری انی انتخابات اگر اقلیتی در مجلس داشتند که وارد قدرت خواهند شد و اگر هم نماینده ای نداشته باشند باید از قدرت دور بمانند.

حقیقت این است که اخوان المسلمین حرکت هایی را انجام دادند که ازنگاه فردی یک عضو اخوان می تواند درست و توجیه پذیر باشد. آنها در میادین شهرهای مختلف تظاهرات کردند و حتی سبب ساز کشتارهای زیادی شدند که این روند انحلال اخوان المسلمین و یا زیرزمینی شدن آنها را رقم زد. این فضا فضایی است که افراط و تفریط  را در مصر رقم خواهد زد. تشکیل ارتش آزاد درون کشوری که خود دارای حاکمیت است نشانه جنگ داخلی است. البته باید این مساله را نیز در نظر داشت که اخوانی ها در دهه 60 یعنی دوران جمال عبدالناصر با او همکاری کردند اما پس از آن به سمت افراط گرایی پیش رفتند و در زمان انور سادات زیرزمینی شده و حرکات زیرزمینی به گونه ای شد که گرایش های نظامی پیدا کردند و این گرایش نیز سبب ترور انور سادات شد. یعنی این حرکت ها وجود داشته اما تحت عنوان ارتش آزادی بخش و یا آزاد نبوده است چراکه از نظر حقوق بین الملل وجود دو ارتش در یک حاکمیت پذیرفته شده نیست و حتی محکوم است.

بنابراین دولت موقت مصر مسلما با آن مبارزه خواهد کرد و چنین حرکت هایی به سمت افراط گرایی پیش خواهد رفت و شاهد حرکات القاعده ای خواهیم بود، همانند انفجارهایی که در عراق شاهد هستیم.

پیش بینی شما از آینده سیاسی اخوان در صورت تداوم این روند افراطی چیست؟

به نظر می رسد اگر اخوان قصد داشته باشد این روند را ادامه دهد آینده خوبی نخواهد داشت و ممکن است به سرنوشت جبهه نجات اسلامی الجزایر تبدیل شود که عملا هیچ گونه مشروعیت بین المللی و داخلی نخواهد داشت.سابقه فعالیت اخوان به بیش از 8 دهه پیش بازمی گردد و بر همین اساس این گروه می توانست نقش مهمی در جهان اسلام به ویژه در جهان عرب ایفا کند اما افراط و تفریط هایی که صورت گرفت به ضرر آنها تمام شد. در حال حاضر شاهد هستیم اخوانی ها تا اندازه ای مشروعیت بین المللی دارند و برخی اعلام می کنند که انحلال آنها غیرقانونی بوده است، اما اگر اخوانی ها دست به خشونت و انفجار بزنند ممکن است محکومیت آنها به خارج از مصر و عدم مشروعیت آنها در جهان عرب صادر شود.

آیا می توان بحث تلاش به قول شما شاخه افراطی اخوان در مصر برای تشکیل ارتش آزاد را به فعالیت های ارتش آزاد سوریه شبیه کرد ؟

نمی توان در خصوص مصر و سوریه شبیه سازی کرد و افرادی که در سوریه بحث های مبارزاتی را برعهده دارند به تحولات دو یا سه سال گذشته برمی گردد. یعنی عملا درگیری یک گفتمان دستوری بشار اسد با گفتمان دیگر که مخالفان بشاراسد است. اما آنچه که در مصر اتفاق افتاده این است که مبارک رفته و دعوا درون اسلام گرایان و انقلابیون است. بخشی از لیبرال ها بر این باورند که باید به شکل کنونی حکومت داری کرد و گروه دیگر که اخوان المسلمین بودند شیوه دیگری برای رهبری انقلاب درنظر داشتند. یعنی دعوای دورن گفتمانی میان آنها وجود دارد. اما در سوریه اینگونه نیست و دعوا همچنان میان دولت اسد و مخالفانش است که هر کدام خود را حق می دانند. در مصر پس از رفتن مبارک طرفین تئوری بازی را پذیرفتند و تحولات یک ساله اخوان المسلیمن بود که فرایند را به این سمت هدایت کرد. آنها در درون  خود به گفتمان پساانقلابی اعتقاد دارند اما این پساانقلابی از یک سو متعلق به اخوانی هاست و از سوی دیگر متعلق به  لیبرال ها و ارتش است. اما محمد مرسی فضای موجود مصر را نشناخت و از سه ضلع ارتش، اسلام گرایان و لیبرال ها تنها به یک ضلع به نام اخوان المسلمین و اسلام گرایان توجه کرد و پس از آن هم اطراف خود را با سلفی ها و اخوانی ها پر کرد، یک بعدی عمل کرد، سیاسی کاری کرد و به مطالبات حداکثری انقلابیون را پاسخ نداد. در نتیجه شاهد فرایند کنونی هستیم که در زمان کودتا علیه مرسی طومار جمع کردند و مساله میان مشروعیت و مقبولیت بود. به عبارت دیگر از نظر اخوان المسلمین محمد مرسی مشروع بود و باید دوره حکومت خود را طی می کرد، اما از سوی دیگر مساله مقبولیت پیش آمد که آیا مردم هم او را می خواهند یا احساس می کنند از قطار انقلاب پیاده شده است.

با توجه به تضادی که میان اسلام گرایان و لیبرال ها و ارتش در دوران محمد مرسی به وجود آمد، در حال حاضر ارتش و لیبرال ها تمام قد مقابل اخوان ایستاده اند و فضا را برای اخوانی ها سخت می کنند و باید گفت که ارتش هم در این مسیر تندروی می کند و سبب می شود گروه های افراطی بروز پیدا کنند. مقایسه مصر و سوریه امر پیشینی است، یعنی پیش از انقلاب در سوریه، در مصر بسیار ساده اتفاق افتاد و مردم در میدان التحریر جمع شدند و مبارک هم برکنار شد، اما در سوریه این فرایند به جنگ و بحث های داخلی و منطقه ای کشیده شده است. در حال حاضر ممکن است در مصر نیز این فضا به وجود آید اما جامعه عربی نگاه اخوان المسلمین را برنمی تابند. چراکه اخوان برای کشورهای عربی تغییر به دنبال خواهد داشت. کشورهای عربی و یا محافظه کاران عرب بیشتر به ارتش و لیبرال ها تمایل دارند تا اینکه اخوانی ها برسر کار آیند، به دلیل آنکه به تبع آن اخوان المسلمین در کشورهای عربی هم رشد پیدا می کنند، یعنی حداقل در کوتاه مدت نگاه ضد اخوانی دارند اما در سوریه تمامی این کشورها علیه بشاراسد بسیج شدند. /14

انتشار اولیه:یکشنبه 21 مهر 1392/ باز انتشار: جمعه 26 مهر 1392