روحانی ؛فرصتی برای اوباما

دیپلماسی ایرانی: اخباری که این روزها از خاورمیانه می رسد، خوب نیست. مصر دوباره دچار بحران شده و جنگ شهری خونین در سوریه ادامه دارد. در این بین شاید پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ایران، دلگرم کننده ترین خبری باشد که از منطقه می رسد. باوجود تردیدهایی که در مورد عملکرد روحانی وجود دارد، او چهره ای پراگماتیک و میانه رو است که به کاهش نقش دولت در زندگی خصوصی و اجتماعی مردم اعتقاد دارد. همچنین روحانی برای نزدیک به دو سال مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران بود و در آن زمان غنی سازی اورانیوم را در مقابل دریافت برخی مشوق های اقتصادی، تعلیق کرد. به همین دلیل انتخاب روحانی می تواند هم برای ایران خوب باشد و هم برای غرب.

همانگونه که رئیس جمهور جدید ایران نیز خاطرنشان کرد، وی به طور عمیقی به حاکمیت وابسته است و یک اصلاح طلب به شمار نمی رود. از سوی دیگر در جمهوری اسلامی، مقام معظم رهبری تصمیم گیرنده نهایی در امور هستند. شاید داستان پیروزی روحانی در انتخابات برای برخی تکراری باشد، زمانی که در سال 1997، محمد خاتمی اصلاح طلب در انتخابات پیروز شد. برخی گزارش ها حاکی از آن است که مادلین آلبرایت، وزیر امور خارجه وقت آمریکا از طریق کانال های سری، پیام هایی را در آن زمان برای رئیس جمهور ایران فرستاد که از جمله آنها می توان به ابراز پشیمانی از حمایت های به عمل آمده از رژیم پهلوی اشاره کرد. اما مقام معظم رهبری اظهار داشتند که اعتراق آمریکا به جرم هایشان، فایده ای برای ملت ایران ندارد.  

اکنون این پرسش مطرح است که چرا باید گمان کنیم، شرایط متفاوت است. نخست به این دلیل که روحانی بر خلاف خاتمی متعلق به حلقه درونی حاکمیت است. او خط قرمزها را می داند. از سوی دیگر نفس پیروزی روحانی در انتخابات و به طور کلی اجازه ورود وی به این میدان، نشان دهنده این واقعیت است که تمایل به بهبود شرایط اقتصادی ایران در بین مقامات عالی رتبه ایجاد شده است. اوضاع اقتصادی ایران بهتر نمی شود، مگر اینکه دولت جدید بتواند به تعاملی با غرب دست یابد که به موجب آن تحریم ها لغو شوند. سوزان ملونی، تحلیلگر موسسه بروکینگز شرایط این روزهای ایران را با سال 1988، مقایسه می کند، زمانی که هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور ایران شد و در نهایت جنگ ایران و عراق، خاتمه یافت.

البته برخی دیگر از تحلیلگران مانند کریم سجادپور با این دیدگاه موافق نیستند. آنها می گویند مقاومت در برابر آمریکا و انکار اسرائیل، دو شاخصه ایدئولوژی انقلاب اسلامی است که نمی توان از آن عدول کرد.

بنابراین هر تلاشی از سوی آمریکا برای استفاده از موقعیت ایجاد شده تحت تاثیر پیروزی روحانی می تواند به منزله یک قمار باشد. بدون تردید  اعمال تحریم ها در رقم زدن پیروزی روحانی نقش داشه است. اکنون این پرسش مطرح است که آیا دولت آمریکا برای ارایه پیشنهادی مصالحه ای به تیم مذاکره کننده هسته ای روحانی آمادگی دارد یا خیر.

اکنون گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) در شرایط پیش مذاکرات کره شمالی و جنوبی به سر می برد که در آن هر یک از طرفین منتظر اقدام طرف مقابل بود.  ایران نیز به نوبه خود بر به رسمیت شناخته شدن حق غنی سازی اورانیوم تاکید دارد. اما این گروه تمایلی به پذیرش این حق ندارد و از تهران می خواهد نخست اقدامات اعتمادسازی را انجام دهد.

این بن بست باید توسط هر دو طرف شکسته شود. در این مسیر می توان نقشه راه روشنی تعریق کرد. اما آیا دولت اوباما برای چنین قماری آماده است؟ جای تردیدی وجود ندارد که جمهوریخواهان و لابی اسرائیل باهرگونه امتیاز دهی به ایران مخالفت می کنند. برخی بر این باورند که آمریکا هنوز برای قماری دیگر آماده نیست و در واقع منتظر حرکت ایران است. بنابراین در صورتی که مذاکرات هیچگاه از سرگرفته نشود، راه به جایی نیز نمی برد اما دست کم غرب می تواند به انتقاد از ایران ادامه دهد.

باوجود تحولاتی که یکی پس از دیگری در خاورمیانه روی می دهد، باید به این نکته توجه کرد که ایران از بحران های خاورمیانه متفاوت است. واشینگتن اکنون آموخته که در فرونشاندن بحران های ناشی از بهار عربی ، توانمندی اندکی دارد. در عین حال انتخاب های کاخ سفید در مورد استراتژی خاورمیانه می تواند بر روند مذاکرات با ایران تاثیرگذار باشد. اکنون اوباما فرصت جدیدی برای آزمودن ایران دارد و می تواند به روحانی در پیشرفت در این آزمون کمک کند. البته این روند هزینه زمانی خواهد داشت اما هزینه های استفاده نکردن از این فرصت به مراتب بیشتر خواهد بود.

منبع: فارن پالیسی / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: یکشنبه 23 تیر 1392/ باز انتشار: پنجشنبه 27 تیر 1392