روحانی 3 تا 6 ماه فرصت دارد

دیپلماسی ایرانی: تحریم های جدید آمریکا که در ماه ژانویه با امضای رئیس جمهور به قانون تبدیل شده بودند، از دوشنبه این هفته و در سالگرد تحریم های نفتی و بانکداری آمریکا و متحدانش اروپایی اش، به اجرا در می آیند. این در حالی است که در هفته های اخیر و پس از پیروزی شگفت انگیز حسن روحانی، کاندیدای مورد حمایت اصلاح طلبان و نیروهای میانه رو، گمانه زنی هایی از تغییر رویکرد غرب در مورد تحریم ایران شنیده می شد. با سید شمس الدین خارقانی، سفیر پیشین ایران در آلمان و معاون پیشین امور بین الملل اتاق بازرگانی در مورد این تحریم ها و چشم انداز آن  در دولت روحانی گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:

از امروز قرار است که تحریم های جدید آمریکا که در ماه ژانویه با امضای رئیس جمهور به قانون تبدیل شده بودند، به اجرا در می آیند. به طور کلی ارزیابی شما از تحریم هایی که علیه ایران اعمال شده است چیست؟

در حال حاضر ایران با دو نوع تحریم در سطح بین المللی مواجه است. دسته اول تحریم ها، تحریم های سازمان ملل هستند که تحت مادۀ 41 فصل هفتم منشور ملل متحد و به واسطه قطعنامه های ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳ علیه ایران وضع شده اند. این تحریم ها اساس همه تحریم هایی هستند که علیه ایران اعمال شده اند. درواقع همانطور که موارد دیگری مثل عراق و لیبی دیده شده ، تحریم های سازمان ملل که بر اساس استناد به تهدید صلح و امنیت یبن المللی صادر می شوند زمینه ساز تحریم های گسترده تری هستند که از سوی کشورها و به صورت یکجانبه یا چندجانبه اعمال می شوند.

دومین نوع تحریم های اعمال شده علیه ایران، تحریم هایی هستند که کشورها به طور یکجانبه برقرار کرده اند. به عنوان مثال آمریکا تحریم هایی را علیه ایران اعمال کرد و سپس کشورهای اروپایی از این تحریم آمریکا حمایت کرده اند و یا خود اروپا تحریم هایی وضع کرده است که مورد تایید آمریکا هم قرار گرفته است. علاوه بر این آمریکا قوانینی در مورد تحریم ها وضع کرده است که اگر دیگر کشورهای دیگر تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا را اجرا نکنند تحت مجازات قرار گیرند و یا در روابط تجاری و مالی خود با آمریکا مشکلاتی مواجه می شوند. بنابراین این دو نوع تحریم وجود دارد که تحریم های دسته اول که از سوی سازمان ملل اعمال شده بیشتر حالت زمینه سازی دارد و در بعضی موارد صرفا هشدارهایی را در بر می گیرد. ولی تحریم های دسته دوم موردی تر، تخصصی تر و جزئی تر هستند و در واقع وارد نکات اصلی شده اند.

در حال حاضر به نظر می رسد در مورد اثر تحریم ها بر وضعیت کشور اختلاف نظر وجود داشته باشد. به نظر شما تا چه اندازه این تحریم ها موثر بوده اند؟

چنانچه اشاره کردید در مورد این که این تحریم ها چه اثراتی داشته است اختلاف نظر هایی وجود دارد. با این حال دیدیم که در مناظرات انتخاباتی ریاست جمهوری نیز کاندیداهای ریاست جمهوری به اثرات تحریم ها اشاره کردند و وعده دادند که تلاش خواهند کرد که این وضعیت را تغییر دهند. وقتی به شعارها و بحث های انتخاباتی رجوع کنیم می بینیم که مسئله تحریم ها یکی از محورهایی بود که از سوی کاندیداهای ریاست جمهوری مطرح می شد بنابراین اتفاق نظری وجود دارد که تحریم ها بر وضعیت اقتصادی کشور تاثیرگذار بوده اند و اثرات آن را در نرخ ارز مشاهده کرده ایم. اما این که تا چه اندازه مشکلات در اثر تحریم ها بوده یا ضعف های مدیریتی اقتصادی، محل اختلاف است.

