حذف نیمی از مردم از صحنه ممکن نیست

دیپلماسی ایرانی: روز سه شنبه 22/5/92 اسرائیل مدعی شد که مانع از سقوط موشک هایی شده است که از شبه جزیره سینا به سمت شهر ایلات شلیک شده اند. گروهی با نام "شورای مجاهدین- شاخه بیت المقدس-" در بیانیه ای مسئولیت این عملیات را به عهده گرفت و آن را عکس العمل نسبت به هجوم چند روز پیش خواند که طی آن 4 نفر از افراد آن گروه کشته شدند. هجومی که حرف و حدیث زیادی را در مصر دامن زد. گروه های مخالف مدعی هستند که این حمله توسط هواپیمای بدون سرنشین اسرائیلی صورت گرفت، حال آنکه دولت مرکزی مصر ادعا دارد این هجوم توسط هلیکوپتر های ارتش مصر انجام شده است. هرچه باشد موضوع عدم ثبات در شبه جزیره سینا و فعال شدن گروه های سلفی باید مورد توجه جدی باشد.

جریان القاعده که از تشکیلات فرامرزی برخوردار است، چند سالی است در چهارچوب تلاش های بین اللمللی خود نگاهی جدی به صحنه فلسطین دارد. رهبران القاعده به خوبی دریافته اند که حضور در متن سیاست های منطقه ای و حتی جهانی بدون برخورداری از ایفای نقش جدی در صحنه فلسطین شدنی نیست. با توجه به دشواری های موجود در کرانه باختری، آنها حضور جدی در غزه را در دستور کار قرار دادند. فعال شدن شاخه فلسطینی القاعده در غزه موجب شد تا حساسیت جنبش حماس به عنوان حاکم عملی این باریکه استراتژیک برانگیخته شود و در یک عملیات ناگهانی عناصر شناخته شده القاعده را از غزه اخراج کند. همزمانی این اخراج با سقوط مبارک و سست شدن سیطره امنیتی مصر بر شبه جزیره سینا که البته از یک نابسامانی مزمن رنج می برد، زمینه استقرار شاخه القاعده در سینا را فراهم کرد. قبایل ساکن سینا از دیرباز باحکومت مرکزی مصر مشکلات اساسی دارند. محرومیت بخش های شمالی سینا و تفاوت فرهنگی ساکنان سینا با مصر به مرکزیت قاهره که حتی در گویش عربی آنان نیز بارز است، موجب شده که حکومت مرکزی تاکنون صرفا با ابزار امنیتی در آن دیار اقتدار یابد. سست شدن سیطره امنیتی مصر در سینا، موجب شده تا در ادعای اعلام نشده خودمختاری سینا عملا گام های مهمی به پیش بردارد. در این شرایط بود که شاخه القاعده توانست پایه های قدرت خود را در سینا مستحکم سازد.

در همان اوایل ریاست رسمی مرسی بر مصر، هجوم نیروهای القاعده به ارتش مصر و کشته شدن 19 سرباز زمینه ساز عملیات گسترده ارتش مصر در سینا شد که مرسی فرماندهی آن را شخصا برعهده گرفت و به بهانه ضعف عملکرد سازمان های امنیتی و ارتش، وزیر دفاع و رئیس ستاد ارتش و رئیس سازمان اطلاعات را برکنار ساخت. اما این عملیات نیز صرفا یک مسکن بود و نتوانست سیطره کامل دولت مرکزی را عملی سازد. از آن تاریخ همگان می دانستند که شبه جزیره سینا به استثنای بخش های جنوبی آن از یک شبه خود مختاری برخوردار است. اینک که بار دیگر اوضاع داخلی مصر متشنج شده است و دولت مرکزی دچار ضعف بیشتری شده بار دیگر مشکلات موجود در سینا خودنمایی می کند. عدم همراهی اکثر قبایل مستقر در آن دیار شاید اصلی ترین دلیل ناکامی ارتش درسیطره بر این منطقه باشد. این قبایل یا با جریان های سلفی القاعده همکاری می کنند و یا بی طرفی پیشه کرده اند. تعهدات ارتش مصر برای حفظ امنیت اسرائیل، موجب می شود تا تمام تلاش خود را برای پایان دادن به فعالیت های القاعده به کار بندد؛ به نظر می رسد رفتار ارتش در مقابله با مخالفان سیاسی خود یعنی طرفداران مرسی به همین دلیل با تاخیر همراه شد. زیرا ترجیح آن بود که ابتدا وضعیت در سینا به ثبات برسد تا مبادا تحولات داخلی مصر و نابسامانی و هرج و مرج احتمالی تاثیر جدی بر امنیت اسرائیل نداشته باشد. اما به نظر می رسد در گام نخست یعنی ایجاد امنیت در سینا با مشکلات جدی مواجه باشند.

اما تردید ارتش در برخورد جدی با طرفداران مرسی و استفاده از زور برای پایان دادن به بست نشینی آنان در چند میدان بزرگ شهر قاهره، نتوانست منتظر حل مشکل سینا باقی بماند. زیرا از یکسو همان گونه که اشاره شد مسائل موجود در صحرای سینا از دشواری مزمنی رنج می برد و از سوی دیگر معلوم نیست مجموعه جریان های اسلامی مخالف ارتش و حکومت مرکزی کنونی فعالیت خود را صرفا به بست نشینی محدود سازند. تعویق چند باره حمله به بست نشینان با هدف متفرق ساختن آنان از سوی ارتش و نیروهای امنیتی نتوانست عزم اخوان المسلمین و متحدانش در ادامه اعتراضات متزلزل سازد. دو روز است که آنان انجام تظاهرات خارج از میدان های النهضه و رابعه العدویه را در دستور کار خود قرار داده اند و به سمت وزارتخانه ها حرکت می کنند. برخورد شب گذشته نیروهای امنیتی با تظاهر کنندگان در اطراف وزارت اوقاف موجب کشته شدن شدن یک نفر و زخمی شدن چند تن دیگر شد.

