قاهره به دنبال موازنه مثبت هسته ای در منطقه

دیپلماسی ایرانی: پیمان نامه منع گسترش سلاح های هسته ای، معاهده عدم اشاعه هسته ای یا ان پی تی  در دوران جنگ سرد (۱۹۶۸) میلادی به صورت محدود بین چند کشور جهان منعقد شد. این پیمان کشورهای جهان را به دو طبقه برخوردار (کشورهای دارای سلاح هسته ای) و غیربرخوردار (کشورهای فاقد سلاح هسته ای) تقسیم می کند. طبق تعریف کشورهای برخوردار، شامل کشورهایی هستند که تا پیش از اول ژانویه ۱۹۶۷ میلادی سلاح هسته ای یا دیگر وسایل منفجره هسته ای را تولید و منفجر کرده باشند طبق این تعریف چین، فرانسه، روسیه، انگلیس و آمریکا اعضای دائمی شورای امنیت به طور رسمی دارای سلاح هسته ای شدند. تا کنون ۱۸۸ کشور جهان با امضای آن به پیمان نامه پیوسته اند، اما هند و پاکستان و نیز رژیم اسرائیل این پیمان نامه را نپذیرفته اند. کره شمالی نیز پس از نقض پیمان در نهایت از این پیمان نامه خارج شد. طبق این معاهده کشورهای دارای سلاح هسته ای نباید به طور مستقیم یا غیرمستقیم به کشورهای غیربرخوردار در راه تحصیل این سلاح کمک کنند و کشورهای غیربرخوردار متعهد می شوند تا در این راه تلاش نکنند، هر چند به موجب ماده  ۴برخوردارها متعهد شده اند که فناوری هسته ای صلح آمیز را در اختیار غیربرخوردارها قرار دهند. در نشست اخیر بازخوانی که هر 5 سال یکبار برگزار شده و اوایل هفته در ژنو برگزار شد، حرکت بی سابقه هیات مصری توجه بسیاری را به خود جلب کرد.این کشور روز دوشنبه در اعتراض به آنچه آن را عدم اجرای قطعنامه 1995 درباره خاورمیانه عاری از تسلیحات هسته ای خواند، از حضور در مذاکرات پیمان منع اشاعه هسته ای در ژنو خودداری کرد. این اعتراض، اشاره تلویحی به اسرائیل است که داشتن سلاح های هسته ای را نه تایید می کند، نه تکذیب و پیمان منع اشاعه هسته ای را نیز امضاء نکرده است. به گزارش روزنامه اسرائیلی جورزالیم پست ، قاهره اعلام کرد از مذاکرات پیمان ان پی تی خارج شده تا مخالفت قاطع خود را با نبودِ جدیت مداوم در ایجاد منطقه عاری از تسلیحات هسته ای در خاورمیانه نشان دهد.«هاشم بدر»، سفیر سابق مصر در سازمان ملل در نخستین روز این اجلاس اظهار داشت: مصر و بسیاری از کشورهای عربی با این دیدگاه به ان پی تی پیوستند که این معاهده به خاورمیانه عاری از تسلیحات هسته ای منجر شود. اما اکنون بعد از 30، اسرائیل کماکان به پیمان منع اشاعه هسته ای نپیوسته است.میزان تاثیرگذاری این حرکت هیات مصری ، موارد مورد بحث در نشست های دوره ای اعضای ان پی تی ، تعبیر پیام سیاسی این حرکت قاهره نشین ها و نیم نگاه احتمالی مصر به پرونده هسته ای ایران را با  دکتر یوسف مولایی، استاد حقوق بین الملل در میان گذاشتیم:

مصر در اقدامی نشست  ان پی تی را به نشانه اعتراض ترک کرد، اعتراض آنها به این بوده است که بر اساس توافقنامه 1995 بنا بود تا خاورمیانه تبدیل به خاورمیانه ای عاری از سلاح شود، اما اسرائیل به این توافقنامه پایند نبوده است.  به نظر شما چنین حرکتی تا چه میزان از اهمیت برخوردار است ؟

به نظر می رسد این اقدام تنها موضع گیری سیاسی دولتی است که قصد داشته تا در محافل بین المللی وجهه و رویکرد جدیدی از خود نشان دهد و دولت امروزی مصر به هر میزان که فاصله خود را از سیاست های پیشین حسنی مبارک مرزبندی کند، وجهه متفاوتی از مصر پس از انقلاب ساخته است. اینگونه اقدامات ژست های بی هزینه ای است که از نظر سیاسی برای تبلیغات دولت مصر است که دوست دارد تا با چهره جدید و متفاوتی وارد میدان شود. اما از نظر حقوقی تاثیر چندانی نه بر جهت گیری ان پی تی دارد و نه بر مفاد و مضمون آن خواهد داشت. بحث هایی که در اجلاس بازنگری ان پی تی که باید هر 5 سال یکبار صورت گیرد، دولت ها ایده ها و نظرات خود را اعلام می کنند تا شاید به تدریج بر ایجاد تغییرات تاثیرگذار باشد و یا راهی به سوی حقوق بین الملل عرفی در طولانی مدت باز کند. تکرار این حرکات و پافشاری ها بد نیست و به نظر می رسد عناصری از اعلام نظر و اراده دولت ها در رابطه با منطقه عاری از سلاح های هسته ای خاورمیانه است. همین مساله که چنین حرکتی بازتابی در رسانه ها پیدا کرده و افکارعمومی را جذب می کند حرکت مثبتی محسوب می شود.

