قدرت های نوظهور غرب را کنار زدند

دکتر داود رضایی اسکندری*

دیپلماسی ایرانی: بعد از چندین ماه رایزنی و رقابت فشرده بین نامزدهای معرفی شده از سوی 9 کشور اردن، اندونزی، برزیل، غنا، کاستا ریکا، کره جنوبی، کنیا، مکزیک و نیوزیلند برای در اختیار گرفتن پست دبیرکلی سازمان تجارت جهانی (WTO) برای دوره چهار ساله آتی، که از ابتدای سپتامبر آغاز می شود، نهایتا روز سه شنبه (17 اردیبهشت) مشخص شد که آقای "روبرتو آزردو" نامزد برزیل به پیروزی رسیده است و وی برای چهار سال آتی سکان مدیریت مهم ترین نهاد قانونگذاری و تنظیم مقررات تجارت جهانی را در اختیار خواهد گرفت.

این امر بدون شک موفقیتی بسیار مهم برای برزیل و در راستای تحقق اهداف سیاست خارجی آن کشور برای کسب جایگاه مهم تر در عرصه بین المللی است. اهمیت موضوع این امر هنگامی بیشتر مشخص می شود که در سال 2011 نیز جوزه گرازیانو دیگر نامزد برزیل برای پست دبیرکلی سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) انتخاب گردید و از ابتدای سال گذشته این پست را در اختیار گرفت. شاید برای اولین بار است که یک کشور در حال توسعه، مدیریت این دو سازمان مهم بین المللی را همزمان در اختیار دارد.

آقای روبرتو آزردو، دیپلمات 55 ساله برزیلی، در طی بیش از یک دهه گذشته ریاست هیات های اعزامی آن کشور به مذاکرات سازمان تجارت جهانی را بر عهده داشته و مسئول پیگیری دعاوی حقوقی تجاری برزیل علیه اروپا و امریکا در قالب سازمان بود. وی در چهار سال گذشته نیز سفیر و نماینده آن کشور نزد آن سازمان تجارت جهانی بوده است که بر توانمندی اجماع سازی وی تاکید شده است.

دولت برزیل در طی بیش از یک دهه گذشته بویژه در دوران حکومت حزب کارگران و در دو دوره دولت آقای لولا داسیلوا (2010-2003) و همزمان با ارتقاء وضعیت اقتصادی آن کشور، تلاش نموده است تا با دفاع از یکجانبه گرایی، تاکید بر اصلاح نهادهای سیاسی، مالی، اقتصادی و تجاری بین المللی و همچنین دفاع از حل وفصل مسالمت آمیز اختلافات و تاکید بر استفاده از ابزار دیپلماسی جایگاه بهتری نیز در عرصه بین المللی برای خود ایجاد نماید.

برزیل در راستای دستیابی به این اهداف، با توسعه روابط با کشورها و مناطق مختلف جهان به متنوع سازی روابط خود اقدام نموده است و در حال حاضر در 139 کشور جهان سفارت دارد که حدود یک سوم از این تعداد در یک دهه اخیر افتتاح شده اند. این کشور در حال حاضر با تمامی کشورهای عضو سازمان ملل، روابط دیپلماتیک برقرار نموده و جزء کشورهایی که بیشترین نمایندگی دیپلماتیک را در قاره افریقا دارد و متقابلا بسیاری از کشورهای افریقایی نیز در این کشور سفارت دارند. به طور کلی همزمان با توسعه نمایندگی های برزیل در خارج از این کشور، برازیلیا پایتخت برزیل نیز جز پایتخت هایی است که میزبان بیشترین تعداد سفارتخانه خارجی است.

برزیل در طی یک دهه گذشته علاوه بر توسعه روابط دوجانبه با کشورهای مختلف، با پیش گام شدن و یا حمایت از پیشنهادات برگزاری نشست های گروهی کشورهای امریکای جنوبی با مناطق مختلف جهان و یا در قالب گروه بندی های منطقه ای نیز در این راستا حرکت نموده است. در همین چارچوب می توان به حضور فعال در ایبسا (مجمع کشورهای برزیل، هند و افریقای جنوبی)، بریکس (برزیل، هند، روسیه، چین و افریقای جنوبی)، اسپا (نشست سران کشورهای عربی و امریکای جنوبی)، اسا (نشست سران کشورهای افریقایی و امریکای جنوبی)، مجمع کشورهای آسیای شرقی و امریکای لاتین، بازار مشترک جنوب (مرکوسول)، اتحادیه ملل امریکای جنوبی (اوناسول) و مجمع کشورهای امریکای لاتین و کارییب (سلاک) اشاره نمود.

