آیا تهران و غرب برای توافق هسته ای آماده اند؟

دیپلماسی ایرانی:  با نزدیک شدن زمان مذکرات هسته ای، این پرسش با جدیت بیشتری مطرح می شود که آیا به واقع تهران و غرب آماده توافق هسته ای هستند؟ در یک هفته اخیر اخبار متعددی در این زمینه منتشر شده است. پس از تاکید متقابل وزرای خارجه ایران و آمریکا بر لزوم ارایه بسته پیشنهادی جدید در مذاکرات هفته آینده در ژنو، سرانجام وال استریت ژورنال به نقل از مقامات آگاه مدعی شد ایران پیشنهاد جدیدی دارد. این روزنامه آمریکایی نوشت ایران می خواهد غنی سازی 20 درصدی را متوقف کند، فوردو را تعطیل کند و نظارت گسترده تری را بر فعالیت های هسته ای اش بپذیرد، اما یک شرط دارد و آن هم لغو تحریم های مالی و نفتی است که اقتصاد ایران را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. برخی گزارش ها به نقل از مقامات تهران نیز حاکی از آن است که ایران بیش از ظرفیت مورد نیازاش اورانیوم غنی شده تولید کرده و آماده مذاکره در این زمینه است.

اما هر دو خبر مربوط به تعطیلی فوردو و مذاکراه بر سر اورانیوم غنی شده مازاد نیاز ایران، اندکی بعد از سوی برخی اعضای مجلس شورای اسلامی تکذیب شد. در جبهه مقابل نیز رسانه ها - عمدتا اسرائیلی - از توافق پنهانی آمریکا و ایران خبر دادند و مدعی شدند تهران و واشینگتن پیشرفت خوبی در مذاکرات هسته ای محرمانه داشته اند. از سوی دیگر انگلیس و فرانسه نیز در محافل خصوصی به تل آویو اطمینان داده اند که توافق هسته ای با ایران میسر است.

این در حالی است که مایکل مان، سخنگوی کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که در مذاکرات هسته ای هفته آینده با ایران حضور دارد، می گوید هنوز بسته پیشنهادی جدیدی از ایران دریافت نکرده است. اشتون، مانند جان کری، وزیر خارجه آمریکا می گویند همچنان در انتظار پاسخ تهران به بسته پیشنهادی به سر می بردندکه در جریان مذاکرات بهمن ماه گذشته در آلماتی ارایه شد. البته اشتون ماه گذشته خاطرنشان کرد در صورتی که ایران پاسخی برای این بسته ندارد، باید بسته جدیدی روی میز بگذارد. گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه؛ چین، روسیه و آلمان) در مذاکرات آلماتی به ایران پیشنهاد دادند غنی سازی 20 درصدی را متوقف کرده و فوردو را مهر و موم کند تا امتیاز لغو تحریم های پتروشیمی و تجارت طلا را دریافت کند. هرچند که یک دیپلمات غربی می گوید احتمالا با توجه به تحریم های جدید آمریکا که از ماه جولای اعمال می شود،دیگر امتیاز لغو تحریم های تجارت طلا و فلزات ارزشمند دیگر مطرح نیست.

در آستانه مذاکرات ژنو، برخی دیپلمات های غربی ادعا می کنند که هنوز مشخص نیست ایران برای اعمال محدودیت های جدی در برنامه های هسته ای اش آمادگی داشته باشد. رویترز به نقل از یک دیپلمات غرب می نویسد، روشن است که تحریم ها تهران را نگران کرده است و جمهوری اسلامی می خواهد تحریم ها لغو شوند، اما پرسش این است که آیا ایران می خواهد هزینه لغو تحریم ها را بپردازد؟ این پرسشی است که جامعه بین المللی هنوز پاسخ آن را نمی داند.

این در حالی است که حسن روحانی، رئیس جمهور جدید ایران و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه او در جریان سفر ماه گذشته به نیویورک تلاش کردند آمادگی تهران برای حل مجادله هسته ای را نشان دهند. روحانی گفت می خواهد بحران هسته ای را 3 یا نهایتا 6 ماهه حل کند و ظریف نیز می گوید مساله هسته ای یک ساله حل می شود. یک دیپلمات غربی که در نیویورک با ظریف ملاقات داشته است، می گوید: در نیویورک شاهد رد و بدل شدن لبخندهای زیادی بودیم، اما معنی این لبخندها چیست؟ این به معنی توافق هسته ای است؟

با این حال گاهی رفتار سمبولیک نیز اهمیت دارد. یکی از مهمترین نشانه های این رفتار سمبولیک ، مکالمه تلفنی روحانی و اوباما بود که در تاریخ جمهوری اسلامی سابقه نداشت. این تماس تلفنی، تابوی گفت و گوی روسای جمهور ایران و آمریکا را شکست. اما حتی این مکالمه نیز نمی تواند روشن کند که ایرانیان در نشست هفته آینده چه رفتاری خواهند داشت. برخی بر این باورند که ایران پیشنهاد های جدیدی را ارایه می دهد. این دسته از تحلیلگران مبنای پیش بینی خود را اظهارات روحانی قرار می دهند که می گوید طرحی برای حل بن بست هسته ای دارد.

