مذاکرات هسته ای همزمان در وین و استانبول

دیپلماسی ایرانی: از آخرین ملاقات دو جانبه سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که در استانبول انجام شد، حدود 8 مه می گذرد و اکنون قرار است این دو بار دیگر در این شهر زیبای ترکیه، یکدیگر را ملاقات کنند؛ آن هم همزمان با نشستی که قرار است 1279 کیلومتر آن سو تر در وین، مقر آژانس بین المللی انرژی اتمی ، برگزار شود.

هرچند استانبول با مطرح شدن نام آلماتی، پایتخت قزاقستان برای میزبانی مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5(آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) دیگر هیات های مذاکره کننده هسته ای را پذیرا نبود، اما به نظر می رسد جیلی و اشتون همچنان ترجیح می دهند، قرار ملاقات های خصوصی و پشت درهای بسته خود را در هتل های استانبول بگذارند. ملاقات هایی که بر خلاف نشست های هیات های مذاکره کننده چندین ساعت به طول نمی انجامد. مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، آخرین بار بدون اعلام قبلی ،45 دقیقه پشت درهای بسته هتلی در استانبول تشکیل جلسه دادند و سپس معاونان آنها مامور شدند تاریخ مذاکرات بعدی را مشخص کنند که باتوجه به اختلاف نظرهای ظاهری بر سر مکان مذاکره، تا بهمن ماه گذشته به تاخیر افتاد.

هیات های مذاکره کننده هسته ای ایران و گروه 1+5، پس از مذاکرات آلماتی 1 و 2 و در شرایطی که اغلب تحلیلگران احتمال هرگونه پیشرفت در مذاکرات پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری 24 خرداد را دور از ذهن می دانستند، توافق کردند باز هم معاون های اشتون و جلیلی، زمان و مکان مذاکرات بعدی را مشخص کنند. اما در زمانی که قزاقستان بار دیگر آمادگی خود را برای میزبانی اعلام کرده و مقامات جمهوری اسلامی نیز هر یک به نوبه خود از تمایل به ادامه مذاکرات سخن گفتند، خبر ملاقات جلیلی و اشتون در تاریخ 25 اردیبهشت منتشر شد.

این در حالی است که در همین تاریخ، هیات مذاکره کننده آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در وین میزبان هیاتی از مذاکره کنندگان هسته ای ایران خواهد بود که معمولا علی اصغر سلطانیه، نماینده ایران در آژانس، ریاست آن را بر عهده دارد.

همزمانی مذاکرات هسته ای ایران در دو چارچوب گروه 1+5، و آژانس بین المللی انرژی اتمی،تا کنون در تاریخ یک دهه ای مذاکره های هسته ای با جمهوری اسلامی، بی سابقه بوده است. پیش از این گفته می شد که ایران از مذاکره با آژانس برای بهره مندی از ابزار مذاکره ای در چانه زنی با گروه 1+5، استفاده می کند. اما اکنون تهران با انجام دو مذاکره هسته ای در یک روز موافقت کرده و این امر مستلزم ایجاد هماهنگی های بین دو هیات مذاکره کننده از سوی جمهوری اسلامی است.

هرچند خواسته های آژانس بین المللی انرژی اتمی و گروه 1+5، در مذاکره با ایران در دو بسته جداگانه مطرح می شود، اما در نهایت منشاء مشترکی به نام تلاش برای دستیابی به راهکاری دیپلماتیک در قبال بن بست هسته ای ایران دارند.

آمریکا و متحدانش مدعی تهدید آمیز بودن برنامه های هسته ای ایران هستند، حال آنکه آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز با روی کار آمدن یوکیا آمانو به عنوان مدیر کل، خط مشی تندتری را در قبال ایران دنبال کرده و ادعا می کند، برخی نشانه ها حاکی از ماهیت نظامی فعالیت های هسته ای ایران است.