ارتش بر آن بود تا با برکناری مرسی از قدرت اهداف ذیل را محقق سازد:

1- حذف اخوان المسلمین از گردونه قدرت برای همیشه؛
2- بازپس گیری بخشی از قدرت که در پی انتخابات ریاست جمهوی و پارلمان از سوی ارتش و نیروهای امنیتی واگذار شده بود و سیطره مطلق بر مقدرات کشور همچون گذشته؛
3- جایگزین کردن حزب سلفی النور به جای اخوان المسلمین به عنوان نماینده اسلام گرایان در حیات سیاسی کشور.

اما با گذشت نزدیک به دو ماه از اقدام ارتش در برکناری مرسی به نظر می رسد گرچه در گام نخست، مرسی برکنار و به زندان رفت اما ارتش در گام های بعدی با دشواری جدی مواجه شده است.میزان ناکامی ارتش را می توان در پیگیری مواضع ایالات متحده آمریکا نسبت به تحولات مصر دریافت. ابتدای کار به تقریبا به دو هفته وقت نیاز بود تا وزیر خارجه امریکا رسما اعلام نماید "اقدام ارتش و کودتا" در مصر برای جلوگیری از وقوع جنگ داخلی در مصر صورت گرفته است. برخورد مثبت جان کری با اقدام ارتش نشان داد که امریکا نسبت به موفقیت ارتش مصر امیدوار شده است؛ ارتشی که سال هاست با پنتاگون ارتباط ارگانیک دارد و همه ساله از یک و نیم میلیارد دلار کمک بلاعوض بهره مند می شود که به صورت اعتبار در اختیار آن قرار می گیرد.

اما گذر زمان و خسته نشدن مخالفان ارتش در بست نشینی و ادامه اعتراض نسبت به سیطره مطلق نظامیان بر قدرت و برکناری رئیس جمهوری که برای نخستین بار در تاریخ مصر از طریق یک انتخابات آزاد به قدرت رسید و حضور گسترده آنان در شهرهای مختلف نشان داد که نمی توان حدود نیمی از مردم مصر را نادیده گرفت. همچنین عزم جدی مخالفان برای ایستادگی که پیش از این 300 کشته داده اند نشان داد سرکوب آنان لزوما باید با آمادگی برای پذیرش پیام های کشتار وسیع آنان همراه باشد. بنابراین ایالات متحده آمریکا با دریافت دقیق این وضعیت، این بار از چند سناتور خود برای اعلام مواضع جدید بهره گرفت. این اقدام ایالات متحده آمریکا که البته به زعم اخوان المسلمین شریک جدی ارتش در اقدام بر برکناری مرسی است، می تواند نشان دهنده دشواری وضعیت کنونی مصر باشد. هرچند ارتش، امریکا و اسرائیل ترجیح می دادند که پیش از حرکت به سمت یک برخورد جدی با مخالفان در مصر که احتمالا موجب بالا رفتن تنش و یا حتی با وقوع درگیری های گسترده داخلی همراه شود، ابتدا مسئله سینا سامان داده شود اما به نظر می رسد که مجموعه عوامل موثر در شکل گیری معادله داخلی مصر این اجازه را به آنان نداد و ارتش ناگزیر از برخورد جدی تر با مخالفان خود شده است.

عملیات پایان دادن به بست نشینی در میدان النهضه که از بامداد امروز آغاز شد اینک پایان یافته است و تلاش برای پایان دادن به بست نشینی در میدان رابعه العدویه همچنان ادامه دارد. طرفداران اخوان المسلمین از مردم خواسته اند تا به تظاهرات گسترده در خیابان ها بپردازند و تلاش کرده اند بست نشینی میدان النهضه را که در آنجا هم با ارتش درگیر شده اند، به میدان مصطفی محمود در مهندسین منتقل کنند. تا این لحظه گزارش ها از کشته شدن صدها و زخمی شدن هزاران خبر می دهد. حتی اگر ارتش موفق شود بست نشینی و تظاهرات را با زور پایان دهد اما پرواضح است که حذف نیمی از مردم مصر از صحنه سیاسی شدنی نیست.

هرچه باشد مصر آبستن تحولات بسیاری است، گرمای تابستان با داغ شدن فضای سیاسی در این کشور همراه بود لیکن احتمالا کاسته شدن از گرمای هوا نتوانسته از داغی فضای سیاسی در این کشور بکاهد. دوستداران مصر و آنانی که به استقرار صلح و ثبات در منطقه می اندیشند همگی باید بکوشند تا زمینه یک تفاهم جدی و مرضی الطرفین میان ارتش به عنوان ستون فقرات جریان ملی و اخوان المسلمین به عنوان ستون فقرات جریان اسلامی فراهم آید. امری که در صورت استمرار وضعیت کنونی به صورت فزاینده ای دشوارتر می شود./14

انتشار اولیه: چهارشنبه 23 خرداد 1392/ باز انتشار: یکشنبه 27 مرداد 1392