اشاره کردید که این جلسات بازنگری هر 5 سال یکبار برگزار می شود، موارد مطروحه در این نشست ها چیست و آیا طرح ها و راهکارهای جدیدی ارائه می شود؟

 در نشست گذشته که 5 سال پیش برگزار شد ایده ها ونظراتی مطرح شد اما تغییر عمده ای در مضمون و مفاد آن ایجاد نکرده است. ماده های 4 و 6 ان پی تی بسیار مهم است و به نوعی موازنه قدرت است که منافع حقوق و تکالیف را برای کشورهایی که فاقد سلاح هسته ای هستند، تعریف می کند و تکلیفی ایجاد می کند که به هیچ وجه در این مسیر قرار نگیرند و در مقابل کشورهایی که دارای این سلاح ها هستند و همچنین از این تکنیک ها استفاده می کنند باید آن را در اختیار کشورهای دیگر قرار دهند و آنها را در دستیابی به دانش فنی تکنولوژی هسته ای صلح آمیز یاری برسانند و از سوی دیگر تعهداتی باید برعهده گیرند که اگر کشورهایی مورد حمله سلاح های هسته ای قرار گرفتند از آنها دفاع کنند. در چنین مفادی تغییرات عمده ای ایجاد نمی شود اما ممکن است برخی تغییرات در شکل ها مشاهده شود. بنابراین ایده هایی مطرح شده و حتی صورت جلسه هم می شود و در سند نهایی ثبت خواهد شد. اما این مساله یکی از دشوارترین معاهدات بین المللی است که به راحتی قابل تغییر نیست و 5 کشور عضودائم شورای امنیت بر اینکه بر کشورهای دیگر برای دستیابی به دانش هسته ای محدودیت ایجاد کنند با یکدیگر متفق القول هستند و معاهده ای است که بخشی از آن به مسائل امنیتی و سیاسی جهانی مرتبط است. ایحاد تغییرات در ساختار آن به همان میزانی دشوار است که ایجاد تغییرات اساسی در ساختار سازمان ملل و شورای امنیت، به دلیل آنکه به مسائل امنیت بین المللی برخورد می کند و 5 عضو دائم شورای امنیت در آنجا بسیار سخت گیر بوده و تن به تغییر نمی دهند.

آیا می توان گفت انگیزه مصر برای این اعتراض آن بوده است که اگر جلوی ایران در دستیابی به پیشرفت های هسته ای گرفته می شود باید با اسرائیل هم برخورد شود؟

زمانی که دولتی به شکل رسمی بیانیه داده و دیدگاه خود را مطرح می کند، دیگر جایی برای نیت خوانی و درک انگیزه نمی ماند. آنچه که مسلم است آن بوده که اعتراض مصری ها به دلیل عدم برخورد دولت های بزرگ با تسلیحات هسته ای اسرائیل است و باید تا همین میزان این بیانیه را  تفسیر کرد.

به نظر شما این اعتراض تا چه میزان می تواند در برخورد ان پی تی با مسائل هسته ای ایران تاثیرگذار باشد؟

خیر، شاید مصری ها بیشتر به دنبال موازنه مثبت باشند. بدین معنا که در موازنه منفی این می شود که ان پی تی کاری به کار هیچ کشوری نداشته باشد، اما در موازنه مثبت بیشتر بر این مساله تاکید دارند که مصر نیز این حق را دارد و می تواند به این سمت حرکت کند.

کشورهای دیگر عضو نیز ممکن است که از این حرکت ها تبعیت کنند؟

 بله ممکن است دولت های منطقه نیز به عنوان حرکتی اعتراضی عکس العمل محکمی نشان دهند تا از طریق افکارعمومی جهانی بر قدرت های بزرگ بر تغییر سیاست های اصلی اسرائیل تاثیرگذار باشند. هر کشوری بنابر سیاست خارجی خود می تواند نشان دهد که با این مساله کنار نخواهد آمد و این موضوع جزو خواسته های اساسی کشورهاست تا صلح پایداری در منطقه برقرار شود و رژیم صهیونیستی باید خلع سلاح اتمی شود و منطقه عاری از سلاح های کشتار جمعی باشد. در این چارچوب ها ممکن است مصری ها نیم نگاهی به مساله هسته ای ایران نیز داشته باشند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14