آمریکا و 3 متحدش در آنسوی آتلانتیک و دو عضو دائم شورای امنیت یعنی چین و روسیه  در غالب گروه 1+5، خواستار محدودیت فعالیت های غنی سازی با خلوص بالا در ایران هستند. به گفته مقامات تهران، این محدودیت ها به گونه ای است که در عمل با تعطیلی سایت فوردو در نزدیکی قم، تفاوتی ندارد. از سوی دیگر این گروه می خواهد نظارت کامل و گسترده آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز بر فعالیت های هسته ای ایران وجود داشته باشد. در صورتی که این اقدامات اعتمادساز از سوی تهران انجام شود، تعدیل برخی تحریم ها پیش رو خواهد بود.

از سوی دیگر آژانس بین المللی انرژی اتمی خواستار دسترسی به پارچین است. سایتی نظامی که در جنوب شرق تهران واقع شده و آژانس بر اساس تصاویر ماهواره ای ادعا می کند در آن آزمایش های هسته ای انجام شده است. مقامات آژانس می گویند علاوه بر دسترسی به این سایت ، می خواهند با افراد مورد نظر مصاحبه کنند و همچنین اسناد مورد نیاز را در اختیار داشته باشند.

اما همانگونه که تهران به هیچ یک از درخواست های 1+5 ، پاسخ مثبت نداد، پس از 9 دور مذاکره با آژانس از سال 2011 تا کنون نیز هنوز به بازرسان اجازه ورود به پارچین را نداده است.

در چنین شرایطی، مذاکره با آژانس و ملاقات جلیلی با اشتون، در یک روز برنامه ریزی شده و انجام دو نشست مهم در دو شهر یکی در همسایگی ایران  و دیگری در اروپا، کانون توجه ها را به روز 25 اردیبهشت متمایل کرده است. تاریخ این نشست ها دقیقا یک ماه پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران تعیین شده و نمی توان گفت ملاقات ها در وین و استانبول به طور اتفاقی در یک روز انجام می شوند.

شاید تمایل تهران به نشان دادن پویایی در مذاکره هسته ای در حالی که از سوی جوامع غربی به وقت کشی متهم می شود، یکی از دلایل این مذاکرات همزمان باشد. به این ترتیب تهران نشان می دهد در حالی که رئیس شورای عالی امنیت ملی به عنوان مسئول مذاکرات هسته ای با گروه 1+5، در استانبول سرگرم مذاکره است، هیاتی دیگر در وین بعد دیگری از پرونده هسته ای را به بحث گذاشته اند.

اما حتی در خوش بینانه ترین حالت نیز نمی توان امیدوار بود مذاکره در وین یا استانبول معجزه ای باشد که همگان در یک دهه گذشته در انتظار آن بودند.

انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در ایران، موضوعی نیست که بتوان بار آن را بر مذاکرات هسته ای آتی در وین و استانبول نادیده گرفت. به همان اندازه که ایران در انتظار نتیجه این انتخابات است، مقامات غربی و به ویژه مقامات آمریکایی نیز می خواهند دستاورد انتخابات را مشاهده کرده و سپس با تحلیل نتیجه، گزینه های موجود را مشخص کنند. هرچند علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه می گوید، انتخابات تاثیری بر مذاکرات هسته ای ندارد، اما به نظر نمی رسد اختیار یک نه یا بله خیلی بلند در پرونده هسته ای به دولتی سپرده شود که کمتر از 3 ماه از عمرش باقی مانده است.

به این ترتیب محتمل ترین نتیجه ملاقات جلیلی و اشتون در استانبول، این است که با مثبت خواندن روند گفت و گو ها بار دیگر توپ در زمین معاونان بیفتد تا تاریخ مذاکرات بعدی ایران و گروه 1+5، را تعیین کنند. مذاکراتی که انتظار نمی رود تا زمانی پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران، انجام شود.

احتمالا هیات های هسته ای ایران و آژانس نیز مانند 9 دور مذاکره قبلی پس از خروج از سالن مذاکرات، گفت و گو ها را سازنده خوانده و توافق را در دسترس توصیف می کنند.سپس همه در وین، استانبول، تهران و دیگر نقاط جهان به انتظار نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایران خواهند نشست.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 10