یک برآورد جاسوسی حاکی از آن است که در طرح روحانی، توقف برنامه توسعه سانتریفوژها وجود دارد. اما موضوع این است که آیا روحانی به ظریف اجازه می دهد در مذاکرات تا این حد پیش برود یا خیر. برخی کارشناسان می گویند، روحانی در مقایسه با دولت پیشین ایران، گام های بیشتری در جهت مصالحه برخواهد داشت. اما او اعتقاد دارد که ایران به طور عملی نباید امیتازهای زیادی در پروژه هسته ای خود به غرب بدهد. این نگرش در مورد رئیس جمهور جدید ایران تا حدودی زیادی به سابقه او در ریاست مذاکرات هسته ای باز می گردد. روحانی در سال 2003 تا 2005، هدایت مذاکرات هسته ای را بر عهده داشت و در آن زمان با تعلیق غنی سازی موافقت کرد اما بنا بر گفته خود وی، در این زمان بیشترین پیشرفت های هسته ای انجام شد و در حالی که تهران با غرب مذاکره می کرد، فعالیت های هسته ای خود را نیز توسعه می داد.

در مقابل برخی تحلیلگران نیز بر این باورند که ایران پیشنهاد جدیدی در ژنو نخواهد داشت و گروه 1+5، بسته پیشنهادی جدیدی روی میز می گذارند. آنها با اشاره به اظهارات ظریف می گویند، وزیر خارجه ایران اخیرا گفته است گروه 1+5 باید با پیشنهاد جدیدی به مذاکرات ژنو بیاید. یک منبع آگاه که در نشستی با ظریف حضور داشته ادعا می کند در صورتی که اینگونه نباشد و غرب پیشنهاد جدیدی ارایه نکند، بهترین نتیجه، تعیین زمانی برای نشستی دیگر است.

به نظر می رسد حتی در صورتی که مذاکرات ژنو نتیجه ای نداشته باشد نیز باز ایران و گروه 1+5، گفت و گوی های خود را ادامه خواهند داد. البته برخی نیز بر این باورند در صورتی که چارچوب گروه 1+5، در مذاکره با دولت جدید ایران نیز بی ثمر باشد، احتمالا توافق دوجانبه با آمریکا، اهمیت بیشتری پیدا می کند.

هرچند که مقام معظم رهبری ضمن حمایت از مانورهای دیپلماتیک روحانی و تیم سیاست خارجی وی، خاطرنشان می کنند برخی اقدامات انجام شده در نیویورک مناسب نبوده است. ایشان پیش از سفر روحانی به نیویورک به نرمش قهرمانانه در دیپلماسی اشاره کردند اما تحلیلگران غربی می گویند مشخص نیست اشاره به این نرمش قهرمانانه به معنی مصالحه هسته ای باشد. همچنین جفری گلدبرگ ، تحلیلگر بلومبرگ نیز بر این باور است که نباید فکر کرد اظهارات روحانی در دفاع از عملکرد خود در دورانی که هدایت مذاکرات هسته ای بر عهده او بود تنها مصرف داخلی دارد. به گفته گلدبرگ، روحانی به توسعه برنامه های هسته ای کشورش اعتقاد دارد.  

اسکات پترسون، تحلیلگر کریستین ساینس مانیتور نیز می گوید، بی اعتمادی همچنان وجود دارد. او می گوید، رهبری همچنان از بی اعتمادی به غرب سخن می گویند. این در حالی است که اوباما نیز در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل به بی اعتمادی عمیقی اشاره کرد که در سه دهه اخیر بین تهران و واشینگتن وجود داشته است. از سوی دیگر، وندی شرمن که به نمایندگی از آمریکا در مذاکرات هسته ای حضور دارد، ادعا می کند به ایرانیان اعتماد ندارد. حتی برخی تحلیلگران بر این باورند که مساله اعتماد می تواند کل روند پیشرفت در مذاکرات هسته ای را مختل کند.

در این بین نگرانی اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز فشار زیادی را بر آمریکا و متحدان اروپایی اش وارد می کنند که مذاکرات هسته ای را با ایران پیش رو دارند. تل آویو به طور روشن در مورد توافق هسته ای با ایران که شامل حق غنی سازی باشد، مخالفت کرده و از سوی دیگر لابی عربستان در پشت پرده، علیه فعالیت های هسته ای ایران نیز ادامه دارد.

در چنین فضایی و در فاصله 4 روز مانده به مذاکرات ژنو، هنوز چشم انداز روشنی در مورد این نشست وجود ندارد. چرا که نه تهران به صورت رسمی ارایه بسته پیشنهادی جدید را تایید کرده و نه غرب می گوید آن را دریافت کرده است. به این ترتیب اگر بسته جدیدی در کار باشد که در ژنو ارایه شود، احتمالا بهترین نتیجه این مذاکرات این خواهد بود که زمانی برای مذاکرات بعدی و پاسخ به بسته پیشنهادی تعیین شود. هرچند که به نظر می رسد حتی اگر بسته جدیدی نیز در کار نباشد، باز هم نشست های هسته ای – دست کم برای آینده ای نزدیک – ادامه داشته باشد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10