با توجه به پیروزی آقای روحانی در انتخابات ریاست جمهوری امیدهایی برای کاهش یا رفع تحریم ها ایجاد شده است. آیا امکان حذف تحریم ها در کوتاه مدت وجود دارد؟

این که آیا ما می توانیم از این تحریم ها خلاصی پیدا کنیم یا خیر بستگی به این دارد که تصمیم  گیری در مورد سیاست خارجی چگونه صورت پذیرد و ما چه چهره ای از سیاست خارجی کشور ارائه کنیم. آیا قرار است سیاست خارجی دولت پیشین ادامه یابد و روابط خود با جهان را بسته و محدود نگه داریم؟ آیا اجازه نمی دهیم که روابط ما با جهان گسترش پیدا کند؟ وقتی از روابط با کشورهای جهان سخن می گویم منظورم کشور خاصی نیست. بلکه در وهله اول همسایگان و سپس کشورهای دیگر از جمله اروپا، چین، ژاپن، آمریکا و ... است.  در واقع سوال اصلی این است که آیا ارزیابی ما از جهان همانی است که در سالهای اخیر بوده است؟ آیا مبنای تصمیم گیری ما در سیاست خارجی تصورات و شعارهایی است که در دولت گذشته بر سیاست خارجی حاکم بوده است یا قرار است بر اساس ارزیابی که در چشم انداز بیست ساله کشور آمده است رفتار شود.

سیاست خارجی آقای روحانی را چگونه ارزیابی می کنید؟

تا جایی که من از سیاست خارجی آقای روحانی درک می کنم اصل و اساس برنامه ایشان در سیاست خارجی ایجاد نوعی تفاهم بین المللی است. ایجاد درگیری در روابط خارجی نه تنها در سیاست خارجی دولت آقای روحانی اولویت ندارد بلکه اساسا در سیاست خارجی ایشان چنین مسئله ای نمی گنجد. بنابراین به نظر می رسد در دولت آینده ارتباطات بین المللی و روابط دوجانبه ایران با کشورهایی که در رابطه با جمهوری اسلامی و منطقه نقش دارند از اولویت اول برخوردار است.

تا چه اندازه دست دولت آقای روحانی در تغییر مناسبات و سیاست خارجی ایران باز است؟

این مسئله مهمی است. به نظر می رسد که ما باید کلیه ارگانهایی را که به طریقی به سیاست خارجی ایران ربط دارند یا ربط داده شده اند را هماهنگ کنیم. درواقع یکی از اقدامات ضروری آقای روحانی باید این باشد که دستگاههای متعددی که فعلا در زمینه سیاست خارجی ایران فعال هستند را مرتبط کند و آنها را در راستای سیاست خارجی دولت جدید منظم کند. گسترش هماهنگی های بین این نهادها و منسجم کردن آنها تحت نظر رئیس جمهور مثلا در قالب شورای امنیت ملی یکی از اقداماتی است که می تواند برای طرح ریزی و اجرای سیاست خارجی تعامل گرای دولت حیاتی باشد.

بنابراین می توان به تغییر جدی در سیاست خارجی امیدوار بود؟  

اگر این اقدامات صورت گیرد و علامات لازم به کشورهای مختلف داده شود به نظر می رسد که دولت جدید می تواند تحول اساسی در این زمینه انجام دهد. البته آقای روحانی به خوبی می داند که برای این کار وقت زیادی ندارند. یعنی بین 3 تا 6 ماه آینده ارزیابی کشورهای مختلف از تحولات داخلی ایران و پیروزی آقای روحانی و چشم انداز سیاست خارجی ایران شکل می گیرد. بنابراین ضروری است که علامات و پیغام های لازم را به کشورهایی که نگران رابطه با ما هستند بدهد تا فرصتی که شکل گرفته است توسط لابی های ضد ایرانی از دست نرود.

برای تحقق این هدف چه اقداماتی باید صورت گیرد؟

یکی از مسائلی و مشکلاتی که در سیاست خارجی ما وجود دارد به خروج افراد موثر و دیپلمات های برجسته از عرصه سیاست خارجی و کادر وزارت خارجه در سالهای گذشته مربوط می شود. افرادی که سالها در این عرصه آموزش دیده بودند و فعالیت کرده بودند و تجربیات گرانبهایی کسب کرده اند. اینها امروز در سیاست خارجی ما نیستند. یا نیروهای برگزیده ای که در وزارت خارجه داشتیم و به مسائل سیاست خارجی آشنا بودند در سالهای گذشته به دلایل مختلف حاشیه نشین شده اند و از روند تصمیم گیری و اجرای سیاست خارجی کنار گذاشته شده اند. یکی از مهم ترین اقدامات دولت در سیاست خارجی باید این باشد که تلاش کند این نیروها باید به جایگاه و کار اصلی خود بازگردند. متاسفانه امروز سفرای ما در کشورهای مختلف از توانمندی لازم برای ایجاد تحرک و پویایی در دیپلماسی برخوردار نیستند. کارشناسان بی تجربه و یا سفرای ضعیف، نمی توانند گویای پیام و مطلب آقای روحانی برای دنیا باشند. بنابراین دولت آینده نیازمند استفاده از نیروهای شایسته و با تجربه برای طرح ریزی و اجرای یک سیاست خارجی پویا و تعامل گرا است و این مسئله یکی از ضروری ترین اقدامات آقای روحانی و تیم سیاست خارجی ایشان باید باشد.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16

انتشار اولیه: سه شنبه 11 تیر 1392/ باز انتشار: شنبه 15 تیر 1392