این کشور در سازمان تجارت جهانی با رویکرد کشورهای اروپایی و امریکا در این سازمان بویژه تخصیص سوبسید به محصولات کشاورزی خود و اعمال تعرفه بر واردات از کشورهای در حال توسعه به شدت مخالفت نموده و علاوه بر دفاع مستقیم از منافع تجاری و مالی آن کشور، خود را به عنوان مدافع منافع کشورهای در حال توسعه ها یا به عبارتی جنوب در برابر کشورهای توسعه یافته ها یا شمال مطرح نماید. مخالفت های این کشور در کنار دیگر کشورهای مطرح در بین کشوهاری در حال توسعه همچون هند، چین و غیره باعث عدم موفقیت مذاکرات دور دوحه سازمان تجارت جهانی که از سال 2001 شروع شد، گردیده که نهایتا نیز از سال 2011 عملا به بن بست رسید.

مجموع این سیاست ها و اقدامات برزیل در سطوح دوجانبه و بین المللی باعث شده است تا بتواند با معرفی نامزد برای سازمان تجارت جهانی خود را به عنوان نامزد کشورهای جنوب در برابر کشورهای شمال معرفی نماید و با استفاده از ظرفیت ایجاد شده در توسعه روابط با کشورهای مختلف، رای تعداد زیادی از کشورها از مناطق مختلف جهان را کسب نماید و در دور نهایی و در رقابت با نامزد مکزیک، دیگر کشور امریکای لاتینی که گفته می شد مورد حمایت کشورهای توسعه یافته اروپایی و امریکایی است، بتواند به موفقیت برسد و برای اولین مرتبه از زمان تاسیس سازمان یک کشور از امریکای لاتین و یک عضو مجموعه بریکس به این سمت انتخاب گردد.

پیروزی نامزد برزیل برای پست دبیر کلی سازمان تجارت جهانی و دیگر تحولات چند سال اخیر در عرصه نهادهای بین المللی آغاز روندی است که می تواند موجب تقویت بیش از پیش جایگاه کشورهای در حال توسعه در تصمیم گیری های جهانی  شود. امری که مدت ها است مورد انتظار و خواست قدرت های نوظهور در عرصه جهانی است که از تقسیمات قدرت جهانی که مبتنی بر ترتیبات بعد از جنگ جهانی دوم ابراز ناراضایتی می کنند. در همین راستا، آقای پاتریوتا وزیر خارجه برزیل نیز بعد از پیروزی نامزد آن کشور اعلام نمود که این امر نشان از تغییر قدرت در عرصه جهانی به سمت کشورهای در حال توسعه است. بدون شک این تحولات موجبات نگرانی کشورهای توسعه یافته را در پی خواهد داشت. به همین دلیل بود که رئیس جمهور برزیل به سرعت بعد از اعلام پیروزی نامزد آن کشور، با همتای امریکایی و فرانسوی خود تماس گرفت تا به نوعی آنها را از عدم اتخاذ مواضع افراطی در سازمان مطمئن سازد. همچنین در بیانیه های منشتر شده توسط رئیس جمهور برزیل و وزیر خارجه آن کشور به مناسبت پیروزی نامزد آن کشور نیز بر تعهد برزیل بر اهداف سازمان و موفقیت دور دوحه از جمله در نشست آتی سازمان که قرار است در ماه دسامبر سال جاری میلادی در بالی اندونزی برگزار گردید، تاکید گردید.

نکته قابل توجه دیگر اینکه، برزیل در کنار دیگر بازیگران اصلی جهان در حال توسعه، تاکنون در WTO  در برابر سیاست های کشورهای شمال قرار داشته و به نوعی باعث به بن بست رسیدن مذاکرات و پیشرفت کارها شده اند، با این چالش رو به رو است که از یک سو باید با ادامه سیاست های خود در مسیر کلی قبلی اطمینان کشورهای جنوب را حفظ نماید و از سوی دیگر نیز اکنون که مدیریت سازمان را نیز بر عهده دارد، باید بتواند برای اجماع سازی و موفقیت سازمان اقدام نماید تا بتواند کارایی خود برای مدیریت سازمان های بین المللی را به نمایش بگذارد. لذا جمع این دو هدف به ظاهر متناقض از چالش های این کشور در طی سال های آتی خواهد بود. لذا نشست آتی در بالی اندونزی نخستین آزمون این کشور و دبیرکلی برزیلی سازمان تجارت جهانی خواهد بود. ضمن اینکه اجماع و به توافق رسیدن کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته می تواند برای آینده اقتصاد و تجارت جهانی که همچنان با مشکلات پس از بحران اقتصادی اخیر دست و پنجه نرم می کند، نیز پیام مثبتی داشته باشد./16

*پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک